اجرای پروژه «SART» در مسیر صنعت سبز

معدن‌کاری سبز را می‌توان به یک الگو و یا فرایندهایی اطلاق کرد که ضمن به‌کارگیری روش‌های دوست‌دار محیط زیست، به دنبال بازگردانی مجدد مواد به چرخه تولید با هدف استحصال حداکثری عناصر از آن‌ها و همچین استخراج از پهنه‌های معدنی با بیشترین بهره‌وری که به عوامل محیطی آسیب نرسانند، است. در واقع معدن‌کاری سبز، یکی از اقداماتی است که زمینه تولید و توسعه پایدار را برای شرکت‌های فعال در بخش معدن و صنایع معدنی فراهم می‌کند. ایران به عنوان یکی از ۱۵ کشور برتر معدن‌خیز جهان شناخته می‌شود و با توجه به ضرورت کاهش آلایندگی‌های زیست‌محیطی و حفظ محیط زیست، معدن‌کاری سبز در دستور کار فعالان بخش معدن و صنایع معدنی قرار گرفته است. در همین راستا شرکت معادن و صنایع معدنی کارند صدر جهان به عنوان یکی از شرکت‌های پیشرو در این بخش، برای نخستین بار در کشور موفق به اجرای پایلوت پروژه «SART» و بومی‌سازی آن با هدف استحصال مس به روش دوست‌دار محیط زیست شده است. علاوه‌براین، این شرکت اقداماتی همچون کاشت نهال در ۵۰ هکتار از اراضی محدوده معدن، انجام اقدامات لازم جهت دریافت گواهی (ISO14001) و استفاده از امواج اولتراسونیک و توری بر روی پوندهای (PLS) و (ILS) را در مسیر صنعت سبز در دستور کار خود قرار داده است.

به مجموعه‌ای از روش‌های علمی و فنی که در راستای کاهش اثرات زیان‌بار محیط ‌زیستی معدن‌کاری در مراحل اکتشاف، استخراج، فرآوری و رهاسازی معادن استفاده می‌شوند، معدن‌کاری سبز گفته می‌شود. این واژه اولین ‌بار در سال ۲۰۰۲ در خلال خیزش جهانی قیمت فلزات در کشور چین مطرح شد. در همین راستا، مزایای متعددی برای معدن‌کاری سبز ‌می‌توان برشمرد که از جمله آن‌ها می‌توان به کاهش هزینه‌های عملیاتی؛ بهبود مصرف انرژی و بهره‌وری مناسب از مواد، آب و انرژی؛ کاهش استفاده از مواد شیمیایی؛ کاهش آسیب‌هاى محیطزیستى معدن‌کارى؛ بازیابی مواد معدنی و کاهش باطله‌ها و ضایعات معدنی؛ مدیریت زباله‌ها، ضایعات و باطله‌های معدنی؛ اطمینان از تامین منابع معدنی برای نسل‌های آینده؛ کاهش آسیب‌های محیط زیستی و تاثیرات منفی اجتماعی معدن‌کاری؛ سازمان‌دهی مراحل معدن‌کاری با هدف تامین ایمنی کارکنان و ساکنان محلی و کمک به بازسازی و استفاده از زمین برای کاربری‌های دیگر پس از تعطیلی معدن اشاره کرد.

در سال‌های اخیر مطالعات و اقدامات متعددی در زمینه افزایش معدن‌کاری سبز در کشور صورت گرفته و از سوی نهادهای دولتی و وزارت صمت، انجام مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی برای احداث کارخانه‌های فرآوری معادن به یک الزام قانونی تبدیل شده است. همچنین در سال جاری، اجرای طرح کمربند سبز معادن در کل کشور آغاز شده است که در این طرح یک میلیارد اصله درخت در کشور کاشته خواهد شد؛ ضمن اینکه تاکنون سه دوره کنفرانس با عنوان کنفرانس ملی معدن‌کاری و صنایع معدنی سبز ایران توسط نهادهای دانشگاهی برگزار شده است و پژوهشگران داخلی، نتایج مطالعات خود در راستای معدن‌کاری سبز را ارائه کرده‌اند.

بدون «SART» یا هر سیستم دیگری برای کنترل مس، مقدار مس در محلول‌های لیچینگ به شدت افزایش خواهد یافت و مشکلات اقتصادی و فنی متعددی از جمله افزایش مصرف سیانور و همچنین ایجاد گونه‌های مختلف سیانید مس، کاهش انحلال طلا در سیستم هیپ لیچینگ و به دنبال آن کاهش جذب طلا در تانک جذب حاوی کربن اکتیو و نهایتا مسمومیت کربن اکتیو توسط عنصر مزاحم مس ایجاد می‌شود و اقتصادی بودن پروژه تحت‌الشعاع حضور عنصر مس به صورت مزاحم خواهد بود اما با بهره‌گیری از دانش و تجهیزات «SART» با تولید مس به عنوان محصول جانبی، ذخیره یک کانسار نیز افزایش می‌یابد و درواقع تهدید حضور مس، تبدیل به یک فرصت سودآوری برای صاحبان معدن از جمله معدن طلای شادان خواهد شد. تکنولوژی «SART» به عنوان متداول‌ترین فرایند برای بازیابی سیانید و تولید مس در کارخانه‌های سیانوراسیون طلا استفاده می‌شود.

لازم به ذکر است که در فرایند «SART» با ترسیب مس، سیانور درگیر با مس به صورت سیانور آزاد جهت انحلال مجدد طلا به چرخه پاشش، تحت بازیابی قرار می‌گیرد. به عبارتی دیگر در حین ترسیب مس، سیانوری که برای سیانوراسیون عنصر مزاحم مس در چرخه هیپ لیچینگ مصرف شده است، با بهره‌گیری از این دانش و تجهیزات آن، دوباره به محلول بازگرداننده می‌شود که این مهم منجر به کاهش شدید مصرف کلی سیانور خواهد شد. به طور کلی کمپلکس‌های مس سیانید موجود در محلول‌های سیانیدی قبل از اجرای فرایند «SART» مشکلات مختلفی را می‌توانند در کارخانه سیانیداسیون طلا ایجاد کنند که این مسائل شامل مصرف اضافی سیانید در عملیات لیچینگ، کاهش راندمان جذب  و کاهش راندمان فرایند الوشن است. فرایند «SART» علاوه بر محصولات جانبی (سیانید آزاد و رسوب مس)، مزایای فراوانی را در کارخانه طلای شادان فراهم کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان به کاهش مصرف کل سیانید در کارخانه؛ کاهش هزینه‌های عملیاتی؛ افزایش درآمدهای کارخانه به دلیل تولید یک محصول جانبی (رسوب مس) که به صورت کنسانتره مس قابل فروش است و کاهش غلظت مس در محلول‌ها، اجتناب از مشکلات بازیابی مجدد طلا، مسائل مربوط به اندازه‌گیری سیانید آزاد و کاهش محتوای سیانید در باطله لیچ اشاره کرد. نتایج مطالعات نشان دادند که پس از اجرای پروژه علاوه بر استحصال مس سولفیدی، سیانور نیز تا حداقل ۴۰ درصد به چرخه تولید و هیپ لیچینگ بازگشت داشته است که این مهم موجبات صرفه‌جویی ارزی خرید سیانور ۹۸ درصد در حدود دو تا سه میلیون دلار می‌شود؛ همچنین با به‌کارگیری دانش «SART»، میزان مصرف کربن اکتیو با توجه به افزایش کیفیت جذب طلا در مدار تولید کمتر می‌شود. کربن اکتیو جاذب طلا کاملا وارداتی و به ازای هر تن، حدود ۲۸۰ میلیون تومان هزینه خرید این محصول است که با بهره‌گیری از فرایند «SART»، میزان خرید آن کاهش یافته و از خروج منابع ارزی مربوطه جلوگیری می‌کند؛ علاوه‌براین، اجرای پایلوت دانش‌بنیان مذکور باعث بومی‌سازی دانش فرایند پیچیده «SART» در کشور و در نتیجه عدم نیاز به هزینه هنگفت انتقال این دانش به کشور شده است.