چین، پیشرو در مصرف کک زغال‌سنگ و تولید چدن خام دنیا
چین در تولید چدن خام و مصرف کک زغال‌سنگ پیشرو است و حدود ۶۶.۵ درصد مصرف کک دنیا را در سال ۲۰۲۳ به خود اختصاص داد. بیشینه سهم تولید چدن خام چین در دنیا حدود ۶۷.۶ درصد در سال ۲۰۲۰ بود. لذا مصرف کک این کشور در سال مذکور به بیشترین مقدار خود رسید.
از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳، بازار تجارت کک زغال‌سنگ نوسانات زیادی تجربه کرده و چین در طول دوره، سهم کمی از این بازار را در اختیار داشته‌است. در سال ۲۰۲۰، واردات چین در کنار بازیابی اقتصاد، به اوج خود رسید؛ به‌طور کلی نسبت واردات به مصرف کک زغال‌سنگ چین به‌طور متوسط ۰.۱ درصد بود. لذا بیشتر کک مصرفی این کشور از منابع داخلی تامین می‌شود.
زغال‌سنگ یکی از منابع اصلی انرژی در جهان است که نقش حیاتی در صنایع مختلف، به‌ویژه صنعت فولادسازی ایفا می‌کند. در فرآیند تولید فولاد، زغال‌سنگ به‌طور غیرمستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. ابتدا زغال‌سنگ به کک، ماده‌ای با کربن بالا و ناخالصی کم تبدیل می‌شود و به‌عنوان عامل کاهنده در فولادسازی به‌کار می‌رود. با این حال، مصرف زغال‌سنگ در طول سالیان متمادی همواره با انتشار گازهای گلخانه‌ای همراه بوده‌است.
روند مصرف کک زغال‌سنگ چین و سایر کشورها
زغال‌سنگ استخراج شده در اجاق‌های پخت به ماده‌ای با خلوص بالا تبدیل و به‌صورت کک مصرفی در صنایع مختلف استفاده می‌شود. کک زغال‌سنگ در کوره بلند (Blast Furnace) برای تولید چدن خام و فولادسازی، تولید فسفر و کاربید کلسیم در صنعت شیمیایی به‌کار می‌رود. نمودار ۲، مصرف کک زغال‌سنگ چین و سایر کشورهای دنیا را از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳ نشان می‌دهد. گفته می‌شود که روند مصرف کک زغال‌سنگ دنیا در بازه مذکور با نرخ رشد مرکب ۳.۸ درصد، صعودی بوده‌است. در سال ۲۰۲۳، مصرف کک دنیا به ۶۲۶ میلیون تن رسید که نسبت به سال قبل ۰.۶ درصد رشد را می‌توان مشاهده کرد.
چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده چدن خام در دنیا، بالغ‌بر ۶۶.۵ درصد از حجم مصرف کک دنیا را در سال ۲۰۲۳ داشت. تولید چدن خام دنیا در سال ۲۰۲۳ حدود یک میلیارد و ۳۱۰ میلیون تن بود که چین به تنهایی ۸۷۱ میلیون تن چدن خام تولید کرد. لذا کشور چین به سبب مصرف زیاد کک زغال‌سنگ نسبت به سایر کشورها و میزان تاثیر آن در بازار، به‌صورت مجزا بررسی خواهد شد. سهم چین از تولید چدن خام دنیا نیز روندی صعودی را از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳ طی کرده‌است. سهم این کشور از ۲۵.۴ درصد در سال ۲۰۰۱ به ۶۶.۵ درصد در سال ۲۰۲۳ رسید. در سال ۲۰۰۷، سهم مصرف کک چین با حجم ۲۲۴ میلیون تن از کل مصرف کک دنیا به ۴۹.۴ درصد رسید. در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹، مصرف کک چین بالغ‌بر ۶.۷ درصد رشد یافت و به ۴۳۴ میلیون تن رسید. در سال ۲۰۲۰، واردات کک کشور چین همراه با بازیابی سریع اقتصادی در این کشور، افزایش یافت؛ در این سال این کشور حدود ۹۰۸ میلیون تن چدن خام تولید کرد که نسبت به سال قبل از آن ۶.۷ درصد رشد داشت. لازم به ذکر است که سهم چین در بازار کک مصرفی دنیا سالیانه به‌طور میانگین ۵۶.۸ درصد برآورد شد. با این حال، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد دنیا، یعنی کشور چین، در سال‌های اخیر روی میزان مصرف کک زغال‌سنگ موثر بوده و به‌طور متوسط ۱.۳ برابر مجموع سایر کشورها کک مصرف کرده‌است.
مصرف کک تمام کشورها به استثنای چین با میانگین ۲۱۷ میلیون تن، روندی ثابت طی کرده‌است. مصرف کک زغال‌سنگ جهان غیر از چین در سال ۲۰۲۰ نسبت به ۲۰۱۹، حدود ۸.۸ درصد کاهش پیدا کرد؛ لذا مصرف کک در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۸ میلیون تن اعلام شد. در سال ۲۰۲۲، حجم مصرف کک زغال‌سنگ تمام کشورها به جز چین با افت قابل توجهی روبه‌رو شد که حدود ۲۱ میلیون و ۹۰۰ هزار تن بود و در پی این افت، مجموع مصرف کشورهای مذکور به ۲۰۹ میلیون تن رسید. کاهش مصرف زغال‌سنگ در سال ۲۰۲۲ را می‌توان ناشی از افزایش قیمت انرژی و کک مصرفی فولاسازی دانست؛ چرا که تنش‌های میان روسیه و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ بر قیمت تمام حامل‌های انرژی از جمله زغال‌سنگ و کک اثرگذار بود.
نسبت واردات به مصرف کک زغال‌سنگ چین و سایر کشورها
علی‌رغم روند صعودی فولادسازی دنیا، بازار تجارت کک از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳ با میانگین ۲۸ میلیون و ۷۰۰ هزار تن، نوسانی بوده‌است. حجم بازار تجارت کک زغال‌سنگ دنیا در سال ۲۰۲۳ به ۳۱ میلیون و ۱۰۰ هزار تن رسید در حالی که در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۹ میلیون و ۸۰۰ هزار تن عنوان شد. بیشترین حجم تجارت کک در سال ۲۰۰۸ حدود ۴۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تن بود در حالی که کمترین تجارت کک با حجم ۱۶ ملیون و ۹۰۰ هزار تن در سال ۲۰۰۹ عنوان شد. علت این امر، کاهش مصرف کک زغال‌سنگ جهان غیر از چین و کاهش تقاضا برای واردات کک بود.
نسبت واردات به مصرف کک جهان غیر از چین در سال ۲۰۰۸ به سبب افزایش بازار تجارت کک به بیشینه خود با ۱۹.۶ درصد رسید. در سال ۲۰۰۹، این نسبت به ۹.۶ درصد کاهش یافت. گفته می‌شود که فروپاشی اقتصادی در سال ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ روی تجارت کک زغال‌سنگ موثر بود و باعث کاهش نسبت واردات به مصرف شد. روند نسبت واردات به مصرف جهان غیر از چین از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۸ صعودی بود اما بعد از این رویداد، نسبت واردات به مصرف با افت شدیدی مواجه شد و در سطح نسبتا ثابتی باقی ماند. لذا این امر نشان می‌دهد که تمایلات برای تجارت کک زغال‌سنگ کاهش یافته‌است.
در سال ۲۰۲۰ نیز افت زیاد دیگری در این شاخص مشاهده می‌شود. طی این سال در پی شیوع کووید-۱۹، بازار تجارت کک زغال‌سنگ نسبت به سال قبل از آن ۲ میلیون و ۶۶۰ هزار تن افت پیدا کرد و به ۲۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تن رسید. در سال ۲۰۲۰، نسبت واردات به مصرف کک چین حدود ۰.۷ درصد رسید که بیشترین نسبت در طول ۲۳ سال مورد بررسی این کشور بوده‌است. در همین سال، چین حدود ۲ میلیون و ۹۸۰ هزار تن کک زغال‌سنگ وارد کرد که نسبت به سال قبل از آن ۲ میلیون و ۴۶۰ هزار تن افزایش پیدا کرد. لذا این حجم بیشترین میزان واردات چین در طول دوره مورد بررسی بوده‌است. سهم این کشور در سال ۲۰۲۰ از بازار تجارت کک دنیا به ۱۱.۶ درصد رسید. به‌طور کلی در طول دوره مورد بررسی، چین سهم چشم‌گیری از بازار تجارت کک زغال‌سنگ نداشته و میانگین آن حدود ۱.۰ درصد برآورد شده‌است. حجم واردات کک چین در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۳۷ هزار تن معادل با ۰.۸ درصد از کل بازار تجارت کک دنیا بود. ناگفته نماند چین به‌طور متوسط سالیانه ۰.۱ درصد از مصرف کک خود را با واردات تامین می‌کند.
در سال ۲۰۰۸، با فروپاشی اقتصادی، نسبت واردات به مصرف جهان غیر از چین افت کرد در حالی که این شاخص در چین طی این سال، حدود ۰.۱ واحد درصد رشد کرد. گفته می‌شود که بعد از فروپاشی اقتصادی سال ۲۰۰۸ و اثرات آن، تمایل تجارت کک زغال‌سنگ کاهش یافت. از طرفی، با توجه به اهمیت کک مورد استفاده در کوره بلند صنعت فولادسازی، این محصول همواره باید در دسترس باشد تا تولید چدن خام در کوره بلند متوقف نشود. به دنبال آن، تمایل به تولید کک زغال‌سنگ به‌جای خرید آن بیشتر شد.
به‌غیر از سال ۲۰۰۸، در سال ۲۰۲۰ نیز، شرایط مشابهی مشاهده شد؛ در این سال با شیوع کووید-۱۹، نسبت واردات به مصرف در چین ۰.۶ واحد درصد افزایش یافت و به ۰.۷ درصد رسید. برخلاف آن، این شاخص برای سایر کشورها با کاهش ۱.۳ درصدی در سال ۲۰۲۰ نسبت به ۲۰۱۹، حدود ۱۱.۰ درصد اعلام شد. به‌طور کلی، نسبت پایین واردات به مصرف کک زغال‌سنگ چین در طول دوره مورد بررسی، نشان می‌دهد که این کشور بیشتر کک مورد نیاز خود را در بازار داخلی تامین می‌کند.
