ضرورت تغییر رویه حاکم بر بخش معدن و صنایع معدنی

توسعه بخش معدن و صنایع معدنی به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان نظام اقتصادی در ایران، نقش بسزایی در بهبود و رشد شاخص‌های کلان اقتصادی از جمله تولید ناخالص داخلی (GPD) و نرخ بیکاری ایفا می‌کند. به طور مشخص، بخش معدن از چهار حلقه اکتشاف، استخراج، فرآوری و استحصال تشکیل شده است که به‌کارگیری از روش‌های نوین تحقیقاتی و پژوهشی در هر یک از این مراحل، امری کاملا ضروری در حوزه معدن و صنایع معدنی محسوب می‌شود. از جمله برترین، مدرن‌ترین و مجهزترین مراکز تحقیقاتی و پژوهشی فعال در بخش معدن و صنایع معدنی کشور می‌توان به مرکز تحقیقاتی و پژوهشی کیمیا فرآوران زرین اشاره کرد که ضمن برخورداری از دو واحد فرآوری و شیمی، اقدامات فراوانی را در راستای افزایش بهره‌وری، بهینه‌سازی تولید و به‌کارگیری روش‌های متنوع‌ و جدیدتر برای فرآوری معادن انجام داده است.

با توجه به نقش پررنگ و حائز اهمیت پژوهش و تحقیقات در چهار حلقه بخش معدن یعنی اکتشاف، استخراج، فرآوری و استحصال، هلدینگ معدنی باما (امیر) که از ۲۰ شرکت زیرمجموعه تشکیل شده است (اکثر قریب به اتفاق این شرکت‌ها تولیدی و معدنی بوده و تعداد محدودی نیز در حوزه سرمایه‌گذاری و بازرگانی فعالیت دارند)، اقدام به راه‌اندازی مرکز تحقیقاتی و پژوهشی کیمیا فرآوران زرین با هدف رفع نیازهای پژوهشی و تحقیقاتی شرکت‌های معدنی خود کرد؛ چراکه امکان راه‌اندازی آزمایشگاه‌های مجزا برای هر یک از شرکت‌های معدنی زیرمجموعه هلدینگ، چه به لحاظ سرمایه‌گذاری و چه تامین نیروی انسانی فراهم نبود و بر همین اساس تاسیس و راه‌اندازی یک مرکز تحقیقاتی و پژوهشی واحد به نام کیمیا فرآوران زرین در سال ۱۳۹۹ در دستور کار هلدینگ قرار گرفت و عملا فعالیت خود را در سال ۱۴۰۰ آغاز کرد. مرکز تحقیقاتی و پژوهشی کیمیا فرآوران زرین از دو بخش فرآوری و شیمی (که آنالیزهای نمونه‌های معدنی را انجام می‌دهد)، تشکیل شده است. لازم به ذکر است که در بخش فرآوری، ما تنها سفارشات شرکت‌های معدنی زیرمجموعه هلدینگ را می‌پذیریم اما در بخش شیمی، سفارشات آنالیز خارج از هلدینگ را نیز متقبل می‌شویم؛ چراکه از لحاظ امکانات دستگاهی و نیروی انسانی، جوابگوی سفارشات شرکت‌های خارج از هلدینگ نیز هستیم.

همان‌طور که مستحضر هستید، در چهار حلقه مذکور بخش معدن، نمونه‌های اکتشافی در ابتدا باید با دقت کامل از لحاظ آنالیز بررسی شوند و سپس طرح ژئوشیمی آن‌ها تهیه شده تا در صورت مشخص شدن استعداد معدن، عملیات استخراج در آن انجام شود. در ادامه نیز نمونه‌های استخراج شده باید به طور مداوم (به صورت ساعتی و روزانه) آنالیز شوند تا عملیات استخراج، درست در راستای رگه معدنی کشف شده صورت پذیرد. سپس ماده معدنی استخراج شده پس از فرایند تغلیظ و پرعیارسازی، به کنسانتره تبدیل می‌شود که در این مرحله نیز باید نمونه‌برداری‌های لازم به صورت مرتب (دستی و اتوماتیک) انجام شده تا عیار مورد نظر برای ماده معدنی حاصل شود. در نهایت نیز ماده معدنی با استفاده از روش‌های تخصصی به فلز مدنظر تبدیل شده که در این مرحله نیز آنالیزها و اندازه‌گیری‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در یک نگاه کلی، در تمامی مراحل فوق با توجه به تنوع ماده معدنی استخراج شده، نیاز مبرمی به پژوهش و تحقیقات فرآوری وجود دارد و مهم‌ترین عامل برای جلوگیری از خطاها و ریسک‌پذیری سرمایه، آنالیزهای شیمیایی است که امروزه با وجود دستگاه‌های اندازه‌گیری بسیار دقیق و روش‌های متنوعی که بدین منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد، در مراکز آزمایشگاهی، تحقیقاتی و پژوهشی مختلف در حال انجام است. مرکز تحقیقاتی و پژوهشی کیمیا فرآوران زرین نیز از این قاعده مستثنی نیست و در حال حاضر ما مشغول فعالیت در حوزه فلزات سرب، روی، مس کروم، طلا و نقره هستیم که هر کدام از این فلزات، طیف وسیعی از بافت‌های معدنی را شامل می‌شوند.

آنچه امروز به عنوان مانع و چالش پیش‌روی ما قرار گرفته است، جدای از مشکلات موجود برای سایر صنعتگران و جامعه معدنی و صنعتی کشور نیست. عدم ثبات نرخ ارز، یک چالش کاملا جدی به شمار می‌آید که تصمیم‌گیری‌ها، بودجه‌بندی‌ها و تدوین برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت را دچار مشکل کرده است. این معضل از یک سو باعث شده که تامین قطعات دستگاه‌های آزمایشگاهی (اعم از مصرفی و تعمیراتی) با قیمت تمام شده هنگفت انجام شود و از سوی دیگر به دلیل تحریم‌ها، بعضا امکان تهیه این قطعات فراهم نباشد؛ چراکه فروش برخی قطعات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری زیر سایه تحریم‌ها به ایران ممنوع است و این معضل، گاهی اوقات تامین قطعات را غیرممکن نیز می‌سازد. در حال حاضر دستگاه‌های فراوانی در آزمایشگاه‌های معدنی کشور وجود دارد که به دلیل عدم تامین به موقع قطعات، بلااستفاده شده و مادامی که چالش تحریم‌ها در کشور رفع نشود، امکان خرید مستقیم این قطعات از شرکت تولیدکننده خارجی بر پایه روش‌های قانونی و بانکی از جمله سوئیفت وجود ندارد و نمی‌توان اقدام چندانی جهت تامین قطعات انجام داد.

این مسئله بستگی به عملکرد خود ما دارد؛ یعنی اگر بخواهیم رویه فعلی حاکم را در پیش بگیریم، نمی‌توانیم امیدواری چندانی به آینده بخش معدن و صنایع معدنی داشته باشیم و حداکثر اقدامی که می‌توانیم در وضعیت کنونی انجام دهیم، حفظ نسبی وضع موجود است. در حال حاضر تمام کارخانه‌های معدنی و فلزی کشور با معضل ناترازی انرژی (برق و گاز) مواجهند و شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ باما نیز از این قاعده مستثنی نیستند و با محدودیت‌های بسیار گسترده در زمینه مصرف برق و گاز دست و پنجه نرم می‌کنند. بی‌شک اگر قرار باشد این شرایط بغرنج و بحرانی ادامه پیدا کند، میزان تولید واحدهای معدنی و فلزی از نقطه سربه‌سر نیز به مراتب پایین‌تر خواهد رفت و به دنبال آن تولید در این واحدها غیراقتصادی و نهایتا متوقف خواهد شد. واقعیت امر اینکه در شرایط فعلی، افزایش نرخ ارز برای واحدهای تولیدی مثمرثمر نیست و نمی‌توان امیدوار به سودآوری در پی رشد نرخ ارز بود زیرا این مسئله، تاثیر پررنگ‌تری بر تامین مواد اولیه و قطعات مصرفی خواهد داشت و به تبع آن هزینه‌های تولید افزایش خواهد یافت.