جدال آمار و حقیقت اتلاف انرژی
مهدی علی‌‌‌آبادی کارشناس انرژی
مساله بهره‌‌‌وری انرژی در ایران یک ابرچالش بزرگ محسوب می‌شود که حل ریشه‌‌‌ای آن بدون تردید یک اقدام ملی است که تنها با انسجام، مشارکت و هم‌‌‌افزایی همه بخش‌‌‌های مرتبط اعم از تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان، دولتمردان و سیاستگذاران امکان‌‌‌پذیر خواهد بود. در این میان بروز ناترازی‌‌‌های گسترده که به تدریج ایران را در تله یک بحران جدی در تامین پایدار انرژی به‌ویژه برق و گاز قرار داده، افزایش بهره‌‌‌وری و جلوگیری از هدررفت انرژی به عنوان یک ثروت ملی را به یک ضرورت غیرقابل چشم‌‌‌پوشی تبدیل کرده است. اما برای مواجهه با ناترازی از مسیر افزایش بهره‌‌‌وری، دو نکته حائز اهمیت وجود دارد که بدون تردید پذیرش اصل هدررفت انرژی مهم‌ترین آن است. در گام دوم هم باید بازنگری زیرساخت‌‌‌های استخراج، تولید و مصرف انرژی را که در نگاهی کلی می‌توان آن را به تاسیسات تعبیر کرد، در دستور کار قرار داد.
واقعیت این است که با توجه به اظهارات اخیر معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در خصوص میزان هدررفت گاز در کشور، به نظر میرسد ما حتی در پذیرش موضوع هدررفت و ضرورت پرداختن به آن، دچار شبهات و مشکلات جدی هستیم. یادآور می‌شود که مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران چندی پیش در جمع خبرنگاران اعلام کرده بود: «میزان اتلاف انرژی گاز در کشور بالغ بر ۴درصد است که البته این عدد تنها مربوط به انتقال گاز نیست، بلکه شامل فرآیند استخراج تا مصرف‌کننده است.»
او البته در بخش دیگری از صحبت‌‌‌های خود به این موضوع هم اشاره کرده بود که هدررفت گاز در دنیا استاندارد مشخصی ندارد و متوسط آن بر اساس اقتصاد این صنعت تعیین می‌شود و تصریح کرده بود: «در شرایطی که ۷۰درصد کشور به شبکه گازرسانی متصل است و به ۳۱ میلیون و ۵۰۰هزار مشترک از طریق ۴۰هزار و ۶۲ کیلومتر خط انتقال گازرسانی شده، هدررفت ۴درصدی گاز در کنار فعالیت پالایشگاه‌‌‌ها اگرچه عالی نیست، ولی کاملا قابل قبول به نظر میرسد.»
نکته اینجاست که خطوط انتقال و مشترکان بخش خانگی با سهم ۲۰ درصدی از کل مصرف کشور، مشمول بخش قابل‌توجهی از هدررفت گاز نیستند. در واقع به نظر میرسد هدررفت ۴ درصدی گاز که مورد تاکید معاون وزیر نفت هم بوده، اتلافی است که در پروسه انتقال گاز از زمان استخراج تا عرضه به مشترک خانگی رخ می‌دهد.
اما در واقعیت ما با وجه دیگری از اتلاف انرژی مواجهیم که بخش زیادی از آن در صنایع مختلف رخ می‌دهد و برآوردها نشان می‌دهد که در برخی موارد، میزان این هدررفت به بیش از ۴۰درصد هم میرسد. به این معنا که قریب به نیمی از گاز استخراج‌شده در بخش مصارف عمدتا صنعتی هدر می‌رود، اما به دلیل ارزان‌قیمت بودن این کالا، اساسا محاسبات دقیقی در مورد خسارت ناشی از این هدررفت صورت نمی‌گیرد.
بنابراین در گام نخست باید پذیرفت که هدررفت انرژی در ایران نه‌تنها نسبت به متوسط جهانی بالاتر است، بلکه به عامل مخرب و موثر بر ناترازی‌‌‌های گسترده فعلی هم تبدیل شده است. در گام دوم باید بر شناسایی صنایع پرمصرف و روش‌های کاهش تلفات آنها متمرکز شد که عمدتا متکی بر تاسیسات این صنایع است. تجربه نشان داده که بخش قابل‌توجهی از اتلاف گاز در حوزه‌‌‌هایی مانند نیروگاه‌‌‌ها و پالایشگاه‌‌‌ها رخ می‌دهد که گاز در یک فرآیند مشخص تبدیل به یک انرژی دیگر می‌شود.
با این حال رفع این مشکل در گرو این است که تلفات انرژی اعم از برق و گاز به عنوان یک مساله ملی و کلان در نظر گرفته شده و همه نهادهای مرتبط برای رفع آن همراهی کرده و هم‌صدا شوند. وقتی حتی در حوزه‌‌‌هایی مانند بیمارستان‌‌‌ها هم با اتلاف جدی انرژی مواجه هستیم، یعنی وزارتخانه‌‌‌های به ظاهر غیرمرتبط مانند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم بخشی از این حرکت ملی برای افزایش بهره‌‌‌وری خواهند بود.
اگر قرار است اتلاف این منابع ملی ارزشمند را به تدریج کاهش دهیم، باید به دنبال یک مشارکت منسجم بین نهادهای مختلف از جمله وزارتخانه‌‌‌های نفت، نیرو، صمت، بهداشت و سایر دستگاه‌‌‌های اجرایی مرتبط در کنار نهادهای بالادستی نظیر سازمان برنامه، مجلس و… باشیم تا امکان شکل‌‌‌دهی به یک حرکت منسجم فرابخشی و ملی فراهم شود.
قطعا بهسازی و نوسازی تاسیسات صنعتی، خانگی، تجاری و عمومی موضوعی نیست که در شرایط فعلی کشور تنها با اتکا به منابع دولتی امکان‌‌‌پذیر باشد، از این‌رو باید زمینه همکاری چندجانبه بین نهادهای مختلف برای استقرار تکنولوژی‌‌‌های جدیدی که منجر به افزایش بهره‌‌‌وری و کاهش هدررفت انرژی می‌شود، با راهبری دولت و مشارکت فعال بخش خصوصی فراهم شود، در این صورت نه‌تنها از هدررفت منابع ملی جلوگیری می‌شود، بلکه رفع بخشی از ناترازی کنونی انرژی هم امکان‌‌‌پذیر خواهد شد.
در همین راستا سندیکای شرکت‌های تاسیساتی و صنعتی ایران هم برگزاری همایش «تاسیسات؛ گلوگاه ناترازی انرژی» را در دستور کار خود قرار داده تا ضمن بررسی مهم‌ترین دلایل بروز ناترازی در حوزه انرژی، راهکارها و پیشنهادهایی را برای رفع ناترازی‌‌‌ها از مسیر نوسازی و بهسازی تاسیسات صنعتی با اتکا به فناوری‌‌‌های روز دنیا با مشارکت بخش خصوصی، حاکمیت و دولت تدوین کند. از این رو از همه متخصصان، دولتمردان و قانون‌گذاران دعوت می‌‌‌کنیم که در این همایش حضور یافته و نظرات، دیدگاه‌‌‌ها و پیشنهادهای خود را جهت حفظ منافع ملی به شکلی شفاف و صریح ارائه کرده و در این حوزه نقش جدی ایفا کنند.
