زغال زدگان!
علیرضا مهدیه تحلیلگر صنعت و توسعه
کشور ایران در میزان ذخایر زغالسنگ در حد متوسط جهانی می‌باشد و باتوجه به روند افزایش مصرف و چالش‌های موجود در تولید، سرمایه‌گذاری، قیمت‌گذاری و تصمیم‌گیری، واردات زغالسنگ نیز افزایش داشته و درحال‌حاضر، میزان بالایی وارد می‌شود.
طبق گزارش‌های بین‌المللی و روند افزایش و کاهش مصرف این سوخت فسیلی در کشورهای مختلف، مصرف زغالسنگ ایران طی پنجاه سال گذشته افزایش داشته و در ده سال گذشته، دو برابر شده است.باید در نظر داشت که استخراج زغالسنگ در ایران دارای فرصت‌ها و تهدیدهایی بوده که می‌تواند بر محیط‌زیست، سلامت، صنعت و اقتصاد تاثیرگذار باشد و البته استفاده از فرصت‌هاست که توان این را دارد که تهدیدات را کم کند و گاهی مزیت بسازد.
تهدیداتی همچون آلودگی هوا که در پی استخراج و سوختن زغالسنگ ایجاد می‌شود و منجر به انتشار ذرات معلق، گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌های مختلف گردیده و تخریب محیط‌زیست و زیستگاه‌ها که طی فعالیت‌های معدنی و فرآوری زغالسنگ، ایجاد می‌گردند.تجمیع میلیون‌ها تن از باطله‌های معدنی در پیرامون واحدهای تولید زغالسنگ در مناطق زغال خیز کشور، نمونه‌ای از چالش‌های زیست‌محیطی فعلی می‌باشد که البته همین چالش هم می‌تواند تبدیل به فرصت نوآوری در این صنعت و امکان بازیافت زغالسنگ گردد.که مدیریت پسماندهای تولید شده در فرآیند استخراج و فرآوری، می‌تواند به کاهش آلودگی‌ها و تخریب‌ها کمک کند و این مهم شامل بازیافت و استفاده مجدد از مواد زائد بسیاری از معادن کشور نیز خواهد شد.
و مورد مهم ایمنی در معادن زغالسنگ که خطرات زیادی همچون انفجار، ریزش و مشکلات تنفسی ناشی از استنشاق گاز و غبار را شامل حال کارگرانی می‌کند که حقوق ناچیزی نسبت به حقوق جهانی کارگران معادن، دریافت می‌کنند.
و اما فرصت‌هایی که زغالسنگ می‌تواند برای ایران ایجاد کند، در پی تغییر ساختار کلان اقتصادی و صنعتیست و تغییر تجهیزات و فناوری‌های قدیمی موجود یکی از این تغییرات کلان است که باعث می‌شود بهره‌وری و تولید افزایش یافته و تولید برق و فولاد کشور هم با استفاده از منابع زغالسنگ، رشد و پیشرفت داشته باشد.ولی باید بیشتر توجه داشت که توسعه و استخراج بیشتر زغالسنگ در ایران، نیازمند مدیریت و برنامه‌ریزی دقیق و کلان راهبردی هم هست که باید حتما اجرا شوند تا تغییراتی ایجاد شود.
فرصت‌های استخراج بیشتر زغالسنگ در ایران می‌توانند شامل جنبه‌های مختلف اقتصادی باشند که تا زمانی که تقاضا بالاست، عرضه افزایش یابد ولی خطرات بسیاری نیز در کمین هستند که هرازگاهی بیشتر عیان شده و روح جامعه را تیره و تار می‌کنند.یکی از این خطرات، متان است که در بسیاری از معادن زغالسنگ وجود دارد و این انتشار و انفجار آن است که حادثه و فاجعه می‌آفریند و مدیریت این گاز است که مهم بوده و می‌تواند ناجی جان کارگرانی باشد که طی سوءمدیریت، قربانی می‌شوند.
متان یک گاز طبیعیست که در حالت خالص بی‌بو و بی‌رنگ است و در فرآیند تشکیل زغالسنگ به وجود می‌آید و می‌تواند در لایه‌های زغال ذخیره شود و میزان آن ممکن است گاهی زیاد، گاهی کم و یا گاهی کمتر قابل شناسایی باشد.متان یکی از خطرات اصلی معادن زغالسنگ در دنیاست و کنترل آن برای جلوگیری از انفجارها، اهمیت زیادی دارد و روش‌ها و استانداردهای مختلفی برای کنترل آن وجود دارد که ظاهرا هنوز هم در ایران وجود صحیح و اجرایی ندارند.تهویه و وجود حسگرهای بیشتر و بهتر، کاهش نشر و خارج کردن گاز از معدن، استفاده از استخراج های نوین که نشت گاز کاهش یابد و بیشتر کنترل شود و آموزش و آگاهی بیشتر کارگران و برنامه‌ریزی و نظارت دقیقتر و بیشتر، نمونه‌ای از این روش‌ها هستند.روش‌هایی که می‌توانند ریسک را به شدت کاهش داده و بازده، کارایی و اثربخشی را افزایش دهند، رضایت مندی و بهداشت شغلی و روانی ساخته و اشتغال پایداری نیز برای کارگران این بخش ایجاد کنند.روش‌هایی که جان انسان را با مدیریت متان نجات می‌دهند و با کنترل این گاز گلخانه‌ای قوی، می‌توانند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز کمک کرده و تاثیرات منفی اقلیمی را محدود کنند.
تاثیراتی منفی که ایران را به یکی از بزرگترین انتشار دهندگان جهانی کربن تبدیل کرده و با توجه به حجم اقتصاد، تولید صنعتی و میزان صادرات، شاید رتبه اول انتشار کربن را به نسبت موارد فوق داشته باشد.و روش‌هایی که می‌توانند حتی منجر به استفاده از گاز متان و به‌عنوان یک منبع انرژی شوند که گاها می‌تواند جایگزین مناسب‌تری برای خود زغالسنگ باشد و در نیروگاه‌ها و صنایع مختلف استفاده شود.
یعنی مدیریت گاز متان هم ایمنی کارگران معادن را بالا خواهد برد و هم می‌توان با زهکشی متان و گاززدایی زغالسنگ از آن به‌عنوان یک منبع انرژی دیگر استفاده کرده و ارزش و ثروت ملی تولید نمود ..ولی افسوس که تعداد بلایای معادن زغالسنگ ایران از میزان تولید ارزش‌افزوده و ثروت آن جلوتر زده و می‌رود که به میزان ذخایر برسد و زغال زدگی را هم به زدگی های دیگر ، بیافزاید !
