نسوز، قلب تپنده صنعت فولاد
صنعت نسوز در ایران طی سالیان اخیر با پیشرفت قابل‌توجهی همراه بوده است؛ به نحوی که تا دو دهه گذشته، میزان مصرف نسوز به ازای تولید هر تن فولاد، بیش از ۲۰ کیلوگرم بود اما هم‌زمان با رشد کمی و کیفی انواع نسوزها و همچنین مصرف بهینه‌تر و مدیریت تولید در کارخانجات فولادی، این رقم به کمتر از ۱۰ کیلوگرم رسیده است.
هم‌اکنون بیش از ۱۰۰ شرکت در تولید نسوز فعالیت می‌کنند که آجر نسوز، در ۱۰ شرکت و مواد ویژه و بی‌شکل نسوز در سایر واحدهای صنعتی فعال در این صنعت تولید می‌شود. پیشرفت و توسعه به قدری در صنعت نسوز کشور حاصل شده که به جز تولید نسوزهای قلیایی بر پایه منیزیت، انواع نسوزها بر پایه تکنولوژی روز و استفاده از دستگاه‌های جدید توسط فعالان این بخش تولید شده و در اختیار مصرف‌کنندگان داخلی که بخش عمده آن را شرکتهای فولادی و سیمانی تشکیل می‌دهند، قرار می‌گیرد. شرکت فرآورده‌های نسوز ایران به عنوان قدیمی‌ترین و معتبرترین شرکت تولیدکننده نسوز در ایران شناخته می‌شود که طی ۶ ماهه اخیر، اقدامات قابل‌توجهی به ویژه در حوزه طرح‌های توسعه‌ای انجام داده است. افتتاح خط تولید آجر نسوز در کارگاه شرکت ذوب آهن اصفهان، بازسازی و بهره‌برداری از کوره ۲۲ واگنی و اصلاح فرایند، از جمله اقداماتی به شمار می‌آید که طی این مدت در ایرفکو اجرا شده است.
علاوه‌براین، این شرکت در تلاش است به نخستین تولیدکننده نسوز در خاورمیانه و شمال آفریقا (منطقه منا) تبدیل شود که همگام با شرکتهای مطرح فعال در این صنعت در سطح جهان، در راستای «Solution Provider» شدن گام بر می‌دارد. با توجه به عملکرد موفق ایرفکو در ۶ ماه اخیر و به منظور بررسی هرچه بیشتر شرایط و چالش‌های تولید در صنعت نسوز، گفت‌وگویی با محسن پروان، مدیرعامل شرکت فرآورده‌های نسوز ایران (ایرفکو) تدارک دیده‌ایم که متن کامل آن را در ادامه خواهید خواند:
در خصوص عملکرد شرکت فرآورده‌های نسوز ایران در حوزه تولید و فروش طی ۱۰ ماهه امسال توضیحاتی ارائه بفرمایید.
شرکت فرآورده‌های نسوز ایران (ایرفکو) در حالی سال ۱۴۰۲ را آغاز کرد که به دلیل کمبود مواد اولیه در سه ماهه ابتدایی امسال، بیش از یک سوم تولید خود را از دست داد. از طرفی، محدودیت تامین گاز صنایع طی دو ماه گذشته و اولویت قرار دادن تامین گاز پایدار بخش خانگی در روزهای سرد سال، باعث شد که تولید مجموعه به شدت افت پیدا کند؛ به نحوی که از مجموع ۶ کوره موجود در کارخانه، هم‌اکنون چهار کوره به طور کامل خاموش بوده و فقط دو کوره «Continius Furnace» که امکان خاموش کردن آن‌ها وجود ندارد، در حال فعالیت است. با این وجود، موفق به تولید ۴۹ هزار و ۴۸۲ تن محصول شامل آجرهای شاموتی، قلیایی، کربن منیزیتی و آلومینی؛ دولومیت؛ مواد ویژه قلیایی، شاموتی و آلومینی از ابتدای فروردین ماه تا پایان دی ماه سال جاری شدیم. در این مدت، درآمد حاصل از فروش ایرفکو در بازارهای داخلی و صادراتی به ۹ هزار و ۳۲۲ میلیارد و ۵۵۲ میلیون ریال رسید که این میزان با افزایش بیش از ۸ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۱(هشت هزار و ۶۲۰ میلیارد و ۸۸۳ میلیون ریال) همراه بود و امیدواریم این روند را تا پایان سال ۱۴۰۲ حفظ کنیم. همچنین در ۱۰ ماهه امسال، موفق به فروش ۹۸۹ تن محصول در بازارهای صادراتی شدیم و با افتخار با نام شرکت فرآورده‌های نسوز ایران در بازارهای خارجی حضور داریم؛ اگرچه قابلیت صادرات ایرفکو، بسیار فراتر از مقدار کنونی است و بدون شک با رفع موانع موجود در حوزه صادرات که تحریم در راس آن‌ها قرار دارد، بازارهای صادراتی شرکت فرآورده‌های نسوز ایران نیز گسترده‌تر خواهد شد.
در حال حاضر با چه چالش‌های عمده‌ای در مسیر تولید مواجه هستید و راهکارهای پیشنهادی شما جهت رفع این موانع چیست؟
تولیدکنندگان فولاد و سیمان، دو مصرف‌کننده عمده انواع نسوز به شمار می‌آیند؛ به نحوی که حدود ۷۰ درصد نسوز در صنعت فولاد، حدود ۲۰ درصد در صنعت سیمان و مابقی در سایر صنایع مانند نفت، گاز و پتروشیمی مصرف می‌شود. بر همین اساس می‌توان گفت هرگونه چالش و معضل در صنعت فولاد و سیمان، مستقیما بر عملکرد تولیدکنندگان نسوز تاثیر می‌گذارد. با اعمال محدودیت‌های تامین برق و گاز کارخانجات فولادی در ۶ ماه از سال که منجر به کاهش محسوس تولید شمش در فصل تابستان و افت چشمگیر تولید آهن اسفنجی در فصل زمستان شده است، میزان درآمد و همچنین نیاز این شرکت‌ها به نسوز کاهش یافته و در چنین شرایطی، پرداخت مطالبات تولیدکنندگان نسوز و تولید و فروش این واحدها نیز به طور کلی مختل می‌شود.
باید توجه داشت که کوچک‌ترین خللی در تولید نسوز به عنوان یک کالای برندمحور، منجر به کاهش شدید بهره‌وری تولید در کارخانجات فولادی خواهد شد و از آنجایی که فولادسازان همواره به دنبال تامین نسوز مورد نیاز خود از معتبرترین برندهای فعال در این صنعت که به عنوان قلب کارخانجات فولادی نیز شناخته می‌شود، هستند، بنابراین ما نیازمند تقویت برندینگ بین‌المللی جهت حضور در بازارهای صادراتی همگام با تسهیل شرایط صادرات نسوز در داخل کشور هستیم. علاوه‌براین، پیش‌بینی می‌شود که به دلیل اعمال سیاست‌های به شدت انقباضی دولت چین طی ماه‌های اخیر، میزان تولید فولاد خام این کشور حدود ۷ درصد در سال ۲۰۲۴ کاهش پیدا کند.
این در حالی است که میزان تولید فولاد خام چین در ماه دسامبر سال گذشته میلادی با کاهش ۱۴٫۹ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۲ (۷۷ میلیون و ۹۰۰ هزار تن)، به ۶۷ میلیون و ۴۰۰ هزار تن رسید. نکته قابل توجه اینکه در سال ۲۰۲۳، یک میلیارد و ۱۹۰ میلیون تن فولاد خام در چین تولید شد که این میزان هیچ تغییری نسبت به سال ۲۰۲۲ نداشت. در حالی که تولید فولاد خام هند با افزایش ۱۱٫۸ درصدی، از ۱۲۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تن در سال ۲۰۲۲، به ۱۴۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تن در سال ۲۰۲۳ و تولید فولاد خام روسیه با رشد ۵٫۶ درصدی، از ۷۱ میلیون و ۷۰۰ هزار تن در سال ۲۰۲۲،به ۷۵ میلیون و ۸۰۰ هزار تن در سال گذشته میلادی رسید؛ ضمن اینکه تولید فولاد خام ایران در سال ۲۰۲۳، ۱٫۸ درصد نسبت به سال ۲۰۲۲ افزایش یافت و از ۳۰ میلیون و ۶۰۰ هزار تن، به ۳۱ میلیون و ۱۰۰ هزار تن ارتقا پیدا کرد؛ ضمن اینکه تولید فولاد خام در کشورهایی مانند ژاپن، آلمان، ترکیه و برزیل که در جمع ۱۰ تولیدکننده برتر فولاد خام جهان قرار دارند، با کاهش چشمگیری در سال گذشته میلادی همراه شد. بر همین اساس می‌توان گفت هم‌زمان با کاهش تولید فولاد خام در کشورهایی مانند چین، مصرف نسوز نیز افت پیدا خواهد کرد.
یعنی برای مثال اگر ۷ درصد تولید فولاد این کشور افت پیدا کند، رقمی معادل تولید ۷۰ میلیون تن فولاد خام کاهش خواهد یافت که به ازای تولید این میزان فولاد، به ۷۰۰ هزار تن نسوز کمتری نیاز است. این در حالی است که کل مصرف نسوز در کشور ما، حدود ۵۰۰ هزار تن برآورد شده و در چنین شرایطی از سال آینده، باید در انتظار رقبای سرسخت چینی که از امکانات به‌روز و حمایت‌های دولت در بخش تولید برخوردارند، در بازارهای بین‌المللی باشیم.
از طرفی شرکتهای مطرح فولادی در جهان، در حال به‌روزرسانی و استفاده از تکنولوژی‌های روز و انرژی‌های سبز در راستای تحقق صنعت سبز بوده و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و حرکت به سمت کربن صفر تا سال ۲۰۵۰ را در دستور کار خود قرار داده‌اند. در این میان، صنایع فولادی در کشورهایی مانند ایران که هنوز اقدامات جدی در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین و انرژی‌های سبز انجام نداده‌اند، ناچار به تولید محصولات بر پایه تکنولوژی‌های قدیمی هستند.
در حالت کلی سه چالش «ناترازی انرژی»، «سیاست‌های انقباضی غول‌های اقتصادی» و «عدم استفاده از انرژی سبز»، روزهای سختی را نه تنها برای صنعت نسوز بلکه دایره صنایع کشور رقم خواهد زد و از این رو لازم است اقدامات لازم از سوی حاکمیت جهت رفع این موانع انجام شود. در گام نخست، ما ملزم به رفع معضل ناترازی انرژی در کشور هستیم که برای تحقق این امر، باید زلف خود را به اقتصاد جهانی گره بزنیم. یعنی این واقعیت را بپذیریم که صرفا با تکیه بر تولید داخل، آن هم زمانی که نیازمند به‌روزرسانی تکنولوژی تولید و واردات بخشی از مواد اولیه مصرفی و همچنین ماشین‌آلات جدید هستیم، نمی‌توانیم حضور موفقی در بازارهای جهانی و بین‌المللی داشته باشیم و در صورت ادامه روند کنونی، بی‌شک از این بازارها حذف و کنار گذاشته خواهیم شدیم. از طرفی، دولت و بانک مرکزی باید تمهیدات لازم جهت ثبات نرخ ارز را بیندیشند و با توجه به تورم حاکم در کشور، یک نرخ ثابت برای رشد شاخص دلار تعیین کنند.
برای مثال، در حالی که نرخ ارز طی روزهای اخیر با یک روند صعودی مواجه شده است، سیاست‌های پولی جدید از سوی بانک مرکزی ابلاغ شده و شاهد انتشار گواهی سپرده خاص با نرخ سود علی‌الحساب ۳۰ درصد هستیم. وزارت اقتصاد و دارایی، در حالی هدف از این اقدام را تامین سرمایه در گردش مورد نیاز واحدهای تولیدی دارای طرح‌های توسعه‌ای با بازدهی بالا اعلام کرده است که به نظر می‌رسد از این طریق نیز نتیجه مدنظر برای تامین سرمایه در گردش مورد نیاز واحدهای تولیدی حاصل نخواهد شد. باید این واقعیت را بپذیریم که نوسان نرخ ارز و وضع بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های خلق‌الساعه، امکان برنامه‌ریزی تولید منظم و هدفمند در بلندمدت را از واحدهای صنعتی سلب کرده است و در چنین شرایطی، مجموعه حاکمیت متشکل از دولت، مجلس شورای اسلامی، قوه قضائیه، اتاق بازرگانی و… باید با همکاری یکدیگر در راستای تامین زیرساخت‌های لازم و رفع موانع مذکور گام بردارند تا شرایط مطلوب تولید در بخش صنعت طی یک بازه زمانی طولانی‌مدت فراهم شود. از سوی دیگر، نیازمند تسهیل‌گری در زمینه گشایش اعتبار و تامین مالی در بازارهای بین‌المللی هستیم و علی‌رغم تشدید تحریم‌ها و نوسان نرخ ارز، امیدواریم حاکمیت اقدامات موثری در این زمینه در ماه‌های پیش رو انجام دهد.
آینده صنعت نسوز در ایران و جهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در راستای تحقق تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴، نیازمند تامین حدود ۶۰۰ هزار تن انواع نسوز هستیم که خوشبختانه دستیابی به این میزان تولید به راحتی برای صنعت نسوز کشور امکان‌پذیر است. هم‌اکنون توسعه در کارخانجات تولید نسوز که شرکت فرآورده‌های نسوز ایران گل سرسبد آن‌هاست، جریان دارد و شاهد افزایش تولید نسوز در سایر شرکتهای فعال در این عرصه هستیم. از طرفی، صنعت نسوز در جهان در حال حرکت به سمت «Solution Provider» شدن است و تولیدکنندگان بزرگ نسوز به دنبال ارائه راهکارهای نوین جهت کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری هستند. در همین راستا، نسبت به راه‌اندازی دپارتمان نصب و اجرای ایرفکو طی ماه‌های گذشته اقدام کرده‌ایم و در حال عقد تفاهم‌نامه همکاری با شرکت ذوب آهن اصفهان در زمینه تامین و نصب تاندیش‌های واحدهای فولادسازی هستیم. این اقدام، نخستین گام ایرفکو در مسیر «Solution Provider» شدن خواهد بود و ما تمام تلاش خود را به کار خواهیم گرفت تا طی سه سال آینده، به یکی از شرکتهای پیشرو در این زمینه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) تبدیل شویم.
