نیازمند به توسعه زیرساخت

خام‌فروشی در هر صورتی اشتباه است، اما مفهوم خام‌فروشی با آنچه در حال‌ حاضر به آن اطلاق می‌شود، متفاوت است. خام‌فروشی یعنی آنکه بهره‌بردار، مواد معدنی استحصال‌شده را به‌صورت خام به خارج از کشور صادر کند، اما در حال‌ حاضر بهره‌بردارانی که خود واحد صنایع معدنی ندارند و مجبور به فروش ماده معدنی تولیدی خود به دیگر واحدها هستند هم، زیرعنوان خام‌فروش طبقه‌بندی می‌شوند.این عنوان درست نیست، چون با این کلمه، که بار منفی پیدا کرده است، به تولیدکننده توهین می‌شود. به‌نظر من، خام‌فروش کسی است که ماده معدنی را به صنایع معدنی کشور نمی‌دهد و آن را به‌صورت خام روانه بازارهای بین‌المللی و به‌این‌ترتیب پایین‌ترین میزان ارزش‌افزوده را ایجاد می‌کند.

برای آنکه یک بهره‌بردار ترغیب شود که واحد صنایع معدنی احداث کند، توجه به چند نکته ضروری است که مهم‌ترین آنها میزان ذخیره، عیار ماده معدنی و میزان سرمایه‌گذاری لازم برای استفاده از تکنولوژی روز برای رسیدن به بالاترین میزان ارزش‌افزوده است.به‌عبارت‌دیگر، اگر ذخیره معدن برای احداث کارخانه فرآوری کم باشد یا عیار ماده معدنی مناسب نباشد، احداث واحد فرآوری معقولانه نیست. چون در این صورت باید ماده استحصال‌شده به یکی از واحدهای صنایع معدنی ارسال شود و آن واحد، ماده کم‌عیار را با مواد معدنی دیگری که از معادن دیگر خریداری کرده و عیار بالاتری دارد، ترکیب کند تا به عیاری اقتصادی برسد. بعد از آنکه شرایط فوق محقق شد، مهم‌ترین نکته برای احداث واحد فرآوری، وجود زیرساخت مناسب در منطقه است.فرض کنید، معدن در منطقه‌ای کم‌آب واقع‌ شده باشد، در این صورت از اساس نباید واحد فرآوری در آن نقطه راه‌اندازی شود. به‌عنوان‌مثال، معدن سنگ‌آهنی وجود دارد که از عیار خوب و قابل‌قبولی هم برخوردار است، اما اگر واحد فرآوری احداث شود، باید از منابع آبی منطقه که برای ادامه حیات ضروری استفاده کند و به‌این‌ترتیب اهالی منطقه دچار آسیب می‌شوند.به‌این‌ترتیب، هرکدام از زیرساخت‌ها وجود نداشته باشد، احداث واحد فرآوری منتفی می‌شود، در غیر این صورت سرمایه‌های ملی کشور هدر خواهد رفت.به‌گمان من، اگر قرار است در زمینه‌ای سرمایه‌گذاری انجام گیرد، بالاترین بهره‌وری زمانی اتفاق می‌افتد که کار به‌صورت تخصصی پیش برود. به‌عبارت‌دیگر، سرمایه‌گذار یا کامل روی معدنکاری تمرکز داشته باشد یا واحد فرآوری و صنایع معدنی احداث کند تا به بهترین شکل و با پایین‌ترین نرخ و بالاترین عیار، ماده معدنی استحصال شود و به‌دست واحد معدنی بعدی برسد.یکی از مهم‌ترین راهکارها این است که واحدهای صنایع معدنی کشور، ماده معدنی را به نرخ مناسب از تولیدکننده ماده اولیه خریداری کنند تا به‌این‌ترتیب تولیدکننده هم ترغیب شود تا محصولات خود را در بازارهای داخلی عرضه کند.به‌عنوان‌مثال، من تولیدکننده کربنات استرانسیوم هستم. بهره‌بردار سولفات استرانسیوم رغبت دارد تا ماده استحصال‌شده را صادر کند و درآمد دلاری داشته باشد. من واحد صنایع معدنی کربنات استرانسیوم اگر ماده تولیدی وی را با قیمت معقولی خریداری کنم، می‌توانم زنجیره خام‌فروشی را قطع کنم، زیرا من هم کربنات استرانسیوم را به دلار می‌فروشم و چه ایرادی دارد که من هم آن را با قیمتی مناسب از بهره‌بردار بگیرم که او محصول خام خود را صادر نکند.چندین سال قبل، اتفاق مشابهی رخ ‌داده بود و فولاد با قیمتی بسیار پایین زغال‌سنگ را خریداری می‌کرد، به‌طوری‌که در آن زمان بسیاری از معادن زغال‌سنگ به ورشکستگی رسیدند یا به‌سختی کار خود را ادامه ‌دادند. در عوض، فولادسازان از کشورهایی مانند استرالیا زغال وارد می‌کردند، در حالی ‌که اگر زغال‌سنگ را به همان نرخ از معدندار داخلی خریداری می‌کرد، تولیدکنندگان هم می‌توانستند سرپا بمانند.البته بعد از مدتی تلاش، سرانجام این اتفاق رخ داد. بنابراین، راهکار جلوگیری از خام‌فروشی این است که در قدم اول سرمایه‌گذار ترغیب شود که واحد صنایع معدنی راه‌اندازی کند؛ البته این کار نباید الزامی باشد و بهره‌بردار ملزم به سرمایه‌گذاری در این زمینه باشد، بلکه باید سرمایه‌گذاران تشویق به سرمایه‌گذاری در این زمینه شوند.

و دیگر اینکه واحد فرآوری، ماده اولیه موردنیاز خود را با قیمت مناسب‌تری از تولیدکننده خریداری کند تا به‌این‌ترتیب، معدندار هم ترغیب شود که محصول خود را در بازار داخلی عرضه کند.

حال اگر در چنین شرایطی، تولیدکننده همچنان اصرار به عرضه محصول به بازار بین‌المللی داشت، آن‌وقت دولت باید نقش خود را ایفا و راهکاری پیدا کند که برای مثال با در نظر گرفتن تعرفه صادراتی جلوی صادرات را بگیرد که آسیبی به بازار داخلی وارد نشود، اما منطقی نیست که به‌خاطر چند نفر، دیگران متهم به خام‌فروشی شوند.

زمانی که واحد فرآوری کافی نداریم، تولیدکننده الزاما باید ماده معدنی تولیدشده را صادر کند و همزمان دولت باید سرمایه‌گذاران را به احداث واحدهای فرآوری تشویق کند. اما مشکل اصلی نبود زیرساخت‌ها است.