پتروشیمی، نیازمند سرمایه گذار خارجی
پتروشیمی ایران، مدت هاست که با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند و یکی از این مشکلات، نبود سرمایه‌گذار خارجی است. کشورهای اطراف ایران، بسترهای مناسبی را برای ورود سرمایه‌گذار خارجی فراهم کرده‌اند که ایران از این مسیر عقب مانده است. کارشناسان، بر این باور هستند که اگر توجه به صنعت پتروشیمی افزایش پیدا کند، می‌توان به افزایش راندمان و تولید صنایع پایین دست امیدوار بود.
تاسیس صنعت پتروشیمی در کشور
ایجاد صنعت پتروشیمی در کشور به دهه ۱۳۳۰ شمسی برمی گردد. در اواخر این دهه وزارت اقتصاد وقت به منظور گسترش و توسعه صنعت پتروشیمی در کشور بنگاه شیمیایی کشور را تاسیس نمود و شرکت مزبور در سال ۱۳۳۷ طرح احداث کارخانه کود شیمیایی مرودشت فارس (پتروشیمی شیراز) را به اجرا گذاشت. نخستین مجتمع پتروشیمی کشور تحت عنوان پتروشیمی شیراز در سال ۱۳۴۳ جهت تولید کود شیمیایی به بهرهبرداری رسید. مطمئنا رشد صنعت پتروشیمی در کشور نیازمند برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات تخصصی در ارتباط با صنعت نفت و گاز می‌باشد به همین منظور وزارت اقتصاد در سال ۱۳۴۲ پیشنهاد تشکیل شرکت ملی صنایع پتروشیمی را تحت مالکیت دولت و شرکت ملی نفت ارائه نمود و چیزی طول نکشید که شرکت ملی صنایع پتروشیمی جهت تمرکز بر روی ایجاد و توسعه صنعت پتروشیمی کشور تاسیس گردید.
هرچند تاسیس نخستین مجتمع پتروشیمی در ایران به دهه ۱۳۳۰ و آغاز به کار پتروشیمی مرودشت برمی‌‌‌گردد؛ اما با توجه به ظرفیت ۳ میلیون تنی تولید محصولات پتروشیمی قبل از انقلاب اسلامی و ظرفیت بیش از ۹۰ میلیون تنی تولید محصولات پتروشیمی درحال‌حاضر می‌توان گفت این صنعت یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه اقتصادی است. با این حال به‌رغم وجود زمینه‌‌‌های فراوانی همچون دسترسی به خوراک، دسترسی به بازار، دسترسی به دریا و سایر موارد موردنیاز برای توسعه این صنعت، ظرفیت‌‌‌های خالی بسیاری روبه‌روی صنعت پتروشیمی ایران قرار دارد که لازم است سیاستگذاران و پژوهشگران به این موضوع توجه کنند.
مهم‌ترین دلایل تکمیل نشدن پروژهها یا به تاخیر افتادن بهرهبرداری پروژهها نیز این موارد است: ۱-مناسب نبودن فضای عمومی کسب و کار، ۲- ناتوانی در تدوین و اجرای برنامه‌ها و راهبردهای مالی، ۳- نقص در به‌روزرسانی مطالعات اقتصادی طرح‌ها و افزایش هزینه‌‌‌ها، ۴- عدم‌دسترسی به منابع مالی لازم جهت مشارکت با بخش خصوصی، ۵- کاهش توانایی اجرای طرح‌های توسعه‌ای، ۶- مشکلات تامین منابع ارزی، ۷-نبود سیاستگذاری مالی بلندمدت، اتخاذ نکردن سیاست‌های حمایتی مالی از سوی نهاد ناظر صنعت، ۸-وضع قوانین و مقررات جدید موثر در سودآوری شرکت‌های پتروشیمی و ۹- نبود ثبات لازم در قوانین حوزه پتروشیمی.
نیاز به یک پالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه ای
میثم فتحی محب، کارشناس پتروشیمی در ارتباط با مشکلات پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌های کشور گفت: پالایشگاه‌های فعال مناسبی در کشور وجود دارند که ظرفیت یک میلیون بشکه‌ای دارند و می‌توان گفت که ظرفیت تولید در این پالایشگاه‌ها حدود ۱۰۷ میلیون لیتر است. وضعیت پالایشگاه‌های کشور را می‌توان قابل قبول دانست و باید اشاره کرد که ما حداقل به یک پالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای دیگر نیز نیاز داریم.
فتحی محب ادامه داد: در بحث پتروشیمی، توسعه چشمگیری را شاهد هستیم و باید گفت که این صنعت دارای کارنامه قابل قبولی است. مواد پایه‌ای مانند اتیلن، متانول و آمونیاک، تولید بسیار موفق و تهاجمی داشته‌اند. در بحث تولید متانول باید گفت که مقدار ۸ میلیون لیتر مازاد متانول در کشور وجود دارد و این متانول در دسترس بوده و عمده آن صادر می‌شود.
وی افزود: حوزه مواد پتروشیمی و صادرات آن، چندان موفق نبوده و توسعه کامل صورت نگرفته است. نقطه کلیدی صنعت پتروشیمی ایران، نادیده گرفته شده است و باید توجه ویژه‌ای به آن کرد. واحدهای پایین دستی صنعت پتروشیمی با کمبود خوراک مواجه شده‌اند و واحدهای میان دستی چندان مورد استقبال قرار نگرفته‌اند.
خوراک پتروشیمی ها، مشکل اساسی
وی گفت: موضوع مدیریت خوراک مجتمع‌‌های تولیدی در صنعت پتروشیمی نیز مشکل بزرگ و اساسی محسوب می‌شود. براساس اطلاعات موجود، از مقدار محصولات پتروشیمی تولیدی در ایران در یک سال و مقایسه آن با میزان برنامه‌ریزی شده در همان سال، مقدار محصولات تولیدی کاهش چشمگیری داشته است که این کاهش تولید نه تنها مربوط به کمبود خوراک در بخشهای تولیدی است بلکه مربوط به بالابودن موجودی و همچنین بی‌توجهی مصرف پایین‌دستی است. بنابراین می‌توان اشاره کرد که ضعف مدیریتی در تامین خوراک واحدهای پتروشیمی، مشکلات عملیاتی، طراحی و بالابودن موجودی، و عدم مصرف پایین‌دستی سبب از دست رفتن میزان قابل توجهی ارزش افزوده در صنعت پتروشیمی است.
فتحی محب در ارتباط با تولید بنزین از متانول گفت: تولید بنزین از متانول یک واحد مشخص شده‌ای بوده که از اواخر دهه ۱۹۷۰، کشور استرالیا قصد این کار را با کمک شرکت‌های امریکایی داشت، اما به واسطه نرخ نفت، نتیجه روشنی در بر نداشت. این پروژهها زمانی اقتصادی هستند که نرخ نفت بالای ۸۵ دلار باشد. چینی‌ها به واسطه آنکه واردات نفت برایشان سنگین تمام می‌شد، سعی کردن واحدهای تولید بنزین از متانول را راه‌اندازی کنند. چینی‌ها از سال ۲۰۱۶ که این فعالیت را آغاز کردند، بعد از چند سال، نتوانستند به فعالیت خود ادامه دهند و اقدامشان دوام لازم را نداشت و مجبور شدند تا واحدهای خود را تعطیل کنند.
تولید بنزین از متانول به ارزیابی دقیق نیاز دارد
وی افزود: تولید بنزین از متانول به ارزیابی دقیق نیاز دارد و نمی‌توان گفت که این اقدام برای کشور مناسب است یا خیر. شرایط کشورها با یکدیگر تفاوت دارند و این شرایط است که مشخص می‌کند آیا تولید یک چیز خاص برای کشور اهمیت دارد یا خیر. در وضعیت فعلی، باید بیشتر بررسی شود و نگاه تهاجمی به این موضوع چندان مناسب نخواهد بود.
وی گفت: قطعا طرح تولید بنزین از متانول برای بسیاری از کارشناسان حوزه پتروشیمی و انرژی نگران‌کننده است. چنین پروژه‌ای برای پتروشیمی‌ها یک طرح بسیار سودآور بوده، به خصوص آنکه نرخ متانول جهانی با کاهش نرخ همراه شده است و فروش هم به دلیل مسائل تحریم‌ها دشوار تراست. هر چند ایران یکی از بزرگ‌‌ترین تولیدکننده‌های متانول در جهان است، اما رقبای منطقه‌ای مانند عربستان هم به سرعت در حال احداث واحدهای متانولی هستند تا بتوانند جای خود را در بازار این محصول در جهان بگیرند.
فتحی محب درباره سرمایه گذاری‌های موفق در بخش پتروشیمی ایران اظهار کرد: قطعا در این حوزه، نیاز به سرمایه‌گذار خارجی احساس می‌شود تا بتوانیم واحدهای پتروشیمی خود را تقویت کنیم. کشور ما تحریم است و درآمدهای ارزی بسیار محدودی داریم و اگر قرار باشد یک اتفاق خوب در زمینه تولید و پتروشیمی رخ دهد، می‌تواند سرمایه‌گذاری خارجی باشد.
وی خاطرنشان کرد: سرمایه گذاری‌های مناسبی در صنعت پتروشیمی اتفاق افتاده است اما باتوجه به شرایط فعلی کشور، این سرمایه گذاری‌ها می‌توانست بهتر باشد. قابل تامل است که سرمایه‌گذاری و هدایت اعتبار باید به صورتی باشد که به سمت پروژه‌های اولویت دار حرکت کند.
مشکلات صنایع پایین دستی پتروشیمی
مهدی پورقاضی، عضو سابق شورای مشورتی امور بازرگانی وزارت صمت در امور پتروشیمی‌ها در ارتباط با وضعیت پالایشگاه‌های کشور گفت: در ارتباط با صنایع پایین دست پتروشیمی، درگیر مشکلاتی مانند خرید از بورس و رقابت‌پذیری را داشته‌ایم. این مشکلات با گذشت زمان، کم رنگ شد، اما همچنان از بین نرفته است.
رقابت در بورس نسبتا بالا رفته است و زمانی که رقابت بالا می‌رود، نرخ تمام شده کالای داخلی در مقایسه با کالای خارجی رقابتی نخواهد شد. اخیرا، بخشنامه‌ای را بدون هماهنگی با تولیدات صنایع پایین دست برای گمرک ارسال کرده‌اند و تعریفی برای صادرات کرده‌اند که این موضوع، صادر‌کنندگان را با مشکل مواجه کرده است.
پورقاضی ادامه داد: بخشنامه جدید، بدون هماهنگی با صنایع پتروشیمی پایین دست منتشر و اجرایی شده است و قرار بود، تنظیم این بخشنامه و تسهیل محیط کسب و کار، با همکاری بخشهای صنعتی و پتروشیمی صورت گیرد. صنایع پایین دست پتروشیمی، مشکلات بسیاری دارند که می‌توان نبود سرمایه‌گذار و ناترازی انرژی را، مهم‌ترین چالش‌های این حوزه دانست. همانطور که درجریان هستید، صنایع ۲ روز هفته را برق ندارند و زمانی که برق یک صنعت با ناترازی مواجه می‌شود، سرمایه گذار، ریسک سرمایه‌گذاری را به خود نمی‌دهد. بسیاری از واحدهای پتروشیمی، به واسطه کمبود برق، کار را تعطیل کرده و اظهار می‌کنند که فعالیت در چنین وضعیتی، توجیه اقتصادی ندارد. می‌توان نتیجه گرفت که مشکل برق، پتروشیمی‌ها و صنایع پایین دست پتروشیمی‌ها را دچار مشکلات بسیاری کرده است.
وی گفت: یکی دیگر از مشکلات سد راه پتروشیمی‌ها و صنایع پایین دست پتروشیمی ها، تامین ارز مورد نیاز است. مشکلاتی مانند، تامین ارز، نرخ ارز، نوسانات نرخ ارز و همچنین مشخص نبودن میزان تخصیص ارز برای واردات مواد اولیه، سبب شده است تا در بخش پایین دست، با کاهش تولید و رکود در تولید همراه باشیم.
به سرمایه‌گذار خارجی نیاز داریم
وی افزود: سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه پتروشیمی، نزدیک به صفر است و این موضوع می‌تواند چالش برانگیز باشد. این موضوع درحالی است که در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و کشورهای نزدیک به ایران، سرمایه گذاران، تمایل به سرمایه‌گذاری دارند. در حوزه پتروشیمی، باید روابط ایران با سایر کشورها اصلاح شود و نیازمند اصلاح در روابط سیاسی کشور هستیم. ما باید با سایر کشورها دست دوستی داده و در معاهدات بین‌المللی شرکت کنیم. نبود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران، سبب رکود در حوزه پتروشیمی و حوزه‌های پایین دست پتروشیمی شده است و چنین امری باعث تاسف است.
پتروشیمی کشور، نیازمند سرمایه است تا بتواند بخشهای پایین دستی را تامین کند. این نکته را هم باید درنظر داشت که صنعت پتروشیمی منتظر دولت نیست و با کمک شرکت ملی صنایع پتروشیمی با منطق و بدون زیاده‌خواهی مسائل را پیگیری می‌کند تا به اهداف مورد نظر برسد و نقش صنعت پتروشیمی در اقتصاد ملی محقق شود.
کلام آخر
پالایشگاه‌ها و پتروشیمی کشور، وضعیت مناسبی ندارد و نیاز است تا با توجه دولت و همکاری بخش خصوصی، این واحدها احیا شوند. صنعت پتروشیمی، با تامین مواد اولیه و نهاده‌های بخشهای اقتصادی مختلف و داشتن کمترین وابستگی به سایر بخشهای اقتصاد کشور، موجب افزایش رشد سالیانه ارزش افزوده و افزایش میزان صادرات نفتی شده است که همه این‌ها در نهایت به تحقق یافتن اهداف برنامه‌های توسعه کشور منجر می‌شود. نیاز است به واسطه داشت اهمیت‌های فراوان این حوزه، توجه دولت چهاردهم کمی بیشتر باشد.
