ناترازی برق و تراز تجاری منفی کشور

زنجیره فولاد کشور در سال ۱۴۰۲، ۷.۸ میلیارد دلار برای کشور ارزآوری داشته و این میزان درآمد ارزی غیر نفتی حدوداً ۴۳ درصد از نیاز ارزی کشور را پوشش می‌دهد و به گواه کارشناسان می‌تواند در سال پیش رو قابلیت افزایش تا ۱۰ میلیارد دلار داشته باشد لذا می‌توان گفت صنعت فولاد فراتر از یک صنعت پایه، یک صنعت راهبردی در پایداری اقتصاد است اما ناترازی برق در فصل تابستان خسارت‌های جبران‌ناپذیری به این صنعت راهبردی وارد کرده است.

یکی از صنایع مهم در حوزه تأمین ارز مورد نیاز کشور صنعت فولاد است، چرا که زنجیره فولاد کشور در سال ۱۴۰۲، ۷.۸ میلیارد دلار برای کشور ارزآوری داشته که این میزان نسبت به سال ۱۴۰۱ با رشد ۱۸ درصد همراه بوده است. این میزان درآمد ارزی غیر نفتی حدوداً ۴۳ درصد از نیاز ارزی کشور را پوشش می‌دهد و به گواه کارشناسان، این صنعت می‌تواند در سال پیش رو قابلیت افزایش تا ۱۰ میلیارد دلار داشته باشد. در نتیجه از این حیث می‌توان گفت صنعت فولاد فراتر از یک صنعت پایه، یک صنعت راهبردی در پایداری اقتصاد است.

دولت سیزدهم در حالی کار خود را آغاز نمود که کشور در تأمین انرژی برق با ناترازی بیش از ۱۵ هزار مگاواتی مواجه بود، در آن زمان دولت به جهت رفع این ناترازی، برنامه افزودن ۲۰.۰۰۰ مگاوات برق را به شبکه سراسری برق از طریق احداث ظرفیت‌های جدید در دستور کار خود قرارداد ولیکن امروز در شرایطی هستیم که با در نظر گرفتن میانگین افزایش مصرف سالیانه ۵ درصد کشور و با توجه ظرفیت‌های ایجاد شده، ناترازی ۱۰ هزار مگاواتی برق را در تابستان ۱۴۰۳ تجربه می‌کنیم.

یکی از وظایف دولت‌ها ایجاد زیرساخت برای صنایع و صاحبان کسب و کار است و آنچه واضح است عدم سرمایه‌گذاری و توسعه به هنگام نیروگاهی و زیرساخت انرژی برق در ادوار گذشته علل این ناترازی انرژی است. به گفته وزیر نیرو در دولت‌های هفتم و هشتم ۶۰ درصد، دولت‌های نهم و دهم ۶۸ درصد و دولت‌های یازدهم و دوازدهم تنها ۲۳ درصد به ظرفیت تولید برق کشور نسبت به ابتدای هر دولت افزوده شد.

این روند کاهشی آهنگ توسعه نیروگاهی در کشور در یک دهه گذشته و عدم مشارکت بخش خصوصی در این حوزه به علت عدم اصلاح ساختار اقتصادی صنعت برق مربوط است و هنوز فراموش نکرده‌ایم در سالیان گذشته سرمایه‌گذاران بخش خصوصی بیشترین گلایه را از عدم پرداخت مطالبات خود از دولت داشته‌اند.

در این میان یکی از شرکت‌های پیشرو در زمینه خود تأمینی انرژی برق، شرکت فولاد مبارکه است که توانسته همزمان با ثبت رکورد افزایش تولید سالیانه و ثبت رکورد بالاترین میزان صادرات غیر نفتی در سال ۱۴۰۲، نیاز خود را از شبکه سراسری طی دو سال گذشته ۱۰ درصد کاهش دهد.

ولی در سال ۱۴۰۳ با شروع گرما از خرداد ماه، شرکت توانیر توان برق مورد نیاز این شرکت فولاد مبارکه را به میزان ۴۶ درصد کاهش داد، که این اقدام موجب کاهش ۲۰۹ هزار تنی تولید فولاد و ایجاد ۴.۸ همت درآمد از دست رفته تا نیمه تیرماه برای این شرکت شد.

دولت‌ها طی دو دهه گذشته در راستای اصلاح ساختار اقتصادی صنعت برق، تحت قانون اصلاح قیمت حامل‌های انرژی به صورت سالیانه برق صنایع فولادی را افزایش داده‌اند به طوری که از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ در مجموع نرخ برق تحویلی به این صنایع با رشد ۳۴.۴ رو به رو شد. مضافاً اینکه طبق بخشنامه وزارت نیرو در اسفند ۱۴۰۲ کل هزینه پرداختی صنایع فولادی بابت برق مصرفی از اردیبهشت تا دی ۱۴۰۲ الحساب تلقی شده و به یکباره نرخ هر کیلووات ساعت از ۶۰۰ تومان به ۱۲۰۰ افزایش یافت اما باز هم در تابستان ۱۴۰۳ با خاموشی گسترده در صنایع فولادی رو به رو هستیم.

مقایسه بخش صنعتی و خانگی در سال ۱۴۰۲ هم نشان می‌دهد مصرف برق صنعتی کشور سهم ۳۶ درصدی به خود اختصاص داده و ۳۱ درصد خانگی بوده است. این در حالیست در مدت مشابه ترکیب مصرف برق در کشور ترکیه شامل ۴۵ درصد مصرفی برق صنعتی و ۳۱ درصد مصرف خانگی بوده است.

با مقایسه سرانه مصرف برق به عنوان یکی از آیتم‌های نفوذ صنعت و فناوری در کشوهای در حال توسعه بین دو کشور ایران و ترکیه (سرانه مصرف برق در ایران برابر ۳.۷۸۸ کیلووات ساعت و سرانه مصرف برق در ترکیه برابر ۳۳۲۷ کیلووات ساعت) مشاهده می‌کنیم ضریب نفوذ فناوری در دو کشور در سال ۲۰۲۳ به یک میزان برآورد می‌شود. (شایان ذکر است در محاسبه سرانه مصرف برق، سبد انرژی خانگی در ایران و ترکیه برابر در نظر گرفته شده است)

آمار رسمی از تولید برق در جهان نشان می‌دهد ایران در سال ۲۰۲۱ با تولید ۳۶۳ تراوات ساعت برق نسبت به سال ۲۰۱۷ با رشد ۳۶درصد  همراه بوده و رتبه جهانی ایران در تولید برق از ۱۶ به ۱۲ بهبود یافته است. همچنین در حال حاضر ایران در بین ۱۵ کشور مهم تولید کننده برق پس از آلمان با ۵۸۴ تراوات، فرانسه با ۵۵۵ تراوات و عربستان با ۴۰۳ تراوات ساعت قرار دارد و با کشورهای ترکیه، مکزیک و بریتانیا از حیث تولید برق هم گروه است. چین با تولید ۵۸۳۷ تراوات ساعت و آمریکا با ۴۳۸۱ تراوات ساعت تولید برق در رده اول و دوم قرار دارند.

آمار رسمی مصرف برق در جهان نشان می‌دهد ایران در سال ۲۰۲۰ با مصرف ۲۷۹.۸ تراوات ساعت برق در رتبه ۱۴ جهان پس از عربستان سعودی با ۳۳۱.۴ تراوات ساعت، بریتانیا با ۲۸۹.۷ تراوات ساعت و ایتالیا با ۲۸۶.۴ تراوات ساعت برق قرار دارد.

طبق آمارهای گزارش شده، مصرف سرانه برق در ایران در سال ۲۰۲۱ برابر ۳,۰۷۲ کیلووات ساعت بوده و از این منظر رتبه ۹۳ را در بین کشورهای جهان به خود اختصاص داده است. مقایسه جایگاه مصرف برق و سرانه مصرف برق در ایران با دیگر کشورها نشان می‌دهد که ساختار اقتصادی کشور هنوز صنعتی نشده و نفوذ فناوری و صنعتی شدن عمق کمی دارد. از جنبه دیگر این موضوع منعکس‌کننده تنوع سبد انرژی خانوارها و استفاده آنها از منابع مختلفی انرژی برای گرمایش و سرمایش است.