یک فرایند سبز سودآور
مرتضی حسن‌دوست فعال صنعتی
تغییرات اقلیمی و افزایش دمای کره زمین به دنبال انتشار بیش از حد گازهای گلخانه‌ای و به تبع آن آلودگی‌های زیست‌محیطی طی سالیان اخیر، حیات بشر را بیش از پیش به خطر انداخته و به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع امروزی تبدیل شده است. بر همین اساس، دولت‌ها و صنایع مختلف به ویژه صنعت مادر و استراتژیک فولاد، به‌کارگیری استانداردها و فرایندهای با آلایندگی کمتر را در دستور کار خود قرار داده‌اند و به دنبال کاهش هرچه بیشتر انتشار گازهای گلخانه‌ای در سال‌های پیش رو هستند.
در حال حاضر فولاد به دو روش عمده کوره بلند و کوره قوس الکتریکی در جهان تولید می‌شود که با توجه به استفاده از زغال‌سنگ به عنوان ماده اولیه اصلی تولید این فلز پراهمیت در کوره‌های بلند، میزان آلایندگی و انتشار گازهای گلخانه‌ای در این روش در مقایسه با کوره‌های قوس الکتریکی که در آن‌ها از آهن اسفنجی و قراضه برای تولید فولاد استفاده می‌شود، بیشتر است.
میزان انتشار دی‌اکسید کربن در تولید فولاد به روش کوره بلند، ۲٫۳۳ تن به ازای هر تن تولید فولاد برآورد شده که این عدد در روش تولید فولاد با استفاده از آهن اسفنجی در کوره قوس الکتریکی، ۱٫۳۷ تن و در روش تولید فولاد با استفاده از قراضه در همین کوره، ۰٫۶۸ تن است. بر همین اساس می‌توان گفت که استفاده از قراضه، به مراتب آلایندگی کمتری در مقایسه با استفاده از زغال‌سنگ و آهن اسفنجی در تولید فولاد دارد. چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان، به طور عمده از روش کوره بلند در کارخانه‌های فولادی استفاده می‌کند که سهم یک میلیارد و ۱۹ میلیون و ۱۰۰ هزار تنی از تولید فولاد جهان را در سال گذشته میلادی به خود اختصاص داد و از این رو می‌توان گفت تولید فولاد در این کشور با آلایندگی فراوانی همراه است. در چنین شرایطی، سایر کشورهای برتر فولادساز دنیا مانند ایالات متحده آمریکا که سهم ۸۰ میلیون و ۷۰۰ هزار تنی از تولید این فلز را در سال ۲۰۲۳ به خود اختصاص داد، استفاده از ضایعات و قراضه بازیافتی را با هدف تحقق صنعت سبز و کاهش هرچه بیشتر انتشار گازهای گلخانه‌ای در دستور کار خود قرار داده است.
ایران به عنوان دهمین فولادساز بزرگ جهان نیز در حالی موفق به تولید ۳۱ میلیون و ۱۰۰ هزار تن فولاد در این سال شد که بیش از ۹۰ درصد فولاد خود را به روش کوره قوس الکتریکی تولید می‌کند و از این رو به عنوان کم‌آلاینده‌ترین تولیدکنندگان فولاد شناخته می‌شود؛ این در حالی است که اگر استفاده از قراضه و ضایعات بازیافتی بیش از گذشته در برنامه تولیدکنندگان داخلی قرار بگیرد، سودآوری بیشتر و آلایندگی کمتری را برای آن‌ها به همراه خواهد داشت و تولید فولاد در ایران اقتصادی‌تر و سبزتر خواهد شد. یکی از مزایای مهم فرایند بازیافت را می‌توان عدم آسیب به محیط زیست و منابع طبیعی در مقایسه با روش معمول تولید فولاد که نیازمند استخراج سنگ‌آهن از معادن است، دانست. از طرفی میزان مصرف سوخت و آلایندگی ماشین‌آلاتی که در معادن مورد استفاده قرار می‌گیرند، بالاست و نبود این مسئله در بازیافت نیز یک مزیت مهم برای این فرایند محسوب می‌شود. همچنین، میزان مصرف آب و سایر حامل‌های انرژی در فرایند بازیافت به ترتیب ۴۰ و ۶۰ درصد در مقایسه با سایر فرایندهای تولید فولاد کاهش می‌یابد و از آنجایی که فولاد یک صنعت انرژی‌بر محسوب می‌شود، بنابراین استفاده از بازیافت می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش مصرف آب و انتشار کربن داشته باشد؛ ضمن اینکه میزان دورریز و ضایعات حاصل از این فرایند در مقایسه با سایر روش‌ها تقریبا نزدیک به صفر است که به هیچ وجه قابل‌مقایسه با سایر فرایندها نبوده و یک مزیت بزرگ برای بازیافت به شمار می‌آید.
بخش عمده بازیافت ضایعات فولادی در کشور ما مرتبط با خودروهای فرسوده است که با توجه به سکانداری وزارت صنعت، معدن و تجارت در این حوزه طی چند ماه اخیر، خوشبختانه بازیافت با سرعت و پیشرفت قابل‌قبولی در مسیر رشد قرار گرفته است؛ اگرچه فعالان این صنعت کماکان با برخی چالش‌ها مانند عدم پرداخت کامل هزینه بازیافت توسط خودروسازان، زمان‌بر بودن تصویب و ابلاغ سیاست‌های کلی و… مواجهند که امید است با رفع این موانع، بازیافت ضایعات و در ادامه استفاده از آن‌ها در صنعت فولاد کشور با استقبال بیشتری همراه شود.
