یک صنعت استراتژیک

صنعت کاتالیست در صنایع مختلفی مانند فولاد، نفت و گاز، پتروشیمی، خودروسازی، الکترونیک، مواد غذایی و حتی در داروسازی اهمیت و کاربرد بسیار زیادی دارد. باید توجه داشت که در هر صنعتی، کاتالیست‌ها به عنوان واسطه‌هایی برای تسریع فرایندهای شیمیایی و افزایش بهره‌وری انرژی استفاده می‌شوند. به عنوان مثال در صنعت فولاد، کاتالیست‌ها نقش بسیار مهمی  را ایفا می‌کنند؛ به طوری که در فرایند احیای آهن با استفاده از گازهای احیاکننده مانند مونوکسید‌کربن و هیدروژن که به جای کک استفاده می‌شوند، به کاتالیست‌هایی نیاز است تا واکنش‌های احیا را تسهیل کنند. کاتالیست‌ها در این فرایند به افزایش سرعت و کارایی واکنش‌های شیمیایی کمک می‌کنند که نتیجه آن، تولید آهن با خلوص بالا و کاهش آلایندگی است.

علاوه‌براین، استفاده از کاتالیست‌ها در فرایند احیای آهن مزایای دیگری نیز به همراه دارد که از جمله می‌توان به بهبود کیفیت محصول و کاهش مصرف انرژی و هزینه‌های تولید نیز اشاره کرد. به علاوه، کاتالیست‌ها در صنایع نفت و گاز نیز کاربرد دارند و به تجزیه و تبدیل هیدروکربن‌ها به محصولاتی با ارزش اقتصادی کمک می‌کنند. در صنعت خودروسازی، این محصول استراتژیک و کاربردی برای کاهش آلاینده‌های خروجی موتورها و بهبود کارایی سیستم‌های تخلیه استفاده می‌شود. همچنین در صنعت مواد غذایی، کاتالیست‌ها برای افزایش سرعت و کارایی فرایندهای تولید به کار گرفته می‌شوند. در مجموع باید گفت که کاتالیست‌ها در بهبود فرایندها، صرفه‌جویی در زمان و هزینه و کاهش آثار منفی بر محیط زیست نقش بسیار مهمی را  ایفا می‌کنند.

در حال حاضر صنعت کاتالیست در سطح جهان از اهمیت فراوانی برخوردار است زیرا نقش بسزایی در فرایندهای صنعتی و محیط زیستی دارد. در حالت کلی، بازار کاتالیست‌ها به طور معمول به چهار بخش از جمله صنایع نفت و گاز، فولاد، خودروسازی و صنایع شیمیایی تقسیم می‌شود. ایران نیز به عنوان یکی از کشورهایی که دارای منابع غنی نفت و گاز بوده و صنایع پتروشیمی و فولاد آن طی سال‌های گذشته با رشد قابل‌توجهی همراه شده‌اند، از بازارهای مهم این محصول استراتژیک در جهان به شمار می‌آید. کاربردهای گسترده کاتالیست‌ها در صنایع مختلف انکارناپذیر است اما باید به این نکته توجه داشت که ارزش بازار آن‌ها به طور کلی بستگی به نیاز و تقاضای بازارهای مصرف دارد و این مولفه‌ها تحت تاثیر عواملی نظیر تقاضا و نیازهای داخلی، نوآوری‌های فناوری، قوانین و مقررات از جمله قوانین محیط زیستی و توسعه صنایع مختلف قرار می‌گیرند.

اکنون همگام با رشد صنایع مختلف به ویژه فولاد، نفت، گاز و پتروشیمی در کشور، صنعت کاتالیست نیز در مسیر توسعه قرار گرفته است؛ به طوری که از ۱۵۰  تیپ کاتالیست مصرفی در سطح جهان، حدود ۱۰۰ تیپ آن در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد و حدود ۳۰ تیپ از آن توسط شرکت‌های داخلی بومی‌سازی شده است. با این وجود، صنعت کاتالیست در ایران با چالش‌ها و موانعی روبه‌رو است. برخی از این چالش‌ها می‌تواند شامل محدودیت‌های مربوط به تکنولوژی و دسترسی به تجهیزات پیشرفته، نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در تحقیق و توسعه و وابستگی به واردات تجهیزات و تکنولوژی باشد. در این میان با هدف رفع این چالش‌ها و توسعه هرچه بیشتر صنعت کاتالیست در کشور، می‌توان راهکارهایی همچون تشویق به تحقیق و توسعه، همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، ترویج همکاری‌های بین‌المللی و انتقال فناوری را اتخاذ کرد.

باید توجه داشت که علی‌رغم اهمیت بالای صنعت کاتالیست‌ و نقش موثر آن در رشد و توسعه صنایع مذکور، سرمایه‌گذاری‌های لازم برای توسعه دانش فنی این صنعت و رشد تولید انواع کاتالیست در ایران به طور گسترده صورت نگرفته است؛ البته ناگفته نماند که تلاش‌هایی در این زمینه در حال انجام است و برخی از شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری تمام تلاش خود را به‌ کار گرفته‌اند تا با حمایت از فعالان این صنعت، جایگاه آن را در عرصه‌های بین‌المللی ارتقا دهند. در پایان باید متذکر شد که تحقق دورنمای صنعت کاتالیست در ایران، مستلزم عواملی همچون رشد تولید داخلی کاتالیست، توسعه تکنولوژی‌های نوین در این زمینه، افزایش صادرات کاتالیست به بازارهای بین‌المللی و ایجاد همکاری‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری است.