عبور از اعتیاد نفتی

سیاست‌های اقتصاد مقاومتی پس از اجرای تحریم‌ها برای ایران به این معنا بود که کشوری مانند ایران که وابستگی بالایی به درآمد‌های ارزی حاصل از فروش نفت دارد، بتواند بدون این منابع نفتی و با واردات محدود‌تر معیشت مردم خود را سامان بدهد و تا حدودی نیز تحریم‌ها را بشکند. از زمان اکتشاف نفت تاکنون اقتصاد ایران به‌ شدت به درآمدهای نفتی وابسته بوده، بنابراین رهایی از این اعتیاد به درآمدهای نفتی همواره خواسته و آرزوی بزرگ اقتصادی ایران بوده است. فروش نفت اگر چه می‌تواند منافعی برای ایران داشته باشد، اما با توجه به نوسان‌پذیر بودن خطرات بزرگ بالقوه‌ای نیز دارد و باید دید که سیاستگذاران چطور از شرایط جدید برای رفع این وابستگی استفاده می‌کنند.

شرایط ایده‌آل در مبادلات اقتصادی بین‌المللی این است که کشور تنها صادر‌کننده باشد، با این حال دستیابی به این ایده‌آل غیرممکن است در نتیجه لازم است توازن بین صادرات و واردات رعایت کنیم. در دوران پساتحریم لازم است از منابع عظیم انرژی، نیروی انسانی ارزان و موقعیت جغرافیایی ایران برای افزایش قدرت پولی استفاده شود. اما تا این لحظه به نتایج درخشانی در این زمینه دست نیافته‌ایم و بیشتر صادرات ایران متکی به نفت و محصولات پتروشیمی بوده و در واقع کالاهای مصرفی وارد کرده‌ است. اگر رفاه لحظه‌ای برای سیاستگذاری‌ها مورد توجه قرار بگیرد اجرای برجام، افزایش منابع ارزی و برداشته شدن تحریم‌ها به تبع آن منجر به واردات کالاهای بیشتر خواهد شد که اگر چه ممکن است در لحظه رفاه را افزایش بدهد اما در میان‌مدت و بلند‌مدت سیاست صحیحی نیست. تکیه بر عوامل خارجی برای ایجاد تغییر در اقتصاد نادرست است و باید در ابتدا برای جذب سرمایه‌های جدید تلاش شود که اصلاحات داخلی صورت بگیرد و شرایط بهتری برای محیط کسب ‌وکار ایجاد شود. این روند تجاری یک طرفه با دیگر کشورها نمی‌تواند در پساتحریم نیز ادامه پیدا کند و لازم است کشورهایی که با ایران مبادلات تجاری دارند را مجبور به سرمایه‌گذاری و مشارکت در تولید کنیم. برای جذب این همکاری‌های بین‌المللی لازم است بحث‌هایی مانند فساد اداری، بروکراسی و اقتصاد رانتی در کشور مورد توجه قرار گرفته و برطرف شود. همچنین در زمینه خصوصی‌سازی نیز لازم است سیاست‌های جدی‌تری اتخاذ شود. عدم سرمایه‌گذاری در بخش نرم‌افزاری از دیگر مشکلات کشور دانست و اصلاح این امر نیز نیازمند همکاری‌های بین‌المللی است.