معدنکاری فراسرزمینی، محرک بزرگ اقتصاد

بحران آب و چالش معادن

بحران کم‌آبی، چالشی جدی برای صنایع‌معدنی است. جانمایی نادرست صنایع در مناطق کم‌آب، هزینه‌های تولید را افزایش و قدرت رقابت محصولات ایرانی را در بازارهای جهانی کاهش داده ‌است. کارشناسان معتقدند راهکارهایی چون بهینه‌سازی مصرف آب، استفاده از فناوری‌های پیشرفته و بازنگری در سیاست‌های صنعتی می‌تواند به حل این چالش کمک کند. تجربه کشورهایی مانند چین، استرالیا و شیلی نشان می‌دهد که با مدیریت صحیح منابع آبی، می‌توان صنعت معدن پررونقی حتی در شرایط اقلیمی خشک داشت. معادن برای تامین آب نیروی انسانی، استخراج سنگ‌های خاص مانند سنگ‌های تزئینی به آب نیاز دارند،اما مصرف آب در معادن میزان زیادی نیست و معمولا هیچ‌یک از معادن، حتی سنگ‌های تزئینی به‌علت کمبود آب تعطیل نمی‌شوند. آن بخش‌هایی که از کم‌آبی لطمه می‌خورد، صنایع‌معدنی هستند. تقریبا در هیچ‌جای جهان جز ایران، صنایع سیمانی و فولادی وسط بیابان مستقر نشده‌اند.این جانمایی حاصل تخمین‌های غیرکارشناسانه و توهم‌گونه است. کماکان همه فعالان بخش معدن و صنایع‌معدنی معتقدند؛ نرخ تمام‌شده این تولیدات در کشور بالا است و در شرایطی که مانند وضعیت فعلی، حمایت بازار جهانی وجود نداشته ‌باشد، عملا صادرات فولاد کشور، حتی صادرات محصولات میانی مانند شمش فولاد متوقف می‌شود؛ زیرا نمی‌توانیم با قیمت‌هایی که رقبای بزرگ چینی و هندی و حتی ترکی و روسی ارائه می‌دهند، رقابت کنیم.

استفاده ایران از ظرفیت کشورهای دارای معدن

صباح زنگنه، کارشناس اقتصاد بین‌الملل در ارتباط با معدنکاری فراسرزمینی گفت: امکانات بسیاری در سایر کشورها وجود دارد که موردنیاز کشور است و می‌توان از این امکانات با رعایت منافع مشترک دوجانبه، استفاده کرد. کشور ایران، معادن متنوع بسیاری دارد و در برخی رشته‌های اقتصادی به تولید بسیار مطلوبی رسیده که این محصولات نهایی موردنیاز سایر کشورهای دنیا هستند. از طرفی، برای دریافت مواد خام و مکمل صنایع‌معدنی کشور، ظرفیت‌های فراوانی در آسیا و افریقا وجود دارد که ایران می‌تواند با اتخاذ یک سیاست روشن و مطالعات بازار کشورها و کشور خودمان، از این ظرفیت‌ها استفاده کند.زنگنه ادامه داد: صنایع‌معدنی مختلف کشور می‌توانند از مواد خام کشورهای آسیایی، افریقایی و برخی کشورهای اروپایی استفاده کند که بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها، نیازمند شناخت دقیق است. وجود برنامه‌ریزی‌های اجرایی دقیق، می‌تواند موضوع معدنکاری فراسرزمینی را گسترش دهد و ایران با برقراری ارتباط موثر با کشورهای دارای معدن و تکنولوژی می‌تواند نیاز خود و سایر کشورها را تامین کند. تامین نیازها باید براساس منافع دوجانبه باشد تا همکاری‌های معدنی تداوم یابد. بحث‌های بسیاری پیرامون معدنکاری فراسرزمینی مطرح می‌شود که ایران باتوجه به این موضوع، می‌تواند همکاری‌های تازه‌ای را آغاز کند.

نقش مهم برقراری ارتباط با چین

وی گفت: ایران با کشوری مانند چین و کشورهای بریکس، باید وارد تعامل‌های اقتصادی در حوزه معدنکاری فراسرزمینی شود تا کمبود سرمایه‌گذاری که بزرگ‌ترین مشکل حوزه معدن است، جبران شود. البته منافع کشور ما و کشور مقابل باید تعریف‌شده باشد تا در آینده، مشکلات دامنگیر کشور نشود. این موضوع قابل‌اجراست و نیازمند درک امکانات و شناخت بازار متقابل است که شناخت هدف و تامین کمبودها از کشورهای موردنظر، نقش بسیار مهمی خواهد داشت. زنگنه خاطرنشان کرد: حضور سرمایه‌گذاران ایرانی در خارج از کشور، اگر به‌درستی مطالعه و اجرایی شود، می‌تواند امر بسیار مهمی باشد. از سوی دیگر، کشورهای اطراف مانند افغانستان، ظرفیت‌های بسیار بالای معدنی در کشورشان دارند که می‌توان از این ظرفیت‌ها در راستای تامین ۲ کشور و نیاز کشورهای همسایه استفاده کرد. بنابراین، حضور سرمایه‌گذاران ایرانی در معادن افغانستان، نمی‌تواند مشکلی برای کشور داشته باشد. سرمایه‌گذاری در افغانستان از نظر ارزش سرمایه‌گذاری، امری قطعی است. چنین موضوعی نیازمند توافق میان ۲ دولت است که یک سرمایه‌گذار فعال در بخش خصوصی، اگر قصد مشارکت در این کشور را دارد، چه تضمینی برای محفوظ بودن سرمایه وجود خواهد داشت. وی افزود: گاهی با ایجاد یک همکاری سه‌جانبه، می‌توان به چنین موضوعی جنبه عملی داد. معدنکاری فراسرزمینی، امری عملی است و برای مثال، کشور چین، سرمایه‌گذاری‌هایی را در افغانستان انجام می‌دهد. افغانستان باتوجه به نزدیکی به ایران، می‌تواند همکاری‌هایی را در راستای انتقال مواد خام به ایران در راستای فرآوری مواد خام معدنی عملیاتی کند. شرط مسائل حقوقی و ضمانت‌های لازم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است تا پروژه‌های معدنکاری در دیگر کشورها عملیاتی شود. می‌توان نتیجه گرفت معدنکاری فراسرزمینی برای هر ۲ کشور طرف اجرا، منافع بسیاری در پی خواهد داشت.

تحریم، سد راه معدنکاری

ورود تحریم‌ها به کشور، بیانگر آشفتگی در اقتصاد ایران بود. این تحریم‌ها، آنقدر تاثیرات خود را بر اقتصاد گذاشته‌ که بخشی از صنعت و معدن کشور به حالت تعطیل و نیمه‌تعطیل درآمده‌اند. برای پیشرفت و پیشبرد اهداف، به تجهیزات جدید نیاز است تا بتوان معدنکاری دقیق و اصولی انجام داد که این تجهیزات پیشرفته در اختیار سایر کشورها است و به‌دلیل تحریم‌هایی که در کشور وجود دارد، امکان واردات این تکنولوژی وجود ندارد. از طرف دیگر، تعدادی از صنایع به‌دلیل کمبود تجهیزات، مجبور شدند تولیدات خود را به‌میزان قابل‌توجهی کاهش دهند و به ورشستگی نزدیک‌تر شدند. بسیاری از کارخانه‌ها و معادن کشور به‌دلیل وجود تحریم، مدت‌هاست که تعطیل شده است و بسیاری از معادن کشور در انتظار تجهیزات و نوسازی هستند. معدنکاری فراسرزمینی و تقویت روابط بین‌الملل می‌تواند در راستای پیشرفت معادن تاثیرگذار باشد. بسیاری از کارشناسان، برقراری روابط بین‌الملل را یکی از راه‌های اصولی برای رفع تحریم و احیای معدنکاری فراسرزمینی دانسته‌اند.

میلاد ترابی‌فرد، کارشناس اقتصاد بین‌الملل، در ارتباط با بحث تحریم‌ها و تاثیر آن بر اقتصاد کشور و معادن مهم داخل کشور گفت: موضوعاتی که درباره اثرات تحریم بر اقتصاد کشور مطرح می‌شود، بیشتر بحث‌های طلب ایران از کشورهایی است که به آنها نفت و مواد معدنی صادر کرده و به‌دلیل آنکه کشور تحریم است، نتوانسته این نقدینگی‌ها را وصول کند و درگیر چالش‌هایی شده، اما اثر تحریم را باید بسیار عمیق‌تر از این موضوعات دانست. تحریم‌ها، به‌هم‌خوردن یک‌سری معاملات کلان است و در همین معاملات کلان، حوزه‌های متفاوتی تعریف و پوشش داده می‌شوند. این حوزه‌ها را می‌توان روابط سیاسی، اجتماعی، صنعت و معدن، زنجیره تامین، فناوری و... دانست که بیشتر آنها روابط مالی بوده که برای تسویه تراز پرداخت‌ها و مدیریت حساب سرمایه است.

تقویت کارکردهای توسعه‌ای

ترابی‌فرد ادامه داد: اتفاقی که در بحث تحریم‌ها افتاد، این است که تعدادی از کارکردهای توسعه‌ای که کشور به مدت ۶ دهه با آن زندگی کرده و درگیر آن بوده، بعد از قرارداد کنسرسیوم در سال ۱۳۳۲ از بین رفت. می‌توان گفت در تمام این سال‌ها به‌‎ویژه در سال ۱۳۵۲ با سازکارهای ارز جهان و... کارکردهای توسعه اقتصادی و توسعه معادن خود را به‌خوبی پیش بردیم. بعد از آغاز تحریم‌ها، این کارکردهای اقتصادی گرفته شد و چالش‌هایی را پدید آورد. این موضوع، نباید به این معنا باشد که نمی‌توان به‌صورت مجدد، این کارکردهای توسعه‌ای را به‌جریان انداخت و معادن را از وضع موجود که در آن قرار گرفته‌اند، نجات داد. وجود کارکردهای توسعه‌ای می‌تواند کمک بزرگی برای کمرنگ کردن اثر تحریم‌ها باشد. اساسا باید به این نکته اشاره کرد؛ باید میزان تاثیرگذاری تحریم را در نبود توسعه مشاهده کرد. زمانی که توسعه وجود نداشته باشد، تحریم به‌راحتی اثر خود را نشان داده و برای اقتصاد کشور، چالش‌برانگیز خواهد شد.ترابی‌فرد خاطرنشان کرد: کاهش سرمایه در گردش تولیدکنندگان، بلاتکلیفی کالاهای گشایش‌اعتبارشده از محل حساب ذخیره ارزی، سردرگمی درباره نحوه تسویه تسهیلات ارزی و افزایش ریسک صنعت بیمه، از دیگر چالش‌هایی است که تحریم‌ها بر سر بازارهای مالی و صنعتی کشور آورده است. البته معادن نیز از این موضوعات بی‌نصیب نمانده‌اند. کمبود ماشین‌آلات معدنی، یکی از چالش‌های بزرگ معادن است که تحریم سد راه ورود آنها شده و معدنکاری را با دردسر همراه کرده است. معدنکاری فراسرزمینی، تنها از یک بابت می‌تواند موثر باشد و آن، تحریم نبودن سایر کشورها است. کشورهای بسیاری در اطراف ما وجود دارند که تحت تحریم‌های امریکا نیستند و ایران می‌تواند در آن کشورها سرمایه‌گذاری کند.

وی گفت: وجود ماشین‌آلات معدنی با تکنولوژی روز دنیا، یکی از مزیت‌هایی است که کشورهای هدف از آن استفاده می‌کنند. وجود سرمایه‌گذار بخش خصوصی ایرانی در این کشورها می‌تواند امکانات را افزایش داده و معدنکاری را گسترش دهد. هر میزان بتوانیم ارتباط موثری با کشورهای دارای معدن برقرار کنیم، بحث معدنکاری فراسرزمینی با موفقیت بیشتری پیش خواهد رفت. ایران می‌تواند از ظرفیت کشورهای دارای معدن استفاده کند و منافع هر ۲ کشور را در نظر بگیرد. معدنکاری فراسرزمینی می‌تواند زمینه‌ساز اقتصاد قوی‌تر در کشور باشد. البته، همان‌طور که در ابتدای گزارش به آن اشاره کردیم، این امر نیازمند برقراری روابط بین‌الملل خواهد بود.

نقش جغرافیای سیاسی در معدنکاری

وی افزود: روسیه توانسته است، اقداماتی را انجام دهد که طبق آن، تحریم‌ها اثربخشی کمتری داشته باشند. کاری که روس‌ها در زمینه خنثی‌سازی تحریم‌ها انجام دادند، پاسخ در زمینه جغرافیای سیاسی بود. روس‌ها، به‌موازات آنکه مشاهده کردند، فشارهایی از سمت اروپا و امریکا (غرب) بر آنها اعمال شده، به‌سمت احداث خط لوله گازی جدید با چینی‌ها رفتند و در حوزه‌های مختلف سیاسی جهان، اقدامات بزرگی را انجام دادند. پس می‌توان نتیجه گرفت؛ معدنکاری فراسرزمینی می‌تواند اثر بسیاری در راستای خنثی‌سازی تحریم داشته باشد. از سوی دیگر، در راستای استراتژی پیوند مسکو ـ برلین، در سال‌های اخیر نیز شرکت‌های پرشمار آلمانی در روسیه، کارهای خود را برمبنای برون‌سپاری یا دورسپاری قرار داده بودند. برای مثال، آلمانی‌ها، خط مونتاژ کارخانه‌های خودروسازی مانند فولکس‌واگن، بنز و بی.ام.دبلیو را در روسیه برپا کرده بودند تا در ازای دریافت انرژی نسبتا ارزان روسیه، به بازارهای مصرف قابل‌توجه حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون نفری روسیه دسترسی داشته باشند. باید اشاره کرد معدنکاری فراسرزمینی هم دقیقا به‌همین‌شکل است.ترابی‌فرد خاطرنشان کرد: ما نباید تحریم‌ها را به‌سمت روابط اقتصادی تقلیل دهیم. یعنی تصور آنکه در ازای فروش نفت و مواد معدنی خام، کالای اساسی را وارد کشور می‌کنیم، تحریم بی اثر شده،خیال خام است. زمانی این تحریم‌ها خنثی خواهد شد که بتوانیم در حوزه‌های تامین، صنعت و روابط مالی، پاسخ‌های جدید خلق کنیم و چنین موضوعی می‌طلبد که ابتکارهایی داشته باشیم.

کلام آخر

معدنکاری فراسرزمینی یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که ایران می‌تواند در راستای عملی کردن آن، گام مهمی بردارد. کشورهای بسیاری وجود دارند که ایران می‌تواند از ظرفیت آنها استفاده کند. البته باید در نظر داشت که این اقدام باید در راستای تامین منافع ۲ کشور انجام گیرد و ضمانت‌هایی وجود داشته باشد تا سرمایه‌گذار بخش خصوصی بتواند در کشورهای دارای معادن، اقدامات لازم را انجام دهد.