ارزی نیست
برای توسعه و افزایش ظرفیت معادن باید از ماشین‌آلات روز استفاده کرد و به فناوری‌های نوین مجهز بود. در واقع کلید رشد معدن استفاده از ماشین‌آلات و ابزارآلات پیشرفته و دانش روز است که همه اینها به ارز نیاز دارد، این در حالی است که در حال حاضر افزایش نرخ ارز، کاهش ارزش ریال و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها موجب شده تامین قطعات و ماشین‌آلات برای بسیاری از معدنکاران کشور دشوار شود.
کارشناسان باور دارند اگر مردم ارز نخرند، سرمایه‌های سرگردان آنها به سمت تولید می‌رود و معدنکاران نیز کمتر با مشکل تامین ارز مواجه می‌شوند. البته برخی دیگر نیز باور دارند نباید شعاری عمل کرد و به‌صورت دستوری به مردم گفت که چه بکنند، بلکه باید موانع تولید را حذف کرد. آنها باور دارند در شرایط امروز توسعه صادرات مواد معدنی می‌تواند به ارزآوری کشور کمک کند. در این روند انتظار است که دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت به کمک صادرکنندگان بیایند و از رشد صادرات حمایت کنند.
تخصیص ارز برای بخش معدن کمتر از ۵ درصد
مسعود زارع، کارشناس با اشاره به ارزآوری گسترده بخش معدن برای کشور به روزگار معدن گفت: سال گذشته بخش معدن حدود ۸ میلیارد دلار صادرات داشته که رقم قابل‌توجهی است، این در حالی است که تخصیص ارز دولتی برای این بخش کمتر از ۵ درصد بوده است. وی تصریح کرد: فعالان بخش معدن برای خرید ماشین‌آلات، قطعات و توسعه طرح‌های فناوریکی به‌صورت سالانه نیازمند آن هستند که حداقل ۳۰ تا ۳۵ درصد ارز حاصل از صادرات‌شان را به‌صورت مستقیم به چرخه معدنی بازگردانند، اما متاسفانه باتوجه به کاهش ارزش ریال و افزایش نرخ دلار چنین موضوعی نمی‌تواند چندان عملیاتی شود.
سیاست‌های که حامی تولیدکننده نیست
زارع با اشاره به اینکه سیاست‌های ارزی دولت در راستای منافع تولیدکننده و فعال معدنی نیست، ادامه داد: حداقل از مجاری قانونی باید ارز موردنیاز در اختیار معدنکاران قرار گیرد تا آنها بتوانند به رونق طرح‌های توسعه کمک کنند. فعالان بخش معدن حداقل به ۸۰۰ میلیون دلار برای فاینانس پروژه‌های معدنی نیاز دارند تا بتوانند شرایط موجود را حفظ کنند.
این کارشناس معدن با اشاره به اینکه ارز خریدن یا نخریدن مردم تاثیری بر شرایط فعالان اقتصادی از جمله در بخش معدن ندارد، تصریح کرد: سخنانی مبنی بر اینکه ارز نخرید چراکه وضعیت بازار رو به تغییر است، واقع‌بینانه نیست.
معدنکاری می‌تواند ارزآوری داشته باشد
زارع با بیان اینکه به‌طورقطع معدنکاری می‌تواند ارزآوری زیادی برای کشور داشته باشد، به نقش مداخله‌گرایانه دولت اشاره و تصریح کرد: دولت در فروش محصولات معدنی داخلی مداخله می‌کند و نهاده‌های زنجیره‌های فولاد را ۵۰ درصد ارزان‌تر از قیمت صادراتی قیمت‌گذاری می‌کند.
وی ادامه داد: دولت برای صادرات محصولات معدنی مکانیسم‌های بازدارنده‌ای اعمال کرده که شامل ۲۵ درصد عوارض و شرط و شروطی دیگر است. به‌این‌ترتیب دولت جلوی صادرات محصولات معدنی مازاد را گرفته است. اگر این محدودیت برداشته شود، بخش معدن می‌تواند به توسعه دست پیدا کند. فراموش نکنیم که لغو عوارض برای مازاد محصولات معدنی و لغو محدودیت صادراتی مسئله‌ای است که حداقل نیاز توسعه این بخش است.
تمام هزینه‌ها با ارز است
رحمان عیوضی فعال معدنی با اشاره به اهمیت دسترسی به دلار برای مجموعه‌های پژوهشی معدنی به «روزگار معدن» گفت: مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران جزو سازمان‌هایی است که تمامی هزینه‌هایش جز حقوق نیروی انسانی را باید به دلار بپردازد. به‌این‌ترتیب پژوهش و توسعه فناوری در بخش معدن از نوسانات نرخ ارز و افزایش آن به‌شدت تاثیرپذیر است.
وی در بیان مثالی گفت: از سال گذشته مرکز تحقیقات طرحی را آغاز کرده تا دستگاه‌های فرسوده را بازسازی کند، اما با افزایش قیمت ارز این مجموعه نتوانست طرح خود را به‌خوبی عملیاتی کند. متاسفانه قیمت قطعه‌ای که ۸۰۰ میلیون تومان بود، در حال حاضر ۲ برابر شده است. همچنین مرکز تحقیقات، مواد مصرفی بسیاری را از خارج کشور وارد می‌کند که قیمت آنها به دلار وابسته است، چراکه اغلب کالاها ساخت امریکا یا اروپا هستند.
او با بیان اینکه خرید ارز از طرف مردم به امید افزایش قیمت و کسب سود بالاتر اقدامی اشتباه است، تصریح کرد: رفتار مردم باعث می‌شود به‌جای ورود ارز به بخش تولید، این پول قدرتمند در گوشه منازل نگهداری شود. او با بیان اینکه تبعات این اقدام در بخش تولید و پژوهش منفی است، گفت: خواسته ما از مردم این است که برای سرمایه‌گذاری به سمت فعالیت‌های تولیدی پیش بروند.
رونق صادرات با کاهش نرخ ارز
عیوضی گفت: صنایع بزرگ معدنی که محصولات صادراتی تولید می‌کنند از جمله فولاد، آهن و مس سودآوری بالایی دارند، اما اگر ارزش دلار افزایش یابد و قیمت محصولات صادراتی باتوجه به حباب افزایش قیمت‌ها به نسبت نرخ تورم و نرخ ارز واقعی نباشد، تاثیر منفی بر این حوزه خواهد گذاشت. در این بین کاهش نرخ ارز و واقعی شدن آن، قیمت تمام‌شده نهاده‌های تولید را کاهش می‌دهد و موجب رونق صادرات می‌شود.
وی با بیان اینکه باید بستر را برای سرمایه‌گذاری آماده و مشکل نقدینگی را حل کنیم، گفت: چالش اصلی در نقدینگی است که فشار آن بر طبل تورم می‌کوبد. تا زمانی که این مشکل حل نشود، سرمایه‌های سرگردان به سمت بازار ارز می‌رود و تولید را نابود می‌کند.
شعاری برخورد نکنیم
شاهو احمدی یکی از معدن دارن استان کردستان با بیان اینکه شعاری برخورد کردن با مسائل سیاست مناسبی نیست، اظهار کرد: اینکه به مردم بگوییم ارز نخرند، روش صحیحی نیست، چراکه ما نمی‌توانیم باوجود همه مشکلات مقابل مردم بایستیم و با آنها دستوری برخورد کنیم.
وی تصریح کرد: متاسفانه مدت‌ها است که ارز از ابزار تبادلی به ابزار سرمایه‌ای تبدیل شده است. هنگامی‌که مردم افزایش قیمت کالاها را ملاحظه کردند، به‌جای اینکه در بورس، بازار سرمایه و تولید ورود کنند، ترجیح دادند سرمایه خود را به سمت خرید ارز ببرند که امنیت بیشتری دارد.
ضعف مدیریت مدیران
احمدی با بیان اینکه بخش معدن نیز همچون بخش‌های دیگر به حمایت نیاز دارد، تصریح کرد: راه‌اندازی یک کسب‌وکار معدنی در کشور ما ده‌ها روز زمان می‌برد؛ ضمن اینکه هیچ حمایت مالی ازسوی بانک‌ها و دولت هم وجود ندارد. به لحاظ آموزش نیروی انسانی، تامین و تهیه قطعات و ماشین‌آلات نیز مشکلات زیادی وجود دارد. او با انتقاد از سیاست‌های دولت تصریح کرد: هرچند بخشی از مشکلات به‌دلیل اعمال تحریم‌های خارجی است، اما ۹۰ درصد آنها به‌دلیل ضعف مدیریت مدیران دولتی است.
وی برای حل این مشکل به نقش کلیدی دولت اشاره و بیان کرد: دولت باید زمینه‌ها و بسترهای سرمایه‌گذاری را در کشور فراهم و کاری کند که بخش‌خصوصی و مردم بتوانند به‌راحتی دست به تولید زده و فعالیت خود را گسترش دهند.
بخشنامه‌های غیراصولی
احمدی با اشاره به بخشنامه‌های غیراصولی گفت: متاسفانه بیشتر بخشنامه‌های دولتی کارشناسی شده و هدفمند نیستند. این بخشنامه‌ها تنها مقابل تولید هستند و بیکاری را افزایش داده و مانع رشد اقتصادی شده‌اند. در این روند عده‌ای ناآشنا با کار تخصصی، هر روز آیین‌نامه می‌نویسند و قانون جدید وضع می‌کنند؛ غافل از اینکه اگر قیمت کالا و خدمات در اقتصاد ایران افزایش پیدا کرده به این دلیل است که اقتصاد ما تولیدمحور نبوده است.
وی با بیان اینکه صادرات سنگ‌آهن از ابتدای سال ۹۹ تا امروز به‌شدت کاهش داشته، تصریح کرد: باوجود امضای طلایی و لزوم دریافت مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت تنها شاهد کاهش صادرات بوده‌ایم. او از مشکلات صادرات سنگ‌آهن به وضع قوانین از سوی گمرک اشاره کرد و گفت: گمرک از سال گذشته عوارض صادراتی هر تن سنگ‌آهن را از ۲ دلار به ۵۰ دلار رسانده است. جالب اینکه مسئولان مربوطه از جمله برخی مدیران وزارتخانه در این زمینه سکوت اختیار کرده و هیچ موضع حمایتی نسبت به معدنکار ندارند.
احمدی ادامه داد: با اینکه عوارض صادرات سنگ‌آهن از مهر سال گذشته تا آخر سال در نظر گرفته شده بود، باوجود درخواست صادرکنندگان برای لغو این عوارض همچنان گمرک عوارض را از صادرکنندگان دریافت می‌کند. با اینکه اتحادیه سرب و روی به گمرک نامه نوشته و از معاون معدنی وزیر صنعت، معدن و تجارت خواسته تا به وضعیت معدنکاران رسیدگی شود، هیچ حمایتی از صادرکنندگان نشده است. او با طرح این پرسش که بدون حمایت وزارتخانه چطور می‌شود ارز وارد کشور کرد؟ تاکید کرد: در واقع ارز زمانی وارد کشور می‌شود و به چرخه ارزی کشور بازمی‌گردد که وزارتخانه از تولید و تولیدکنندگان حمایت کند.
این فعال معدنی با اشاره به پیامدهای سیاست‌های وزارتخانه خاطرنشان کرد: با تصمیم‌گیری‌های اینچنینی ترکیه توانسته جای ما را در صادرات سنگ آهن به عراق بگیرد. در شرایطی که می‌توانیم از عراق ارز به کشور وارد کنیم، برخی سیاست‌ها به سمتی می‌رود که تولیدکنندگان و صادرکنندگان را منفعل ساخته است.
ارزآوری یک میلیارد دلاری
وی با بیان اینکه در صورت حمایت دولت معادن سرب و روی می‌تواند برای کشور ارزآوری زیادی داشته باشد، تصریح کرد: ارزبری سرب و روی سالانه کمتر از یک درصد و ارزآوری آن حدود یک میلیارد دلار است، این در حالی است که متاسفانه از آغاز سال جدید تا امروز به‌طور مثال شرکت تهیه و تولید مواد معدنی حمایت لازم را از تولیدکنندگان نکرده و در مقابل از آنها می‌خواهد که محصولات خود را در بورس عرضه کنند.
این فعال معدنی با اشاره به نقش کلیدی تشکل‌های معدنی در حل چنین مشکلاتی تصریح کرد: دولت باید مشکلات صادرات را با حضور تشکل‌ها بررسی و آنها را با حضور روسای اتحادیه‌ها و تشکل‌های معدنی حل‌وفصل کند. او با اشاره به توانمندی‌های ایران در حوزه مواد معدنی گفت: سوخت در ترکیه ۲۰ برابر، گاز در چین ۸۰ برابر و برق در ۱۶ برابر ایران قیمت دارد. به‌این‌ترتیب می‌توانیم به این کشورها که به صادرکنندگان مواد ارزان در دنیا معروف هستند، کالاهایی را صادر کنیم.
احمدی در پایان تاکید کرد: باید موانع را از سر راه تولیدکنندگان برداشت تا نرخ ارز نیز کاهش پیدا کند. باید واردات مواد اولیه و لوازم یدکی مثل لاستیک را آسان کرد تا تولید و اشتغال ایجاد شود.
صنایع نیازمند ثبات قیمت ارز
همچنین علیرضا بختیاری، کارشناس صنعت فولاد گفت: متاسفانه در حال حاضر خرید و فروش فولاد به خوبی انجام نمی‌شود. دستکاری قیمت دلار هم یکی دیگر از مواردی است که باعث شد هم دودش به چشم صنعتگر برود و هم خریداران متضرر شوند.
وی افزود: تمامی صنایع نیازمند این هستند که قیمت‌ها حداقل به صورت نسبی ثابت بمانند یا با افت‌وخیز کمی مواجه شوند. خیزش یک باره قیمت دلار به صنایع آسیب زیادی وارد کرد که علاوه بر ضررهای مالی از نظر روانی هم دچار آشفتگی شدند.
این فعال بخش فولاد با ابراز تاسف ادامه داد: در حال حاضر قیمت واقعی دلار در بازار ۵۰ هزار تومان است. در حالی که فولاد را با قیمت دلار ۲۸ هزار تومانی حساب می‌کنند. در نتیجه با وجود اختلاف قیمت حدودا دوبرابری این مساله باعث می‌شود همه اقشاری که از این محصول استفاده می‌کنند متضرر شوند.
بختیاری تاکید کرد: تعدادی واسطه وارد بازار سرمایه شده و فولاد را به قیمت روز بازار خریداری می‌کنند، سپس با نگه داشتن آن، بعد از مدت زمانی به قیمت بالاتری می‌فروشند یا اینکه آنها را قاچاق می‌کنند.وی افزود: علاوه بر موارد فوق بدترین ضربه این است که محصول فولاد را یا بدون ارزش‌افزود و به صورت خام آنها را می‌فروشند که همه این موارد متاسفانه اتفاقاتی است که عملا مشاهده می‌شود و بسیار برای صنایع ایران مخرب است و باعث سرخوردگی و متضرر شدن تعدادی از تولیدکنندگان یا خریداران می‌شود.
وی بیان کرد: مشکل دیگر که صنایع ایران با آن بسیار مواجه می‌شوند این است که ما هم برق و هم گاز داریم، ولی اولویت تمام دنیا این است که بخش صنعتی کار می‌کند و در صورت کمبود بخش خانگی را قطع می‌کنند، در حالی که این مساله در ایران کاملا برعکس است و برق و گاز بخش صنعت قطع می‌شود.
به گفته وی، وقتی برق و گاز یک بخش صنعتی قطع شود یعنی کار عملا می‌خوابد. تولید انجام نمی‌شود و کارخانه و کارگر متضرر می‌شوند. متاسفانه این موارد از جمله مسائل بسیار مهمی است که بخش صنایع معدنی کشور با آن مواجه هستند. بختیاری عنوان کرد: بنابراین، این مورد هم باید به صورت جدی تغییر کند و برق و گاز کافی و مورد نیاز بخش صنعت به آنها داده شود تا دچار مشکلات فراوان در حوزه تولید نشوند.
تولیدکنندگان از محاسن بازار محروم ماندند
همچنین چندی پیش دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی ایران در خصوص تاثیر افت‌وخیزهای قیمت دلار روی صنایع معدنی گفت: ما اقتصادی داریم که با اقتصاد سایر کشورهای جهان متفاوت است. یعنی صادرکنندگان هر چقدر که صادرات داشته باشند باید بخشی از دلارش را به دولت بدهند.
کامران وکیل افزود: یکسری قیمت‌های پایه وجود دارد و این ضوابطی که در کشور ما می‌گذارند یک مقدار تولیدکننده را از محاسن بازارها محروم می‌کند در نتیجه تولیدکنندگان رغبت خود را برای ادامه کار در بازار اینچنینی از دست می‌دهند. به گفته وی؛ ما سال گذشته یک تورم حدود هفتاد درصدی در داخل کشور داشتیم که شوک بزرگی را به بازارهای اقتصادی وارد کرد. در نتیجه این تورم، صادرکنندگان باید درآمدشان را با تفاوت قیمت‌هایی که به وجود آمده بود جبران می‌کردند.
وی تاکید کرد: نگاه می‌کنیم می‌بینیم دولت یک قیمت ثابت گذاشته است که می‌گوید باید یک مقدار از سود پولتان را به مقدار مشخص‌شده به دولت بدهید و این باعث می‌شود صادرکننده علاوه بر اینکه از افزایش قیمت ارز منتفع نمی‌شود که هیچ، متضرر هم کند. در نتیجه این ضررها چیزی جز آسیب زدن به بازار صنایع را در پی نخواهد داشت. به گفته وکیل؛ این گرفتاری‌ها در کشوری که نود درصد آن دولتی است همیشه هست و خواهد بود. بنابراین چنین مشکلاتی را نمی‌توان کاری کرد.
وی در خصوص اینکه اقتصاد کشور تا چه زمانی پذیرای چنین شرایطی خواهد بود گفت: اینکه اقتصاد ما تا کی تاب‌آوری داشته باشد و فعالان اقتصادی در بخش خصوصی بتوانند فعالیت کنند مشخص نیست. شرایط به گونه‌ای شده که می‌گویم امروز گذشت و فردا چه شود، خدا می‌داند.وی درباره پیشرفت در حوزه فلزی کشور گفت: ما برای پیشرفت در صنایع معدنی و بخش فلزی کشور به راهکار خاصی نیاز نداریم. همین که دولت در حوزه‌های مختلف دخالت نکند بهترین راهکار برای توسعه صنعت ایران است.
دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی ایران گفت: یعنی کاهش دخالت دولت بهترین کاری است که اگر انجام شود قطعا شرایط اقتصادی و توسعه‌ای ایران بهتر خواهد شد.وی افزود: دولت از یک طرف می‌آید یک ضابطه می‌گذارد و از سوی دیگر یکی دیگر می‌آید و ضابطه‌ای را که دولت گذاشته است نقض می‌کند. دوایر دولتی بسیار زیاد هستند و هر کدامشان می‌گویند کاری انجام شود و دیگری نقضش می‌کند. اگر دولت هیچ کاری نکند بسیاری از مشکلات و بدبختی‌های کشورمان تمام می‌شود.
وکیل تاکید کرد: کاهش دخالت دولت بهترین راهکار برای توسعه تمام صنایع کشور است. یعنی هر جا که دولت بیشتر دخالت می‌کند آسیب بیشتری به آن صنعت می‌رسد و هر جا که کمتر دخالت می‌کند شرایط خیلی بهتر می‌شود.
وی با تاکید بر اوضاع خودروسازی کشور بیان کرد: مثل خودروسازی که از وقتی دولت در آن دخالت زیاد کرده اوضاعش بسیار خراب شده است. زیرا مجلس و دولت و بقیه ارگان در آن دخالت کرده‌اند که حالا اوضاعش این‌طور بد شده است.
وی تصریح کرد: چند میلیون نفر در ایران می‌نشینند و فقط در مورد صنعت خودروسازی دخالت می‌کنند. همین مساله باعث شده است که میزان صادرات خودرو در ایران بسیار کم و محدود باشد. در حالی که کشور همسایه‌مان ترکیه چندین برابر ایران صادرات خودرو دارد و توانسته با این کار اقتصاد کشورش را رونق دهد.
کلام آخر
کارشناسان باور دارند به‌طورقطع معدنکاری می‌تواند ارزآوری زیادی برای کشور داشته باشد. در این بین فراتر از اینکه مردم ارز بخرند یا نخرند باید بر نقش حمایتی دولت تمرکز کرد. دولت در فروش محصولات معدنی چه داخل کشور و چه خارج از کشور مداخله دستوری کرده و نمی‌گذارد امور به حالت طبیعی خود پیش برود. آنها باور دارند دولت و وزارتخانه برای صادرات محصولات معدنی مکانیسم‌های بازدارنده‌ای اعمال کرده‌اند که در تشریح این مکانیسم‌های بازدارنده به وضع عوارض ۲۵ درصدی و شرط و شروط دیگر صادرات اشاره کردند؛ به‌این‌ترتیب دولت جلوی صادرات محصولات معدنی مازاد را گرفته و نمی‌گذارد معدنکاران دست به ارزآوری بزنند.
