جانشین شایسته
توجه به بخش معدنی، به عنوان یک منبع درآمدی پایدار و ماندگار، می‌تواند جایگزینی مناسب برای عواید نفتی باشد. با این حال، به دلیل زمانبر بودن سرمایه‌گذاری در حوزه معادن، به بخش معدن در دولت‌های مختلف به اندازه کافی توجه نشده است. اما بیشتر معادن در مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته قرار دارند و توجه جدی به معادن می‌تواند باعث توسعه و آبادانی مناطق توسعه‌نیافته، ایجاد اشتغال در مناطق محروم و توزیع درآمد برای آحاد جامعه شود.
سرمایه‌گذاری در بخش معدن، مستلزم شکیبایی و استمرار است اما به همان نسبت؛ اشتغال آفرینی معدنی هم پایدار است. با این حال، نقش معدن و صنایع مربوط به آن، تنها در افزایش تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی محدود نمی‌شود. بلکه سهم معناداری در ایجاد فرصت‌های شغلی و کاهش فقر در کشورها داراست. در ایران، صنعت نفت به عنوان محرک اصلی اقتصاد نقش اول را بازی می‌کرد. با این حال، بعد از تحریم‌های اخیر، صنعت نفت کشور به حاشیه رانده شد و معدن و صنایع مربوط به آن نقل محافل اقتصادی شد. در حالی‌که نقش معدن و صنایع مربوط به آن، به عنوان نیروی محرکه اقتصاد و صنعت در کشورهای جهان پیش‌ازاین مشهود بود. استفاده درست از پتانسیل معدنی، با برنامه‌ریزی درست، می تواند به عنوان موتور محرکه توسعه صنعتی کشور عمل کند. برای این منظور، نیازمند برنامه‌ریزی جدی و سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه ماشین‌آلات به روز و حل معضلی به نام ماشین‌آلات فرسوده هستیم. در این صورت، می توانیم پتانسیل خدادادی معادن را به درستی در جهت توسعه اقتصادی کشور به کار گیریم. برای بررسی نقش معادن در اقتصاد ایران و ابعاد مختلف آن، با یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به
گفتگونشسته‌ایم. وی در پاسخ به این سوال که موضوع جانشینی معدن به جای نفت به طور گسترده‌ای در دولت‌های گذشته مطرح شده است، اما چرا هیچگاه تلاشی برای توسعه بخش معدن در کشور انجام نشده است، اظهار کرد: برای توسعه بخش معدن، نیازمند برنامه‌ریزی جدی و سیاست‌های دقیق هستیم. به عنوان نمایندگان مجلس، ما باید در این زمینه فعالیت کنیم و در کنار دولت، برنامه‌ریزی‌هایی را اجرا کنیم که به توسعه بخش معدن و صنایع مربوط به آن کمک کند. از جمله اقداماتی که می‌توانیم برای توسعه بخش معدن انجام دهیم، می‌توان به مشارکت بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری در این حوزه، افزایش تسهیلات بانکی برای شرکت‌های معدنی، تحقیق و توسعه بیشتر در زمینه استخراج و فرآوری مواد معدنی، تشویق به صادرات محصولات معدنی و کاهش وابستگی به واردات مواد معدنی اشاره کرد. همچنین، برای جلب سرمایه‌گذاری در بخش معدن، باید شرایط سرمایه‌گذاری را بهبود بخشیم و کاری کنیم که مانع‌های موجود برای سرمایه‌گذاری در این حوزه برداشته شود. به طور کلی، برای توسعه بخش معدن، باید با همکاری مجلس، دولت و بخش خصوصی، برنامه‌ریزی‌های دقیقی را اجرا کنیم تا به بهره‌وری بیشتر از پتانسیل معدنی کشور
دست یابیم و ایجاد فرصت‌های شغلی و رشد اقتصادی را برای کشورمان فراهم کنیم.
تنوع بی‌نظیر محصولات معدنی
حجت اله فیروزی، نماینده مردم فسا در مجلس شورای اسلامی در مورد موضوع یادشده اظهار کرد: کشور ما برای رهایی از نفت باید به سمت بازارها و درآمدهای پایدار دیگری برود. معدن یکی از مهم‌ترین درآمدهاست و می‌تواند جز درآمدهای پایدار کشور باشد. اهمیت معدن و صنایع معدنی از این جهت است که ما شاهد تنوع محصولات معدنی و تعداد معادن در کشور هستیم. پراکندگی معادن خوب است و کل کشور را پوشش می‌دهند. البته در بسیاری از مکان‌ها اکتشافات انجام نشده است و اگر انجام شود انواع دیگری از مواد معدنی کشف می‌شود. عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی ادامه داد: تنوع و گستردگی معدن داریم. این مسئله می‌تواند برای ایجاد درآمدهای پایدار در کشور ظرفیتی خوب باشد؛ خصوصاً که حوزه معادن جز حوزه‌های پراشتغال است. به عبارتی با فعال شدن یک معدن، اشتغال بسیار خوبی ایجاد می‌شود پس باید به بخش معدن توجه بسیار شود. وی ادامه داد: سال‌ها بر این موضوع که معدن می‌تواند یک درآمد ثابت، پایدار و ماندگار و جایگزینی مناسب برای نفت باشد تاکید شده است ولی در دولت‌های مختلف به بخش معدن توجه چندانی نشده است که آن‌هم علتی دارد: معدن حوزه‌ای است که سرمایه‌گذاری در آن زمانبر است تا به نتیجه مطلوب برسد. فیروزی اظهار کرد: مسئله دوم به ماشین‌آلات معدنی مربوط می‌شود؛ لذا ضروری است که به جد، قدم‌های بزرگ برداشته شود زیرا ما در این حوزه کمبود داریم. سازندگان داخل توان ساختن همه این تجهیزات را ندارند و حمایت لازم هم از آنها نشده است. قطعاً باید دولت حمایت کند تا آنها بتوانند نیازهای ماشین‌آلات و تجهیزات را در داخل تامین کنند ولی تا زمانی که بخواهند این نیازها را تامین کنند، ضرورت با کاهش تعرفه‌های واردات ماشین‌آلات صنعتی است تا تولیدکنندگان تجهیزات صنعتی بتواند در این حوزه گام خوبی بردارند و باعث تحول جدید شوند. لازم به ذکر است که عدم وجود ماشین‌آلات معدنی به روز، یکی از دغدغه‌های بزرگ اهالی و فعالان معدن است. این معضل، پیامدهای مخرب بسیاری به همراه دارد. برای مثال فرسودگی ماشین‌آلات معدنی، به نوبه خود نرخ بهره‌وری معادن را به شدت کاهش می‌دهد. عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در ادامه بیان کرد: مقام معظم رهبری بارها بر درآمدهای ناشی از استخراج معادن که باید جایگزین درآمدهای نفتی شود تاکید کرده‌اند. بنابراین با توجه به وجود تنوع فوق‌العاده محصولات و مواد معدنی در کشور، بهتر است ماشین‌آلات موردنیاز و کافی برای این حوزه تامین شود. حجت‌الله فیروزی با اشاره به اینکه گستره معادن در کشور بسیار زیاد است و ظرفیت‌های زیادی برای این حوزه وجود دارد عنوان کرد: خوشبختانه شرایط خوبی در کشور و در بخش معدن وجود دارد اما به دلیل کم‌توجهی در دولت‌های مختلف به این حوزه، موضوع تامین ماشین‌آلات موردنیاز، آن‌طور که باید تحقق نیافته است.
خام فروشی آورده‌ای ندارد
نماینده مردم فسا ادامه داد: خیلی از کارخانه‌هایی که قبلاً در حوزه فولاد ایجاد شده است امروزه در حوزه خوراک دچار مشکل شده‌اند. به عبارتی کمبود خوراک پیدا می‌کنند. لذا باید هم پهنه‌های جدید اکتشافی انجام داد و هم در معادنی که وجود دارد سرمایه‌گذاری‌های بیشتری محقق شود و معادن توسعه و گسترش پیدا کنند. باید حمایت‌های لازم از آنها به عمل آید. وی ادامه داد: خام فروشی معدنی می‌تواند به عنوان یکی از مشکلات بزرگ بخش معدنی در کشورهای در حال توسعه مطرح شود. در این رویکرد، کشورها فقط به استخراج و صادرات خام معدنی می‌پردازند و فرآوری و تبدیل این مواد را به مرحله بعدی بسپارند. این رویکرد، علاوه بر این که باعث از دست رفتن ارزش افزوده مواد معدنی می‌شود، منجر به کاهش فرصت‌های شغلی و افزایش بیکاری در بخش معدنی می‌گردد. فیروزی ادامع داد: به علاوه، خام فروشی معدنی به دلیل وابستگی به قیمت بین‌المللی مواد معدنی، با مشکلاتی نظیر نوسانات قیمت، کاهش درآمد و وابستگی به بازارهای خارجی همراه می‌شود. بنابراین، توسعه فرآوری و تبدیل مواد معدنی به محصولات با ارزش افزوده بالا، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به کاهش وابستگی به
بازارهای خارجی و افزایش درآمد بخش معدنی کمک کند.
در کشورهایی که با مشکل خام فروشی معدنی مواجه هستند، باید سیاست‌هایی را اجرا کرد که به توسعه فرآوری و تبدیل مواد معدنی به محصولات با ارزش افزوده بالا کمک کنند. برای این منظور، می‌توان برنامه‌هایی را اجرا کرد که به توسعه صنایع فرآوری مواد معدنی، تشویق فعالیت بخش خصوصی در این حوزه، تسهیلات بانکی و حمایت دولتی از شرکت‌های فعال در این حوزه، تشویق به صادرات محصولات فرآوری شده و تحقیق و توسعه در زمینه فرآوری مواد معدنی تمرکز کرد.
در کل، توسعه بخش معدنی و تبدیل آن به یک صنعت فرآوری و تبدیل مواد معدنی با ارزش افزوده بالا، می‌تواند به عنوان یک راهکار موثر برای کاهش وابستگی به بازارهای خارجی و افزایش درآمد و فرصت‌های شغلی در بخش معدنی، مورد استفاده قرار گیرد.
فصل مشترک همه دولت‌ها
در ادامه عبدالناصر درخشان در مورد موضوع یاد شده اظهار کرد: ناتوانی در پایان دادن به خام فروشی، فصل مشترک همه دولت‌هاست. معضل خام فروشی به حدی ریشه دوانده است که بسیاری از اهالی معدن، شمش معدنی را محصول نهایی می‌دانند و فروش و صادرات آن را مصداق خام فروشی می‌دانند حال‌آنکه این ادعا به‌روشنی، اشتباه است. اظهار نظر یکی از فعالان این حوزه، حدت و شدت مشکل فرسودگی ماشین آلات معدنی را به روشنی نشان می دهد. وی در پاسخ به این سوال که امروزه بسیاری از معدن داران از نبود امکانات برای اکتشافات صحبت می‌کنند؛ آیا این اظهارات درست است یا خیر بیان کرد: ما جلساتی با سازمان ایمیدرو داشته‌ایم. در بسیاری از مواقع شاید برای اشخاص عادی، حقیقی و بخش خصوصی اکتشاف یک پهنه معدنی مقرون به صرفه نباشد و ریسک آن بالا باشد. بنابراین در این حوزه‌ها دولت و سازمان ایمیدرو با داشتن امکانات خود باید پیش‌گام شوند و با به کارگیری امکانات بیرونی این عمل صورت گیرد. خصوصاً باید تمهیدی اندیشید که بسیاری از معادن در اعماق اکتشاف شوند و باید به سمت تجهیزاتی برویم که از کشورهای دیگر وارد شوند و با آنها بتوان این اکتشاف را انجام داد. درخشان اظهار کرد: امروزه خیلی از کشورها مانند استرالیا و کانادا تجهیزاتی دارند که می‌توانند اکتشافات بسیار عمیق را هم به آسانی انجام دهند. این اتفاق باید این رخ دهد چون حل این موضوع از توان بخش خصوصی خارج است و نمی‌توانند پهنه‌های جدیدی کشف کند و اکتشافات عمیق انجام دهد. دولت باید این موضوع را جدی بگیرد. وی ادامه داد: با توجه به اینکه این حوزه منبع بسیار مهم و خدادادی برای استخراج، فروش و زنجیره تکمیلی محسوب می‌شود و می‌تواند درآمدهای بسیار خوبی را نصیب کشور کرده و اشتغال فوق‌العاده‌ای هم داشته باشد چرا باید به آن توجه خاص نشود؟
مجبور به واردات هستیم
درخشان در ادامه اظهار کرد: حوزه معدن ظرفیت اشتغال‌زایی بسیاری دارد اما با وجود تاکیدات مقام معظم رهبری تاکنون موردتوجه جدی مسئولان کشور قرار نگرفته و کارهای بنیادی برای آن انجام نشده درحالی‌که جای کار بسیاری دارد. نماینده دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: یکی از مشکلات اساسی این حوزه، نبود ماشین‌آلات کافی و موردنیاز است. با توجه به اینکه کار معدن بسیار سخت و استخراج معادن فوق‌العاده زمان بر است به‌طورقطع ماشین‌آلاتی که در این حوزه کار می‌کنند خاص بوده و معمولاً از خارج کشور وارد می‌شوند. با توجه به اینکه بخش قابل‌توجهی از ماشین‌آلات و تجهیزات در داخل کشور ساخته نمی‌شود، لذا مجبور به واردات هستیم . عضو کمیسیون صنایع ومعادن خاطرنشان کرد: حمایت از طریق تضمین خرید محصولات از دیگر اقدامات به شمار می‌آید که دولت و سازمان‌های توسعه‌ای باید انجام دهند و همچنین با در اختیار دادن تسهیلات کم بهره به شرکت‌ها و تولیدکنندگان به روند تولید آنان کمک کنند. همچنین با متمرکز کردن توان سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ اقتصادی و برداشتن موانع و بروکراسی‌های اداری بازدارنده و نیز ارائه تسهیلات حمایتی از تولیدکنندگان می‌توان شاهد تحولی چشمگیر در زیرساخت‌های بخش معدن و صنایع معدنی بود. نیاز است که برای سرعت بخشی توسعه در بخش معادن از تمامی فرصت‌ها استفاده و زمینه را برای واردات ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز معدنی فراهم کرد.
رفع عقب‌ماندگی در بخش معدنی
این نماینده مجلس تصریح کرد: متاسفانه سرعت دست اندرکاران کشور در حوزه معدن بسیار کند و پایین است و اگر با همین سرعت و زمان پیش برویم، در بازارهای جهانی تنها یک بازنده خواهیم بود؛ زیرا مواد اولیه بسیاری از حوزه‌ها در کشور باید از معادن تامین شود.
درخشان در پایان با اشاره به اینکه شتاب برای واردات ماشین‌آلات، تجهیزات و دستگاه‌های موردنیاز معدنی یکی از راهکارها به شمار می‌رود گفت: به دنبال اعمال محدودیت‌های وارداتی که برای ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی وضع شد، مدافعان این تصمیم مدعی هستند، این اتفاق می‌تواند به رونق شرکت‌های دانش‌بنیان و تولید ماشین‌آلات و فناوری‌های موردنیاز بخش تولید در داخل منجر شود؛ اما به باور فعالان معدنی، چنین اتفاقی در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و در شرایط کنونی بنگاه‌های اقتصادی و تولیدی به‌واسطه استهلاک تجهیزات و ماشین‌آلات خود و هزینه بالای تولید، دچار ضرر و زیان خواهند شد. باید ضمن حمایت از تولیدکنندگان داخلی نگاه جدی‌تری به حوزه واردات وارد شود تا استخراج معادن با سرعت بیشتری انجام شود و با تعرفه‌ای بسیار اندک و یا معافیت در اخذ عوارض وارداتی، بتوان این حوزه را ساماندهی کرد.
شرطی مهم برای افزایش تولید
وی درباره تاثیر برگزاری نمایشگاه‌هایی همچون ایران کان‌مین بر بخش معدن اظهار کرد: ایران کان‌مین یکی از نمایشگاه هایی است که عمده شرکت های در حوزه معدن و صنایع معدنی در آن حضور دارند. در این نمایشگاه آخرین دستاوردهای شرکت ها در آن عرضه می شود.یکی از بخش های که باعث افتخار کشور است و توانسته ایم با بومی سازی به پیشرفت های چشمگیری برسیم، بخش معدن و صنایع معدنی کشور است. اکنون بخش عمده ای از ارزآوری کشور را صنایع معدنی بخصوص فولاد بر عهده دارد. صنایع معدنی و فولاد اکنون در بحث سرمایه گذاری در انتقال آب ورود کرده اند و در حال ایجاد نیروگاه برق و حل مشکل گاز نیز هستند.
این نمایشگه قطعاً سبب هماهنگی و انتقال تجربه و شکل‌گیری و حفظ روابط میان واحدهای فعال این حوزه؛ چه در بخش معدن و چه صنایع معدنی می‌شود و زمینه استفاده از توان و ظرفیت داخلی را فراهم می‌آورد و در این صورت است که می‌توانیم شاهد رشد و توسعه هرچه بیشتر این بخش مهم باشیم.
وی در ادامه گفت: مسلم است که باید به سمت استفاده از ماشین‌آلات، فناوری‌ها و روش‌های نوین استخراج حرکت کنیم. ذخایر معدنی باید به فعلیت و قطعیت تبدیل شود. تحقق این هدف مهم، مستلزم اکتشافات کامل و تکمیلی است. در همین راستا باید گفت که تجهیز ماشین‌آلات، استفاده از فناوری‌ها و انجام اکتشافات دقیق؛ در دستور کار قرار دارد. در صورت توفیق در انجام این امور است که می‌توان به صورت دقیق برای تولید، برنامه‌ریزی کرد. در این صورت شکی نیست که تولید را می‌توان در بلندمدت افزایش داد.
