هوش مصنوعی به مدد معدن کاران می آید؟
نخستین روزِ پاییز در ساعات ابتدایی خود، اخباری از جنس مرگ را به کام مردم ایران ریخت؛ آن هم مرگِ زحمتکش ترین و بی صداترین قشر جامعه که همواره از شغل آنها به عنوان سخت ترین شغل یاد می شود. مظلومیتِ چهره هایِ دود گرفته معدنچیانِ از دست رفته طبسی، در میان انبوه اخبار تکنولوژی و هوشمندسازی در حوزه های مختلف از جمله معدن، چالش ضعف تکنولوژی و توسعه نیافتگی معادن کشور را در ذهن ایجاد می کند.
معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران در گزارشی میزان منابع معدنی ایران را ۲۷.۳ تریلیون دلار اعم از نفت، گاز، زغال سنگ، کروم، مس، سنگ آهن، سرب، منگنز، روی، گوگرد برآورد کرده است. این میزان منابع، ایران را در جایگاه پنجم جهان قرار داده است. در این میان قدمت برداشت از منابع معدنی ایران و جهان به بیش از صد سال می رسد. فرآیندی که در دنیا با پیشرفت تکنولوژی، به روز شده است و در اغلب کشورها، مسیرهای متفاوتی را طی می کند. در این میان وجود چند دهه تحریم فلج کننده، بخش های مختلف اقتصادی از جمله صنایع را از دستیابی به تکنولوژی روز دنیا محروم کرده است و شاید زنجیره صنایع به خصوص در حلقه های ابتدایی، همچنان با روش های اولیه خود ادامه حیات می دهد. این در حالی است که در برخی کشورها همچنان ضرورت به روز رسانی و بهره گیری از جدیدترین ابزارهای تکنولوژی همچون هوش مصنوعی، به صرافت دنبال می شود. در ایران اما مسیر صعب تحریم اگرچه ما را از به خدمت گرفتن تکنولوژی روز دنیا محروم کرده است؛ اما امروزه فناوری هایی مانند هوش مصنوعی دیگر در حصار تحریم نمی گنجد و امکان عبور از هر دیوار سختی حتی تحریم را دارد. در این میان در حالی که هنوز داغ حادثه طبس در وجود همه ما تازه است و همچنان در تعلیق مفقودشدگان این حادثه به سر می بریم به سراغ شیرزاد رشی؛ مدیر اجرایی شرکت هوشمند سازی Lunaria Investment و مجید وفایی‌فرد رئیس مرکز نوآوری معادن و صنایع معدنی ایران رفتیم تا در خصوص کاربرد هوش مصنوعی در معادن بپرسیم و به این سوال مشخص برسیم که «آیا هوش مصنوعی به مدد معدن کاران می آید؟»
مسیرهوشمندسازی معادن
شیرزاد رشی در پاسخ به این سوال با تشریح کاربردهای کنونی فناوری در معادن گفت: در حال حاضرمباحثی مانند هوشمندسازی معادن و صنایع معدنی، شامل بهره‌برداری از داده‌های عظیم، هوش مصنوعی، اینترنت اشیا (IoT) و یادگیری ماشینی برای بهینه‌سازی عملکرد، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری مورد استفاده قرار می گیرد.
وی با اشاره به «افزایش ایمنی» به عنوان یکی از کاربردهای موثرهوش مصنوعی در سال های اخیر افزود: این فناوری فارغ از افزایش بهره وری معادن، به دنبال مدیریت ایمنی در معدن است. به طوری که اکنون کشورهای پیشرو در حوزه معدن مانند استرالیا و کانادا تمرکز خود را بیش از بهره وری، به سمت ایمنی معدن سوق داده اند.
جایگاه معادن ایران در هوشمندسازی
این فعال حوزه فناوری با تشریح نتایج مثبت استفاده از هوشمندسازی معادن در کشورهای دیگر، در خصوص وضعیت ایران در این زمینه خاطرنشان کرد: در کشور ما کار چندانی در این زمنیه نشده است و هنوز در حال تحقیق بر روی این موضوعات هستیم. البته این تلاش وجود دارد که روش های موثر را یافته و آنها را در معادن کشور کاربردی کنیم.
رشی با انتقاد از عدم به روز رسانی روش ها در فعالیت معادن ایران گفت: معادن کشور ما تا به امروز از دسترسی به تکنولوژی محروم مانده اند و تا به امروز مسیری سنتی را طی کرده اند. به همین دلیل حادثه در معادن کشور زیاد است و دستورالعمل ها نیز در حد HSE انجام می شود. از این رو تا استفاده از فناوری هایی مانند هوش مصنوعی در ایران فاصله زیادی داریم.
پیشگیری؛اولویت کشورهای پیشرو
محقق حوزه هوشمندسازی معادن در خصوص کاربردهای فناوری در معادن کشورهای پیشرو اظهار کرد: در کشورهای صاحب فناوری دو کار مهم اتفاق افتاده است؛ نخست در مرحله اکتشاف وآنالیز منطقه، با استفاده از سنسورهایی، حادثه خیز بودن اعم از امکان ریزش و یا حتی وجود گازهای سمی و خطرناک مورد بررسی قرار می گیرد.
وی افزود: موضوع دوم اتصال سنسورهایی برای رصد افراد مشغول به کار در محل های خطرناک معادن است. این سنسورها کمک می کند تا قبل و یا در مراحل ابتدایی به افراد هشدار لازم داده شود تا بتوانند به موقع از محدوده خطر خارج شوند.
اعزام ربات ها به محدوده خطر
شیرزاد رشی مسائلی همچون جلوگیری از حضور کارگران در معادن حادثه خیز و ناایمن را مساله ای حل شده در دنیا خواند و گفت: امروزه در کشورهای پیشرو در مواردی مانند حفاری تونل ها و کار در قسمت های خطرناک معدن، ربات ها جایگزین انسان شده اند. این در حالی است که همچنان نیروی انسانی در کار معادن دخیل است؛ یعنی هنوز نمی توان کار را به طور کامل به ربات ها سپرد و حضور نیروی انسانیِ هدایت گر در معادن همچنان ضروری است.
وی با تاکید بر اهمیت سرمایه انسانی برای کشورهای توسعه یافته تصریح کرد: دنیا به سمتی می رود که تا جایی که ممکن است انسان از موضوعات خطرناک دور نگه داشته شود و به سمت ماشین آلات رباتیک و کنترل شونده برود. به خصوص در موضوعاتی مانند پانل ها و حفاری های عمیق که امکان بروز خطرهای مختلف برای نیروی انسانی وجود دارد.
حوزه دانش بنیان حمایت شود
فعال حوزه فناوری در خصوص امکان دستیابی به فناوری های روز دنیا در حوزه معدن با تکیه بر توان شرکت های دانش بنیان داخلی گفت: در کشور ما منابع خوبی از جنس دانش وجود دارد که نیازمند توجه و سرمایه گذاری است. این مساله به ما کمک می کند تا حرکتی رو به جلو داشته باشیم و با وجود تحریم ها به تکنولوژی لازم در فعالیت معادن دست پیدا کنیم.
وی وزارت صمت را متولی اصلی این کار دانست و تصریح کرد: حفظ منابع انسانی شرکت های دانش بنیان با حمایت و سرمایه گذاری، در کنار افزایش بهره وری معادن و جلوگیری از بروز حوادثی مانند انفجار و ریزش تونل معدنجو در طبس، همگی نیازمند توجه جدی وزارت صمت است. در این میان شرکت های فعال در حوزه هوشمدسازی معادن، قدم های نخست را برداشته اند و می توانند تحقیقات و یافته های خود را در اختیار شرکت ها و معادن قرار داده و این حرکت را تسریع کنند. این مساله شاید یک بازه میان مدت بطلبد که به طور قطع با برنامه ریزی و سرمایه گذاری قابل اجراست.
ایمینو چه برنامه ای دارد؟
اما در این میان مجید وفایی‌فرد رئیس مرکز نوآوری معادن و صنایع معدنی ایران(ایمینو) در خصوص توان شرکت های داخلی در ایجاد یا بومی سازی فناوری های نو در کشور برای پیشگیری و کاهش تبعات و تلفات حوادث در حوزه معدن به «روزگار معدن» گفت: ایمینو با استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان و رگولاتور در زیست بوم معدن در ارتباط است. رویدادهایی را هم در این زمینه در طول سال برگزار می کند که رویداد HSE نیز از آن جمله است که در این رویداد سه محور ایمنی، بهداشت و محیط زیست پیگیری شد.
وی با اشاره به رصد و انتخاب استارتاپ ها و دانش بنیان های موجود در بخش معدن در قالب این رویدادها افزود: در این حوزه تاکنون 11 رویداد برگزار شده که در حوزه های مختلف و مرتبط با حوزه معدن دانش بنیان هایی را احصا کرده و به شرکت های صنایع معدنی معرفی کرده ایم.
توان دانش بنیانی داریم
وفایی‌فرد تاکید کرد: توان دانش بنیانی و استارتاپی در حوزه معدن داریم؛ اما به دلیل تحریم ها بخشی از سنسورهای مورد استفاده در محصولات دانش بنیانی کارایی و دقت لازم را ندارند.
وی تمرکز بر روی موضوع HSE و شرکت های نوآور در حوزه ایمنی کار و هوشمندسازی معادن را ضروری دانست و افزود: پیشنهاد من در همین روزهای اخیر جایگزینی رویدادHSE با رویداد دیگر ایمینو بوده است؛ ضمن این که در ماه های اخیر ارتباطاتی را با شرکت های دانش بنیان فعال در این زمینه ایجاد کرده ایم که برخی از این شرکت ها تجهیزات نوآورانه ای نیز پیشنهاد داده اند.
رئیس ایمینو در معرفی یکی از این تجهیزات اظهار کرد: یکی از نوآوری های ارائه شده به ایمینو شامل دستگاههای رصد جریان هوای تونل ها به ویژه رصد جریان گاز متان بوده است؛ به طوری که به محض راکد شدن جریان هوا آلارم صادر و 8 تا 10 ساعت قبل از رسیدن به شرایط بحرانی امکان جلوگیری از حادثه را فراهم کند. این سیستم ها با اتصال به یک مرکز می توانند امکان کنترل امنیت معادن در این حوزه را فراهم کنند.
نوآوری در معادن نیازمند یک عزم جدی
رئیس مرکز نوآوری معادن و صنایع معدنی ایران(ایمینو) احصا، معرفی و اجرایی کردن پروژه های شرکت های دانش بنیان حوزه معدن را عملی ارزیابی کرد و گفت: در این میان مساله عرضه محصولات تا حد زیادی اجرایی است، اما باید طرف تقاضا هم پای کار بیاید. آن هم در شرایطی که بخشی از معادن ما خصوصی است و حتی ممکن است دولتی ها هم پای کار نیایند.
وی ورود نهادهای نظارتی در این زمینه را ضروری دانست و تصریح کرد: وزارت صمت با رویکرد جدیدی که دارد می تواند حمایت ویژه ای از این مساله داشته باشد. ما نیز در تلاش برای تهیه یک پکیج پیشنهادی دانش بنیان و نوآور هستیم تا به وزارت صمت ارائه دهیم، اما اجرایی شدن نوآوری در معادن نیازمند یک عزم ملی است.
