خلق ارزش با تکیه بر توسعه فناوری

قطعات به‌کاررفته در تجهیزات و وسایل مورد استفاده در زندگی روزمره انسان توسط فرایندهای ساخت، تولید می‌شوند. یکی از متداول‌ترین و قدیمی‌ترین روش‌های ساخت، ریخته‌گری است که به طور گسترده برای تولید قطعات فلزی از آن بهره برده می‌شود.

ریخته‌گری امکان تولید انبوه قطعات با اشکال ساده و پیچیده را در ابعاد و وزن‌های مختلف فراهم می‌کند و این روش به سبب وجود مزایای فراوانی نظیر عدم وجود محدودیت در مواد قابل استفاده، ساختار داخلی یکنواخت و همسانگرد قطعه، صرفه اقتصادی نسبت به سایر روش‌های ساخت، خواص مکانیکی بسیار خوب قطعه نهایی، امکان ساخت قطعات پیچیده با هزینه کم و… در صنایع مختلفی از جمله حمل‌و‌نقل، ماشین‌آلات سنگین، تاسیسات، صنایع نظامی و الکتریکی، ماشین‌آلات کارخانه، لوازم خانگی و… کاربرد دارد. به همین دلیل توسعه فناوری‌های مورد استفاده در خطوط تولید به خصوص در صنعت ریخته‌گری، از اهمیت بالایی برخوردار است و انجام اقداماتی در این زمینه باعث می‌شود که دانش و تکنولوژی‌های واحدهای صنعتی نسبت به گذشته ارتقا یافته و جایگاه صنعت ریخته‌گری کشور که جزو صنایع استراتژیک و مهم به شمار می‌آید، در رده‌های بالاتر جهانی قرار گیرد. در نتیجه همچنان نیاز به سرمایه‌گذاری و افزایش فعالیت‌های توسعه‌ای در این حوزه بسیار احساس می‌شود و امید است که با ایجاد زیرساخت‌های لازم، دستاوردهای ارزشمند بیشتری در صنعت ریخته‌گری کشور به ثبت برسد.

خوشبختانه صنعت ریخته‌گری ایران در سطح مناسبی نسبت به کشورهای همسایه قرار داشته و طی دو دهه اخیر در حوزه فولادسازی و ریخته‌گری سایر فلزات با پیشرفت‌های قابل‌توجهی همراه شده است. همچنین موفق شده‌ایم هم در زمینه ریخته‌گری فلزات خاص و هم در زمینه شکل‌دهی به آن‌ها عملکرد خوبی را به ثبت برسانیم؛ این در حالی است که کشورهای حاشیه خلیج فارس، کشورهای حاشیه دریای خزر و همسایگان ما در شرق و غرب به تازگی به این حوزه ورود پیدا کرده‌ و ریخته‌گران ایرانی تقریبا در این زمینه رشد پیدا کرده‌اند. شایان ذکر است که پیشرفت‌های حاصل شده در صنعت ریخته‌گری طی سال‌های اخیر، شامل افزایش میزان تولیدات می‌شود اما به تبع آن تلاش برای توسعه فناوری‌ها و تکنولوژی‌های مورد استفاده در خطوط تولید نیز رخ داده است.

حدود یک دهه است که فعالیت‌های کشور در زنجیره ارزش مواد معدنی مس نسبت به گذشته افزایشی و با پیشرفت همراه بوده است؛ به طوری که با مقایسه میزان صادرات مواد معدنی مس در دهه ۸۰ و ۹۰ با یکدیگر، متوجه می‌شویم که میزان مصرف داخلی مواد معدنی مس رشد نسبی را تجربه کرده و همگام با حرکت نزولی صادرات آن، حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است؛ در نتیجه با افت میزان صادرات مواد معدنی مس، شاهد تبدیل آن به محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر در کشور هستیم؛ البته این زنجیره ارزش و تولید همچنان جای کار داشته و باید اقدامات توسعه‌‎ای بیشتری انجام شود. لازم به ذکر است که در صورت توسعه زنجیره صنعت مس، می‌توان امیدوار بود که ارزش پایه پولی و اقتصاد کشور نیز رشد یابد.

متاسفانه اقدامات مسئولان باعث شده این صنعت از رشد کافی برخوردار نشود زیرا فضای لازم برای توسعه بیشتر در اختیار متخصصان صنعت ریخته‌گری قرار نگرفته است. از سوی دیگر شاهد عدم خودباوری و نبود آگاهی برای شروع فعالیت در افرادی که از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل شده‌اند، هستیم. البته با افزایش تعاملات میان بخش صنعت و دانشگاه‌ها، پیوندی مستحکم میان این دو بخش در حال شکل‌گیری است که منجر به این خواهد شد، ما در دهه ۱۴۰۰ نیز شاهد رشد روزافزون و هم‌افزایی بیشتر باشیم و تکنولوژی‌ها و زنجیره تولید فلز باارزشی همچون مس بیش از پیش توسعه یابد.

اگر بخواهیم از دیدگاه صنعتی این موضوع را بررسی کنیم، باید به این نکته توجه داشت که صنایع داخلی دیگر امکان وابستگی به کشورهای خارجی را ندارند زیرا این کشورها با ابزارهایی مانند اعمال تحریم‌ها و تغییر شرایط سیاسی منطقه، می‌توانند حجم تولیدات کشور و رشد صنایع را تحت‌الشعاع قرار دهند. به عنوان مثال، یکی از قطعات فوق استراتژیک مورد استفاده در صنعت فولاد، حدود ۳۰ سال از طریق واردات از کشورهای اروپایی و غربی تامین می‌شد اما با اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه کشور، تامین‌کنندگان اروپایی و غربی دیگر حاضر به فروش این قطعه به مشتریان ایرانی نبودند. در این شرایط اگر متخصصان توانمند داخلی تلاشی برای بومی‌سازی قطعه مورد نظر انجام نمی‌دادند، ممکن بود صنعت فولاد ایران لطمه دیده و متحمل خسارات فراوانی شود. به همین دلیل مسئولان و نهادهای بالادستی باید دیدگاه و رویکردهای خود را نسبت به صنایع داخلی به خصوص صنعت ریخته‌گری تغییر دهند تا شاهد رشد و توسعه بیشتر این حوزه باشیم. باید توجه داشت، ایران از منابع معدنی غنی برخوردار است که برای خلق ثروت از این منابع، تکمیل زنجیره‌های ارزش، تولید محصولات نهایی با تکنولوژی بالاتر و عرضه آن‌ها به کشورهای همسایه که قصد ایجاد و توسعه صنایع فولادسازی و ریخته‌گری را دارند، باید از اندیشمندان، کارشناسان و متخصصان صنعتی و دانشگاهی بهره‌ برد. در نتیجه با انجام این اقدامات می‌توان تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد و علاوه بر رفع نیاز مصرف‌کنندگان داخلی، در زمینه صادرات محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر نیز عرض‌اندام کرد. در این میان باید اضافه کنم، قطعه‌ای که در مرحله نخست خط ریخته‌گری فولاد مورد استفاده قرار می‌گیرد (کریستالیزاتور یا قالب مسی)، اولین سردکننده مذاب و مهم‌ترین قسمت ماشین ریخته‌گری پیوسته فولاد است که در آن انجماد مذاب و شکل‌گیری اسلب آغاز می‌شود.

مجددا تاکید می‌کنم که بر اساس فرمایشات مقام معظم رهبری، مشارکت مردم برای دستیابی به جهش تولید بسیار موثر است؛ به همین دلیل یکی از اقدامات مهمی که دولتمردان و مدیران میانی کشور می‌توانند در راستای توسعه صنعت ریخته‌گری و ارتقای فناوری‌ها و تکنولوژی‌های مورد نیاز انجام دهند، این است که بستری را برای ورود دانشجویان فارغ‌التحصیل به صنعت فراهم کنند تا این افراد با خودباوری به توانمندی‌های خود و انجام فعالیت‌های توسعه‌ای موفق به ارتقای جایگاه صنعت ریخته‌گری کشور و علم متالورژی شوند.