دارایی مغـفول
معادن کوچک‌مقیاس ایران ذخیره کمی از مدار را به خود اختصاص داده‌اند اما حدود ۸۰ درصد معادن کشور را تشکیل می‌دهند که این آمار قابل‌توجهی است. همچنین معادن کوچک و متوسط به دلیل اینکه از منابع عمومی و دولتی استفاده نمی‌کنند، اغلب آسیب‌پذیر هستند و گاهی با بروز هر اتفاقی که تعادل بازار را به هم بزند، مانند محدودیت‌های ناشی از تحریم، افزایش نرخ ارز و نوسان بازار دچار بحران می‌شوند.
در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته معدنی، معدنکاری کوچک‌مقیاس با ایجاد کنسرسیوم‌ها و واحدهای مشترک توسعه می‌یابد. به باور کارشناسان تمامی سیاست‌گذاری‌های دولت در راستای منافع معادن بزرگ بوده و این موضوع باعث شده معادن کوچک مورد بی‌مهری قرار گیرند. به‌این‌ترتیب آن‌ها باور دارند مهم‌ترین مشکلی که در معادن و بنگاه‌های کوچک و متوسط معدنی وجود دارد، ضعف حمایت دولت از آن‌ها است.
اغلب معادن کوچک با مشکل تأمین مالی و نبود امکان بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در بخش‌های مختلف اکتشاف، استخراج و فرآوری روبه‌رو هستند. این معادن برای توسعه و رشد به‌صرف هزینه‌های گزافی نیاز دارند که از تأمین آن ناتوان هستند و از عهده آن برنمی‌آیند. مسئله دیگر، ابزارآلات قدیمی و کهنه‌ای است که معدن کاران کوچک را درگیر کرده است. روزنامه روزگار معدن درباره مشکل معادن کوچک و اینکه چه مشکلاتی برای توسعه آن‌ها در کشور وجود دارد با یکی از کارشناسان بخش معدن گفت‌وگو کرده که در زیر می‌خوانید.
احیا معادن کوچک‌مقیاس یک طرح اقتصادی
بهرام شاه ویسی، فعال معدنی در گفت‌وگو با روزگار معدن مطرح کرد: طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس به‌عنوان طرح اقتصاد مقاومتی مصوب شده و ازجمله برنامه‌های اصلی دولت در بخش صنعت و معدن است. اهمیت و ضرورت پرداختن به بنگاه‌های کوچک و متوسط تولیدی در بخش معدن کشور از جنبه‌های مختلفی قابل بحث است.
وی بیان کرد: نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، تجهیز و تکنولوژی ساده‌تر، وجود زیرساخت‌های لازم، سهولت در اخذ مجوز‌های قانونی با توجه به کوچک بودن ابعاد فعالیت، نیاز به نیروی متخصص در سطح پایین‌تر، بومی‌سازی ساده‌تر (تکنولوژی و نیروی انسانی)، عدم اکتشاف صحیح یا کم اظهاری در ذخیره معادن و ایجاد فرصت معادن بزرگ از طریق تقویت معادن کوچک ازجمله مزیت‌های معادن کوچک است.
چالش‌های پیش روی معادن کوچک‌مقیاس
وی با اشاره به چالش‌های معادن کوچک‌مقیاس بر اساس بررسی‌ها و تحقیقات صورت گرفته، گفت: بررسی‌های انجام‌شده در حوزه معادن نشان می‌دهد مهم‌ترین چالش‌هایی که در این حوزه وجود دارد به ترتیب در حوزه‌های تأمین منابع مالی، زیرساخت، فرآوری مواد معدنی، اکتشاف، هماهنگی فروش، تأمین تجهیزات، دریافت تسهیلات، نیروی انسانی، منابع طبیعی، محیط‌زیست و معارضین محلی است که اگر این چالش‌ها برطرف و معادن کوچک‌مقیاس توانمند شوند به‌راحتی می‌توان این معادن را توسعه داد.
شاه ویسی بابیان اینکه نداشتن برنامه برای فرآوری مناسب مواد معدنی باعث شده تا از ظرفیت معادن به‌درستی استفاده نشود، ادامه داد: به‌طور نمونه، استان کرمان حدود ۳۷ درصد تولیدات معدنی کشور را به خود اختصاص داده است و پنج معدن در مقیاس جهانی دارد که این پنج معدن حدود ۹۵ درصد تولیدات را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین ۲ هزار معدن کوچک‌مقیاس در این استان قرار دارد که تنها ۵ درصد مواد معدنی استان را تولید می‌کنند و بخش خصوصی واقعی آن‌ها را اداره می‌کند و از آنجا امکان راه‌اندازی کارخانه برای عملیات فرآوری هر یک از این معادن به‌صورت جداگانه وجود ندارد که موجب بلااستفاده ماندن ظرفیت این معادن شده است.
این کارشناس معدنی بابیان اینکه توانمندسازی و متمرکز شدن عملیات فرآوری در محدوده‌های معدنی مشابه در یک واحد فرآوری، می‌تواند نقش مؤثری در راه‌اندازی معادن غیرفعال داشته باشد، افزود: به دلیل حجم ذخایر و تولید پایین، امکان ایجاد واحد فرآوری مواد معدنی به‌صورت جداگانه برای بسیاری از معادن متروکه‌ای که در اختیار دولت قرار دارد، وجود ندارد؛ اما اگر معادن غیرفعالی که در یک منطقه جغرافیایی قرار دارند، از طریق مزایده در اختیار یک شرکت بزرگ و دارای صلاحیت فنی و مالی قرار گیرند، عملیات اکتشاف گسترده می‌شود و به‌راحتی می‌توان این معادن را احیا کرد.
شاه ویسی با اشاره به فرآیند زمان‌بر واگذاری معادن در کشور گفت: واگذاری معدن در کشور به دلیل مشکلات ثبت محدوده معدنی، مسائل زیست‌محیطی و میراث فرهنگی بسیار سخت است، اما وقتی یک محدوده واگذار می‌شود، هیچ نظارتی بر عملیات اکتشاف و استخراج از آن معدن وجود ندارد؛ به همین دلیل باوجود پراکندگی گسترده و تعدد ثبت محدوده‌های معدنی در کشور، در خوش‌بینانه‌ترین حالت تنها ۸ درصد عملیات اکتشاف معدنی در محدوده‌های معدنی به ثبت رسیده است.
این فعال معدنی بابیان اینکه پاشنه آشیل معدن کاری در کشور اکتشاف و پاشنه آشیل اشتغال و درآمد فوری نیز در معادن کوچک‌مقیاس است، گفت: برای رفع مشکلات و چالش‌های معدن کاری به‌خصوص در حوزه اکتشاف نخستین اقدام، تقویت سازمان زمین‌شناسی معدنی است تا استانداردهای مشخصی را برای اکتشاف فعالیت‌های معدنی تعریف کند و اگر بخش خصوصی وارد این عرصه می‌شود با رعایت استانداردها و نظارت دستگاه‌های مربوطه عملیات اکتشاف را متناسب با ظرفیت معادن انجام دهد.
مشکلات اقتصادی معادن کوچک
شاه ویسی بابیان اینکه معادن کوچک ازنظر اقتصادی ضعیف هستند و توان مالی کمی دارند، گفت: متأسفانه اغلب معادن کوچک مشکلات اقتصادی دارند و نمی‌توانند از تجهیزات و فناوری‌های روز استفاده کنند، به همین دلیل این بخش تاکنون نتوانسته آن‌طور که باید به رشد اقتصاد کشور کمک کنند. او با اشاره به ضعف ارائه تسهیلات به این دسته از معادن کشور گفت: با توجه به اینکه بانک‌ها پروانه بهره‌برداری معادن را به‌عنوان وثیقه قبول نمی‌کنند، می‌توان گفت تسهیلات چندانی برای معادن کوچک در نظر گرفته نشده است.
وی با اشاره به اینکه خرید ماشین‌آلات معدنی ازجمله لودر، بولدوزر و بیل مکانیکی یکی از مشکلات جدی در رونق معادن کوچک است، گفت: با توجه به افزایش نرخ دلار و کاهش ارزش ریال چند سالی است که خرید و تهیه ماشین‌آلات معدنی برای معدن کار و بهره‌برداران معدنی به‌شدت دشوار شده، این در حالی است که معدن کار نمی‌تواند با ماشین‌آلات فرسوده که هرکدام حدود ۴۰ سال کارکرده‌اند، به‌خوبی عمل کند. او ادامه داد: یکی از راه‌های پیشنهادی این بوده که معدن کاران ماشین‌آلات دست‌دوم را وارد کشور کنند که البته این مورد هم مشکلات و محدودیت‌های خاص خود را داشته است.
شاه ویسی در ادامه به آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های مجموعه‌های مختلف مرتبط با حوزه معدن ازجمله شورای عالی معادن اشاره کرد و گفت: گاهی اگر یک روز از تاریخ پروانه بهره‌برداری گذشته باشد، مراکز مربوطه آن را همان لحظه ارائه مدارک تمدید نمی‌کنند و به‌راحتی با مانع‌تراشی مشکلات جدی برای فعالان معدنی ایجاد می‌کنند. گاهی هم محیط‌زیست موانعی ایجاد می‌کند؛ به این صورت که اگر بهره‌بردار حتی یک متر از حریم خود خارج‌شده باشد، معضلات زیادی برای او ایجاد می‌شود، به‌نحوی‌که گاهی ماجرا به زندان هم کشیده می‌شود.
معادنی که مظلوم واقع‌شده‌اند
این فعال معدنی بابیان اینکه معادن کوچک در ایران بسیار مظلوم واقع‌شده‌اند به وضعیت آن‌ها در کشورهای دیگر اشاره کرد و گفت: بسیاری از کشورها در مقایسه با ایران اهمیت بیشتری برای فعالیت معادن کوچک و متوسط قائل هستند. او به نقاط قوت معادن کوچک اشاره و تصریح کرد: معادن کوچک باوجوداینکه می‌توانند آمار اشتغال را افزایش داده و در گردش اقتصادی کشور نقش مهمی ایفا کنند، به‌نوعی می‌توان گفت در ایران مغفول مانده‌اند. شاه ویسی با اشاره به نقش این معادن در اقتصاد کشور، گفت: معادن کوچک می‌توانند نقش مثبتی در تولید داشته باشند. ازآنجاکه این معادن درگیر قیدوبندهای معادن بزرگ نیستند و ضایعات کمتری دارند، بهره‌بردار می‌تواند به نحو احسن دست به تولید بزند؛ ضمن اینکه تمرکز بر معادن کوچک موجب رشد درآمد ارزی نیز می‌شود. وی در پایان به‌عنوان راه‌حل رفع مشکلات معادن کوچک گفت: درست است که ارز گران شده و معادن کوچک با مشکل روبه‌رو شده‌اند، اما قبل از این هم معادن کوچک مشکلاتی داشتند. مشکلات معادن کوچک به‌تازگی شکل نگرفته و برای حل آن دولت باید به هر طریق ممکن ورود کند.
