خودروسازان و مسئولیت‌های اجتماعی
اسدالله فرشاد کارشناس فولاد
امروزه خودروسازان در سراسر جهان به سمت حذف سوخت‌های فسیلی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برای مقابله با گرمایش زمین حرکت می‌کنند. با این حال، تبدیل تمام وسایل نقلیه به وسایل نقلیه الکتریکی (EVs) تا سال ۲۰۵۰ با استفاده از باتری‌های لیتیومی، چندین چالش را به همراه دارد. در حالی که این هدف بلندپروازانه است اما به عواملی مانند پیشرفت‌های تکنولوژیکی، تولید مقیاس، توسعه زیرساخت (شبکه‌های شارژ) و سیاست‌های دولت برای ایجاد انگیزه در پذیرش (EV) بستگی دارد. مسیر فعلی پیشرفت را نشان می‌دهد اما دستیابی به تبدیل کامل تا سال ۲۰۵۰ نامشخص است « امکان‌سنجی تبدیل تا سال ۲۰۵۰».از طرفی، انتظار می‌رود تقاضای جهانی برای لیتیوم به طور قابل‌توجهی افزایش یابد و در حالی که ذخایر لیتیوم فراوانی وجود دارد، افزایش تولید برای پاسخگویی به تقاضا، نیازمند سرمایه‌گذاری در معادن و فناوری‌های بازیافت است. علاوه‌براین، عوامل ژئوپلیتیکی و نگرانی‌های زیست‌محیطی در خصوص معدن ممکن است بر امکان‌سنجی عرضه ثابت تاثیر بگذارد «تولید لیتیوم».
همچنین باید توجه داشت که باتری‌های لیتیوم‌یونی طول عمر محدودی دارند و دفع نادرست آن می‌تواند به محیط زیست به ویژه از نظر آلودگی خاک و آب آسیب برساند. تلاش‌های بازیافت در حال بهبود است اما راه‌حل‌های در مقیاس بزرگ و پایدار همچنان برای به حداقل رساندن اثرات زیست‌محیطی پس از اینکه این باتری‌ها دیگر قابل استفاده نیستند، مورد نیاز است « اثرات زیست‌محیطی دفع باتری». در همین راستا، دستیابی به تعادل بین پذیرش انبوه (EV) و تولید و دفع پایدار لیتیوم کلید حل مشکل خواهد بود.
موضوع مهم دیگر این است که انتقال از سوخت‌های فسیلی به سوخت هیدروژنی، به ویژه از الکترولیز آب در حال رشد است اما در مقایسه با سایر سوخت‌های جایگزین مانند انرژی الکتریکی، هنوز در مراحل اولیه قرار دارد. در حال حاضر پیل‌های سوختی هیدروژنی به دلیل پتانسیل آن‌ها برای انتشار کربن صفر مورد توجه قرار گرفته‌ا‌ند اما چالش‌های مهمی مانند توسعه زیرساخت (ایستگاه‌های سوخت‌گیری هیدروژن) و هزینه تولید هیدروژن از طریق الکترولیز وجود دارد. اکنون تنها بخش کوچکی از وسایل نقلیه در سطح جهان با سوخت هیدروژنی که از الکترولیز آب به دست می‌آید، نیرو می‌گیرند. این میزان کمتر از یک درصد است و بیشتر خودروهای هیدروژنی در حالت خاص یا آزمایشی هستند؛ به ویژه در کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی و بخش‌هایی از اروپا.
در خصوص خودروهای هیبریدی، آن‌ها بخش بزرگی از بازار را شامل می‌شوند؛ به نحوی که بر اساس داده‌های اخیر، حدود ۳ تا ۵ درصد از ناوگان خودروهای جهانی را خودروهای هیبریدی تشکیل داده‌اند. با این حال، این درصد بر اساس منطقه متفاوت است و برخی از بازارها (مانند ژاپن و بخش‌هایی از اروپا) سهم بسیار بیشتری از خودروهای هیبریدی را در اختیار دارند. لازم به ذکر است که بازار خودروهای هیبریدی به عنوان پلی بین خودروهای سوخت فسیلی سنتی و گزینه‌های تمام الکتریکی به رشد خود ادامه می‌دهد.
در حال حاضر خودروسازان به طور فزاینده‌ای با فشار مواجهند تا مسئولیت‌های اجتماعی خود را با انگیزه‌های سودمحور متعادل کنند. بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ خودرو در حال سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سازگار با محیط زیست مانند خودروهای الکتریکی و هیبریدی هستند و سیاست‌هایی مانند برنامه‌های تجارتی جایگزینی خودروهای قدیمی‌تر و کم‌بازده را ترویج می‌کنند. این تغییر اغلب به عنوان بخشی از تعهد آن‌ها به کاهش انتشار کربن و کمک به آینده‌ای سبزتر است. با این حال، این سوال که آیا آن‌ها این کار را به دلیل احساس مسئولیت اجتماعی واقعی انجام می‌دهند یا در درجه اول، حداکثر رساندن سود بنگاه‌های خود را در نظر می‌گیرند، مورد بحث باقی می‌ماند. برخی استدلال می‌کنند که خودروسازان در درجه نخست با انگیزه تقاضای بازار و فشارهای نظارتی به جای تعهد به نظارت بر محیط زیست مواجه هستند؛ هرچند افزایش سود آن‌ها همچنان نقش مهمی ایفا می‌کند زیرا فناوری‌های پاک‌تر می‌توانند بازارهای جدیدی را ایجاد کنند و مقررات دولتی را که به نفع خودروهای دوست‌دار محیط زیست است، رعایت کنند. در نهایت، مادامی که بسیاری از خودروسازان در حال برداشتن گام‌هایی به سمت پایداری هستند، انگیزه‌های آن‌ها اغلب منعکس‌کننده ترکیبی از مسئولیت اجتماعی و منافع اقتصادی خودشان است.
در پایان این مبحث و به عنوان یک جمع‌بندی، باید تاکید کرد با توجه به اینکه امروزه آلودگی محیط زیست یکی از دغدغه‌های اصلی در کشور ما و به خصوص در تهران و سایر کلان‌شهرها به شمار می‌رود، خودروسازان با تکنولوژی قدیمی و خودروهای فرسوده به انحاء مختلف باعث برهم زدن اکوسیستم و نظام سلامت هستند و از این رو برای بهبود همه‌جانبه صنعت خودروسازی در ایران، باید وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان محیط زیست و سایر ارگان‌های ذیربط و خصوصا شرکت‌های خودروساز کشور با برنامه‌ریزی ۲۰ ساله برای حرکت به سمت خودروسازی مدرن (هیبریدی و برقی ) و سازگار با محیط زیست تلاش کنند.
