ترفند توسـعه
رشد چشمگیر استفاده از مفاهیم توسعه پایدار در حوزه‌های مختلف مرتبط با زندگی انسان و اهمیت منابع معدنی و استخراج آن‌ها باعث می‌شود کشورهای مختلف نیاز ورود به توسعه پایدار و تدوین مقررات لازم در این زمینه را احساس کنند. توسعه پایدار سه رکن اصلی اقتصاد، جامعه و محیط‌زیست را شامل می‌شود. با بررسی دقیق و درک صحیح مفاهیم توسعه پایدار می‌توان با پیاده کردن آن در حوزه‌های مختلف به هدف اصلی توسعه پایدار که تأمین نیاز نسل کنونی بدون صدمه زدن به آیندگان است، دست‌یافت.
در ایران تاکنون اقدام شاخصی برای ورود به توسعه پایدار در معادن انجام‌نشده است و ورود به این حوزه ضروری به نظر می‌رسد. نوآوری، تحقیق و توسعه از شاخصه‌های اساسی برای ماندگاری و موفقیت فعالیت هر کسب‌وکاری محسوب می‌شوند. در دنیای کنونی، تغییر و توسعه از الزامات اساسی پیشرفت هستند، در چنین شرایطی می‌توان با بهره‌گیری از تحقیق و توسعه در مسیر بهبود عملکرد پیش رفت. این شاخصه‌ها در بخش معدن و صنایع معدنی نیز از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردارند، چراکه نوآوری و تحقیق و توسعه زمینه تولید محصولات جدید و بهره‌گیری از فناوری‌ها نو را فراهم می‌کند. بدین ترتیب می‌توان به سمت دستاوردهای جدید حرکت کرد. درواقع تلاش برای رشد تحقیق و توسعه می‌تواند به فناوری‌ها نو در مسیر تولید تبدیل شود. همین فناوری‌ها نیز از یک‌سو هزینه تولید را کاهش می‌دهند، از سوی دیگر، به ارتقای سطح کیفیت کالاهای تولیدی منجر می‌شوند. در همین حال، اثرات مخرب محیط زیستی کاهش و ایمنی افزایش می‌یابد. از مجموع موارد یادشده این‌طور برداشت می‌شود که نوآوری، تحقیق و توسعه پیش‌شرط توسعه فعالیت بخش معدن و صنایع معدنی و حضور محصولات این واحدها در بازار رقابت داخلی و خارجی به شمار می‌رود.
مهم‌ترین دلیل مشکل‌دار بودن زنجیره ارزش معادن
در همین راستا انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران باهدف ایجاد هماهنگی و تمرکز فعالیت‌های پژوهشی واحدهای تحقیق و توسعه صنایع و معادن کشور با مراکز آموزش عالی، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی ایجادشده است. این انجمن فعالیت‌های متعددی را در دستور کار خود دارد که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به نهادینه کردن فرآیند فناوری، تجدید ساختارهای اجرایی و بهینه کردن سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌های پژوهشی اشاره کرد. این دست اقدامات به تولید محصولات صنعتی دانش‌مدار و همچنین توسعه پایدار فناوری منجر می‌شوند.
فعالیت این انجمن در ابتدای تأسیس محدود به صنایع بود؛ اما پس از چند سال فعالیت معادن و صنایع وابسته به آن را نیز جزو جامعه هدف خود قرار داده است. گسترش نیافتن فعالیت‌های تحقیق و توسعه و نوآوری در بخش معدن را باید از مهم‌ترین دلایل مشکل‌دار بودن زنجیره ارزش در این بخش و درنتیجه خام‌فروشی دانست.
البته شرکت‌های بزرگ بخش معدن که در حوزه فرآوری مشغول هستند، در این انجمن عضویت دارند. در همین حال باید خاطرنشان کرد شرکت‌های فعال در حوزه ساخت تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی و... نیز در این مجموعه عضویت دارند. بااین‌وجود، تعداد معادنی که تاکنون در این انجمن عضویت یافته‌اند، محدود است. بسیاری از این واحدهای معدنی در رده معادن کوچک قرار دارند. درنتیجه می‌توان این‌طور استدلال کرد که اغلب معادن کوچک با نبود آگاهی و شناخت کافی روبه‌رو هستند.
در چنین شرایطی طبیعی است که عضویت در انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران تاکنون از منظر این واحدها مورد توجه کافی قرار نگرفته است. درواقع کشور با ضعف در حوزه آموزش و شناساندن اهمیت تحقیق و توسعه در حوزه معادن روبه‌رو است؛ بنابراین می‌توان با برنامه‌ریزی زمینه تقویت همکاری میان معدن داران و فعالان حوزه تحقیق و توسعه و نوآوری را فراهم کرد. بدون تردید در چنین شرایطی اهمیت تحقیق، توسعه و نوآوری بیش‌ازپیش در کشور شناخته خواهد شد.
انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران طی چند سال گذشته، از طریق برگزاری دوره‌ها، سمینارها و نشست‌های تخصصی برای حوزه معدن و صنایع معدنی و نیز پیگیری و کمک برای حضور این بخش عظیم اقتصاد کشور در نمایشگاه‌های نیازهای فناوری، فعالیت‌های به‌نسبت خوبی را انجام داده است. فعالیت‌های این انجمن در ۲ بخش مجزا انجام می‌شود. نخست آنکه فعالان بخش معدن و صنایع معدنی با این انجمن و اهداف آن آشنایی پیدا کنند. ادامه این مسیر آشنایی به سمت‌وسوی همکاری مشترک منتهی می‌شود.
لزوم فراهم کردن امکانات آموزش
در تشریح وظایف اصلی این انجمن می‌توان به شناسایی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های پژوهشی واحدهای تحقیق و توسعه مراکز صنعتی و کمک به اعضا برای استفاده از توان بالقوه پژوهشی یکدیگر؛ هماهنگی میان واحدهای تحقیق و توسعه برای تدوین راهکارهای اجرایی برای انتخاب درست فناوری، تدوین و تعریف اصول اجرایی برای انتقال فناوری برپایه نیازهای صنعتی و همکاری و یافتن راه‌های بهینه برای جذب و بومی کردن فناوری، همکاری با نهادهای برنامه‌ریزی کشور برای شناسایی پروژههای تحقیقاتی سودمند اعضا و جلب و جذب حمایت‌های اجتماعی و مالی عمومی در راستای اجرای پروژههای مفید؛ همکاری با نهادهای برنامه‌ریزی کشور برای تعیین بستره‌های سرمایه‌گذاری در شاخه‌‌های صنعتی مختلف متناسب با پیشرفت‌های فناوریک بین‌المللی و شرایط صنعتی در داخل کشور؛ فراهم کردن امکانات آموزش علمی مداوم اعضا در جهت به‌روز کردن دانش کارشناسان پژوهشی و توسعه منابع انسانی پژوهشگر؛ ایجاد ارتباط میان مراکز آموزش عالی و استادان دانشگاه با مراکز تحقیق و توسعه صنعتی در جهت فعال کردن پروژههای پژوهشی پایه در دانشگاه‌های متناسب با نیازهای پژوهش کاربردی در صنعت؛ برگزاری گردهمایی‌های سالانه برای ارائه دستاوردهای پژوهشی کشور به مخاطبان؛ توسعه فرهنگ پژوهش در کشور و واحدهای صنعتی و... اشاره کرد.
گفتنی است مباحث مرتبط با نوآوری در سال‌های اخیر به فعالیت‌های این انجمن افزوده‌شده است. توجه به این نکته ضروری به نظر می‌رسد که در دنیای کنونی نوآوری جایگاه ممتازی را در اختیار دارد. منظور از نوآوری بهره‌گیری از یک فکر خلاقانه درباره یک موضوع خاص است. طی سال‌های اخیر مباحث مربوط با نوآوری در حوزه معدن و صنایع معدن نیز موردتوجه قرارگرفته‌اند؛ اما همچنان در این حوزه عقب هستیم و به‌بیان‌دیگر، جای بسیاری برای کار در این حوزه وجود دارد. درواقع می‌توان با ورود نوآوری به مباحثی همچون استخراج، فرآوری، تولید و... زمینه رشد فعالیت بخش معدن و صنایع معدنی را فراهم کرد.
همچنین باید بیان کرد که تحقیق و پژوهش از سوی فعالان صنایع معدنی بسیار در حائز اهمیت است زیرا وقتی فعالان صنایع معدنی موضوعاتی مانند تحقیق و پژوهش را موردتوجه قرار می‌دهند، این مفاهیم می‌تواند فعالان صنایع معدنی را به ۲ روش تحت تأثیر قرار دهد. نخست آنکه با فناوری‌های روز جهان آشنا می‌شوند.
بسیاری از معادن دنیا علاوه بر فعالیت‌های استخراجی، فرآوری را هم آغاز کرده‌اند؛ یعنی به سمت ایجاد ارزش‌افزوده هرچه بیشتر پیش رفته‌اند؛ بنابراین فعالان معدنی کشور نیز می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تحقیق، توسعه و نوآوری به سمت‌وسوی ارزش‌آفرینی هرچه بیشتر پیش بروند. در همین حال دامنه فعالیت‌های خود را گسترش دهند و به سمت‌وسوی سودآوری گام بردارند.
توجه به این نکته ضروری به نظر می‌رسد که اثرگذاری پژوهش در توسعه صنایع به‌قدری جدی است که از آن به‌عنوان یکی از پارامترهای توسعه‌یافتگی یاد می‌شود. این پارامترها می‌توانند تأثیر بسزایی در رشد بهره‌وری داشته باشند. بر همین اساس نیز می‌توان با بهره‌گیری از تحقیق و توسعه به سمت‌وسوی کاهش هزینه‌های تولید گام برداشت.
بدون تردید کاهش هزینه و افزایش بهره‌وری تأثیر بسزایی در موفقیت یک مجموعه معدنی ایفا می‌کند؛ بنابراین باید برای تحقق این اهداف بیش‌ازپیش تلاش کرد. انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران نیز می‌تواند با توجه به اهداف خود، موضوعات یادشده و تأثیر آن‌ها در بهبود فعالیت‌هایشان را به فعالان صنعتی و معدنی آموزش دهد.
ارتباط معدن کاری و توسعه پایدار
لازم به ذکر است که هرقدر اهمیت تحقیق و توسعه در بهبود فعالیت‌های یک شرکت شناخته شود، بودجه بیشتری به آن اختصاص می‌یابد، چراکه صرف هزینه در بخش تحقیق و توسعه به‌منزله سرمایه‌گذاری است؛ یعنی با بهره‌گیری از نتایج این دست فعالیت‌ها می‌توان شرایط تولید را بهبود بخشید یا بهره‌وری را افزایش دهد و درمجموع به سمت‌وسوی پیشرفت گام برداشت.
توجه به این نکته ضروری به نظر می‌رسد که شرکت‌های فعال در بخش معدن و صنایع معدنی درگذشته بودجه کمتری را به امر تحقیق و توسعه اختصاص می‌دادند؛ اما خوشبختانه امروز به این باور رسیده‌اند که تحقیق و توسعه چه تأثیر مثبتی بر بهبود عملکرد آن‌ها دارد؛ بنابراین بودجه بیشتری را به این حوزه اختصاص می‌دهند و درنتیجه شاهد موفقیت روزافزون در این حوزه هستیم.
چنانچه شرکت‌ها همکاری خود را با انجمن تحقیق و توسعه خود را آغاز کنند، می‌توانند از خدمات این انجمن بهره بگیرند. به‌عنوان‌مثال، در درجه نخست چنانچه انجمن تلاش‌هایی را برای بهبود تحقیق و توسعه اجرایی و نتایجی را کسب کرده باشد می‌تواند در اختیار شرکت‌های عضو انجمن قرار دهد؛ یعنی این مجموعه‌ها می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در انجمن به سمت‌وسوی بهبود تولید و بهره‌وری هرچه بیشتر گام بردارند. از نوآوری می‌توان به تولید رقابتی دست‌یافت. در همین حال هزینه‌های بخش تولید نیز کاهش می‌یابند. به‌علاوه آنکه روش‌های بهینه درآمدزایی نیز به‌روز می‌شود؛ بنابراین توجه به مفاهیم نوآوری و تلاش برای مدیریت آن‌ها می‌توان نقش بسزایی در پیشرفت بخش معدن و صنایع معدنی ایفا کند.
کلام آخر
می‌توان این‌گونه بیان کرد که بین عملیات معدن کاری و توسعه پایدار، یک ارتباط متقابل وجود دارد که انجام یکی، نیاز به دیگری را پدید می‌آورد. بخش معدن و صنایع معدنی در بسیاری از کشورها از مهم‌ترین مسیرها دررسیدن به توسعه پایدار بوده است؛ و مهم‌ترین اصل دررسیدن به توسعه پایدار در بخش معدن، توجه هم‌زمان به سه اصل اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی است. با توجه به اینکه ایران نیز جزء کشورهای با ظرفیت خوب مدنی است که اگر بتواند در هر سه اصل اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی به طور هماهنگ برنامه‌ریزی منسجم داشته باشد، می‌تواند از رشد قابل توجهی برخوردار باشد و توسعه پایدار فرآیندی است برای به‌دست آوردن پایداری در هر فعالیتی که نیاز به منابع و جایگزینی سریع و یکپارچه آن وجود دارد.
