تدوین برنامه تقسیم کار ملی هوش مصنوعی با همکاری سه دستگاه

علی اصغر انصاری در پنجمین نشست تخصصی هوش مصنوعی و اقتصاد که در سالن جلسات معاونت صدا و از سوی رادیو اقتصاد برگزار شد با اشاره به رتبه‌بندی کشورها در شاخص پذیرش هوش مصنوعی گفت: یکی از شاخص‌های این رتبه‌بندی دارای چند زیر شاخص است که یکی از این شاخص‌ها شامل برنامه‌های راهبردی و ساختاری این حوزه است.

وی افزود : چند سالی درگیر ایجاد ساختار هوش مصنوعی بودیم و در دولت سیزدهم از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی سند راهبردی هوش مصنوعی نهایی و به دنبال آن سازمان ملی هوش مصنوعی ذیل نهاد ریاست جمهوری راه اندازی شد.

انصاری یکی از چالش‌های این حوزه را نیروی انسانی عنوان کرد و یادآور شد: کشور در زمینه تولید دانش و علم در رتبه‌های خوبی قرار دارد ولی در زمینه کاربرد و استفاده و بهره‌برداری از این علم و دانش در صنعت جایگاه مناسبی نداریم به گونه‌ای که در سال‌های اخیر تنزل رتبه نیز داشته‌ایم.

معاون برنامه‌ریزی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با ابراز تأسف از اینکه در حوزه نیروی انسانی و استفاده از دانش هوش مصنوعی وضعیت مناسبی نداریم، خاطرنشان کرد: علم سنجی های انجام شده نشان می‌دهد که تحقیقات دانشگاهی انجام شده نیاز صنایع را مرتفع نمی‌کند و در این زمینه تامین زیر ساخت‌ها مسأله مهمی است. همچنین در بخش پردازشی این حوزه نیازمندی‌های زیادی داریم که نیاز به تامین مالی داریم.

وی با بیان اینکه برای پذیرش هوش مصنوعی در صنایع نیاز به بهسازی صنایع داریم تاکید کرد که در این زمینه باید کار جدی صورت گیرد.

انصاری با اشاره به تصویب سند راهبردی هوش مصنوعی در شورای عالی انقلاب فرهنگی، افزود: در برنامه بند ب ماده ۶۵ قانون برنامه هفتم توسعه دولت مکلف شده است که برنامه اجرایی و برنامه ملی اکتساب هوش مصنوعی را تهیه کند و به اجرا بگذارد. در این سند قرار است تقسیم کار ملی در این حوزه ایجاد شود و نهادهایی که مکلف در اجرای این برنامه هستند، برنامه کاری آنها مشخص خواهد شد.

وی یکی از محورهای راهبردی این سند را موضوع حکمرانی نظام داده عنوان کرد و یادآور شد: از چالش‌های موجود در دنیا در این حوزه می‌توان به ابعاد حقوقی دسترسی به داده‌ها، حریم خصوصی، امنیت داده‌های جمع آوری شده و پردازش شده اشاره کرد و اینها نکاتی است که دنیا در حوزه حکمرانی داده‌ها با آنها مواجه است.

وی با بیان اینکه ما در کشور در این حوزه اقداماتی را اجرایی کرده‌ایم، گفت: در این زمینه یک سری لوایح وجود دارد که باید در مجلس و دولت مصوب شود تا بتوانیم این چالش‌ها را از پیش رو برداریم.

انصاری با اشاره به برخی از قوانین حکمرانی داده در کشور، قانون دوام را یکی از قوانین در حوزه حکمرانی داده دانست که در زمینه تبادل داده و در اختیار قرار دادن داده به بهره برداران است و افزود: در زمینه استفاده از داده‌های بخش خصوصی که بخشی از پلتفرم‌هایی که فعال شده، داده‌های مردم جمع‌آوری شده است و در این زمینه ما دچار خلا قانونی هستیم و اگر لایحه در دولت و مجلس مصوب شود، برخی از موانع و چالش‌های این حوزه مرتفع می‌شود.

معاون برنامه‌ریزی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات امنیت داده را یکی دیگر از چالش‌های حوزه هوش مصنوعی ذکر کرد و گفت: ما باید به رشد اقتصادی ۸ درصد برسیم و همانطور که می دانیم اقتصاد ما یک اقتصاد نفتی است و شرکت‌های برتر ما در اقتصاد در رتبه اول نفتی هستند و بعد از آن شرکت‌های معدنی و صنایع فلزی قرار دارند در صورتی که در دنیا شرکت‌های برتر شرکت‌های IT محور هستند.

وی اظهار کرد: یکی از راهکارهایی که در برنامه هفتم مقرر شده است که به رشد ۸ درصدی برسیم، هوشمندسازی است ضمن آنکه صنایع باید برنامه تحول خود را تهیه و به اجرا بگذارند. از این رو یکی از راهکارهای برنامه هفتم برای رسیدن به رشد ۸ درصدی بحث بهره‌برداری و استفاده از راهکارهای هوشمند سازی است. این امر در انقلاب صنعتی چهارم نیز تمرکز بر هوشمند سازی و استفاده از هوش مصنوعی است.

انصاری اضافه کرد: ما در برنامه هفتم باید نظام اقتصاد دیجیتال را تهیه کنیم و کلیه بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌های دولتی باید برنامه تحول دیجیتال را تهیه و به تصویب برسانند. همچنین برنامه ملی مهارت‌های رقومی دیجیتالی نیز باید تهیه شود و دوره‌های مهارتی AI از دوره‌های قالب این مهارت‌ها به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه موضوع نظام سنجش اقتصاد دیجیتال از دیگر برنامه‌های دولت است که اجرای آن بر عهده مرکز آمار واگذار شده است، افزود: در اجرای این برنامه وزارت ارتباطات همکاری دارد و موضوع هوش مصنوعی در بطن این برنامه‌ها گنجانده شده است. کشور در حال حاضر در حوزه هوش مصنوعی برنامه دارد و باید برنامه تقسیم کار ملی نیز تدوین شود که ما با همکاری سازمان ملی هوش مصنوعی و معاونت علمی در حال تهیه آن هستیم.

معاون برنامه ریزی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات افزود: یکی از تکالیفی که در سند راهبردی آمده و در برنامه هفتم نیز تکلیف شده موضوع نظام حکمرانی داده‌ها است که تدوین استانداردها، لوایح قانونی و موضوع در اختیار قرار دادن داده‌ها برای کسب و کارها تکلیف شده و در صورت تصویب تا حد زیادی راه در این حوزه هموار می‌شود.

شرکت‌های فناور هوش مصنوعی با فقر نیروی انسانی مواجه‌ هستند

در ادامه دکتر اسماعیل ثنایی در پنجمین نشست تخصصی هوش مصنوعی و اقتصاد که در سالن جلسات معاونت صدا و از سوی رادیو اقتصاد برگزار شد، آگاه کردن مدیران ارشد کشور در حوزه هوش مصنوعی را امری مهم دانست و افزود: در دانشگاه‌های کشور بر روی مباحث مبین تحقیقات وسیعی انجام می‌شود. به‌گونه‌ای که در ۳۳ سال در دانشگاه صنعتی شریف مشغول به فعالیت بودم مقالات علمی زیادی را منتشر کردیم.

وی با بیان اینکه ایران در حوزه تولید مقالات علمی در دنیا در جایگاه خوبی قرار دارد، اظهار کرد: بر اساس آخرین رتبه‌بندی‌ها ایران در حوزه هوش مصنوعی در رتبه چهاردهم در شاخص انتشار مقاله قرار گرفته است. ولی در حوزه کاربرد در چه جایگاهی ایستاده‌ایم؟

ثنایی ادامه داد: آمارهای متفاوتی در زمینه هوش مصنوعی از جایگاه ۸۰ تا بالای رتبه ۱۰۰ را شنیده‌ایم که این اعداد نشان‌دهنده آن است که ما در به‌کارگیری هوش مصنوعی عقب مانده‌ایم.

نائب رئیس هیات مدیره انجمن شرکت‌های فناوری هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری خاطرنشان کرد: ایشان در سخنرانی‌های خود تاکید کرده‌اند که ایران باید تا پنج سال آینده به جایگاه اول در حوزه هوش مصنوعی برسد و این در حالی است که ما در حوزه کاربرد هوش مصنوعی عقب‌ماندگی‌هایی داریم.

وی با اشاره به میزان سرمایه‌گذاری‌های کشور برای توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی یادآور شد: در دنیا و در کشورهای منطقه سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در حوزه هوش مصنوعی انجام شده، ضمن آنکه برنامه‌های راهبردی را نیز تدبیر کرده‌اند و اگر نخواهیم سرمایه‌گذاری‌های لازم را در این زمینه داشته باشیم، فاصله‌مان با دنیا بیشتر خواهد شد.

ثنایی با اشاره به تحقیقات دانشگاهی در مقاطع تحصیلات تکمیلی، گفت: در دانشگاه‌ها در رساله‌های کارشناسی ارشد و دکتری موضوعات پیشرفته‌ای تعریف می‌شود و مقالات علمی نیز منتشر می‌شود، ولی میان کاربرد دستاوردهای این تحقیقات در صنعت فاصله زیادی داریم.

وی با ارائه این پیشنهاد که دانشگاه‌ها باید در حوزه توسعه دانش به عنوان نهاد محوری تلقی شوند، اظهار کرد: به اعتقاد من لازم است که در دانشگاه‌ها از موضوعات تئوری فاصله بگیریم، چراکه با بهره‌گیری از ابزارهایی چون چت‌جی‌پی‌تی می‌توان در مدت دو ثانیه جواب سؤال‌هایمان را بیابیم و آنچه باید در دانشگاه‌ها بر روی آن متمرکز شوند، توسعه مهارت و تجزیه و تحلیل داده‌ها است که در این زمینه‌ها نیز در دانشگاه‌ها کار کمی انجام شده است.

نائب رئیس هیات مدیره انجمن شرکت‌های فناوری هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران نیروی انسانی را یکی از چالش‌های کشور در حوزه هوش مصنوعی نام برد و گفت: در حال حاضر شرکت‌هایی که در این حوزه فعال هستند، با فقر نیروی انسانی مواجه‌اند.

وی اضافه کرد: آمارهایی که ارائه شده نشان می‌دهد که جاذبه هوش مصنوعی در خارج از ایران بسیار زیاد است، به‌گونه‌ای که در کشور آمریکا ۷۰ تا ۸۰ درصد بودجه‌های استارتاپ‌ها در سرفصل‌های هوش مصنوعی هزینه می‌شود چراکه این حوزه زودبازده و کم هزینه است.

ثنایی با بیان اینکه در هوش مصنوعی هزینه تامین زیرساخت‌ها بسیار زیاد است، اظهار کرد: ما در این حوزه نیاز به دیتاسنترهای بزرگ داریم. همچنین یکی از زیرساخت‌های این حوزه چیپ‌ست‌ها هستند که در انحصار کشور آمریکاست و کشور چین نیز به شدت به دنبال دست یافتن دانش این چیپ‌ست‌ها است و کشور چین از سوی آمریکا در این حوزه تحریم شده است.

وی با تاکید بر اینکه کشور باید سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در حوزه تامین زیرساخت‌های هوش مصنوعی داشته باشد، عمده این زیرساخت‌ها را وارداتی دانست و ادامه داد: در کنار آن نیاز به توسعه نرم‌افزارها و همچنین آموزش نیروی انسانی داریم.

وی لایه دیگر توسعه هوش مصنوعی را حوزه کاربرد عنوان کرد و گفت: برگزاری چنین نشست‌هایی اثرات مؤثری دارد، چراکه باید به بزرگان، مسئولان و صاحبان صنایع و همچنین وزرا این فناوری را بشناسانیم و کاربرد هوش مصنوعی را در حوزه‌هایی چون نفت، انرژی، دفاعی، سلامت و امنیت متذکر شویم تا ایجاد تقاضا شود و از این طریق شرکت‌هایی در این حوزه تشکیل شده و راهکارهای هوشمندانه به صنایع ارائه دهند.

توضیحاتی درباره اساسنامه سازمان هوش مصنوعی

در ادامه آرش عباسی در پنجمین نشست تخصصی هوش مصنوعی و اقتصاد که در سالن جلسات معاونت صدا از سوی  رادیو اقتصاد برگزار شد، در خصوص اساسنامه سازمان هوش مصنوعی، گفت: سند راهبردی هوش مصنوعی در شورای عالی انقلاب فرهنگی نهایی شد و بخشی از سند سازمان هوش مصنوعی اساسنامه است که فرصتی داده شد تا این اساسنامه در معاونت علمی ریاست جمهوری تدوین شود.

وی ادامه داد: ولی اخیرا در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب شد که پیش‌نویس این اساسنامه در معاونت علمی تدوین و در هیات دولت تصویب شود، ولی ما کار هوش مصنوعی را تا نهایی‌سازی این اساسنامه متوقف نکردیم.

وی افزود: هر لحظه‌ای از ماموریت‌های سازمان هوش مصنوعی در حوزه‌های توسعه سخت افزار و یا ورود به توسعه فناوری‌های این حوزه عقب بمانیم و موکول به نهایی شدن اسناد شود، خسارت بزرگی برای کشور در پی دارد؛ از این رو فعالیت‌های ما منوط به نهایی شدن اساسنامه نشده است.

عباسی با بیان اینکه سازمان ملی هوش مصنوعی از ابتدای سال جاری فعالیت خود را آغاز کرد، ادامه داد: هر زمان که اساسنامه سازمان نهایی و تصویب شود، مطابق با آن اساسنامه پیش خواهیم رفت.

وی ایجاد زیر ساخت‌های هوش مصنوعی را بسیار حیاتی دانست و یادآور شد: توسعه زیر ساخت‌های حوزه هوش مصنوعی بسیار هزینه‌بر است و آنچه که در حوزه هوش مصنوعی رخ داده، این است که در کشورهای دنیا مانند آمریکا تولید علم و مقاله بیشتر در شرکت های بزرگ صورت می گیرد؛ چرا که تحقیقات در این حوزه نیاز به زیر ساخت های قوی دارد که ایران در این حوزه از دنیا عقب است.

معاون توسعه فناوری و زیر ساخت سازمان ملی هوش مصنوعی با تاکید بر اینکه تقریبا زیر ساخت در حوزه هوش مصنوعی نداریم، ادامه داد: این حوزه نیاز به سرمایه‌گذاری جدی دارد که یک نمونه آن یکی از کشورهای منطقه است که در سال قبل، ۳ میلیارد دلار GPU در شرکت اینویدیا سفارش گذاری کرده است.

عباسی اضافه کرد: از ابتدای تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی مسأله دوم ما تامین زیر ساخت است و در این زمینه راهی نداریم، جز اینکه اقدام به واردات این زیر ساخت ها کنیم و این در حالی است که فناوری‌های این حوزه انحصاری است و از سوی دیگر تحریم‌هایی علیه کشور اعمال می شود.

وی اظهار کرد: در این شرایط برای تامین زیر ساخت‌ها باید هزینه های بیشتری پرداخت کنیم و در این راستا مذاکراتی با رئیس جمهور، معاون اول رئیس جمهور ، سازمان برنامه و بودجه و صندوق توسعه ملی انجام شد تا اقدام به خریداری برخی از زیر ساخت ها کنیم، ولی به دلیل اتفاقات اخیر، این خرید به تاخیر افتاد.

عباسی با ابراز امیدواری از اینکه تا پایان سال نسبت به خرید زیر ساخت‌ها اقدام شود خاطر نشان کرد: مبالغی را برای تامین سخت افزارهای هوش مصنوعی و  توسعه زیر ساخت در نظرگرفته شده، ولی به دلیل محرمانگی نمی‌توان این مبالغ را اعلام کرد؛ اما عدد قابل توجهی در این حوزه در نظر گرفته شده است که البته این سرمایه‌گذاری‌ها در مقیاس جهانی نیست.

معاون توسعه فناوری و زیر ساخت سازمان ملی هوش مصنوعی اضافه کرد: میکروسافت در یکی از شرکت‌های کشور امارات ۱.۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده است که این میزان سرمایه گذاری در کشور امکان پذیر نیست؛ ولی هماهنگی‌های میان مسوولان برای تجمیع سرمایه‌ها برای خرید زیر ساخت انجام شده است.

وی افزود: یک راهکار این است که از سرویس های آماده استفاده کنیم و حالت دیگر این است که برای کاربردهای کشور مناسب‌سازی شود و حالت دیگر این است که سرمایه‌گذاری در تولید مدل‌های بنیادی داشته باشیم و در شرایط حساس نیازمند به سایر کشورها نباشیم، چرا که مدل هایی که توسط سایر کشورهای دیگر توسعه می‌یابند،  open source  نیستند و ما نمی‌توانیم در فناوری آنها وارد شویم و آنهایی که دسترسی آزاد دارند، به این سمت حرکت می کنند که دیگر نسخه open source را ارائه ندهند.

وی با بیان اینکه از چت جی‌پی‌تی ۲ به بعد دیگر open source نیست، اظهار کرد: ما مجبور هستیم که سرمایه‌گذاری روی مدل‌های بنیادی هوش مصنوعی داشته باشیم. میزان این سرمایه‌گذاری هم عرض و هم پایه میزان سرمایه‌گذاری برای خرید زیر ساخت است.

تنزل رتبه ایران و هشداری برای حوزه حکمرانی هوش مصنوعی

همچنین داود ادیب در پنجمین نشست تخصصی هوش مصنوعی و اقتصاد که در سالن جلسات معاونت صدا از سوی  رادیو اقتصاد برگزار شد، گـفت: بر اساس آخرین رتبه‌بندی کشورها در حوزه هوش مصنوعی در آکسفورد اینساید در ۲۰۲۳، ایران رتبه ۹۴ را در میان ۱۹۳ کشور به دست آورده است و رتبه ما در این حوزه تنزل یافته است.

وی با بیان اینکه در حوزه دانشی جلو هستیم که دلیل آن تعداد انتشار مقالات است، اظهار کرد: سه شاخص عمده برای آمادگی هوش مصنوعی در دنیا تعیین شده که شامل «دولت، حکمرانی و تسهیل‌گری و قوانین»، «زیرساخت» و «تکنولوژی و فناوری» می‌شود. بر اساس آخرین گزارشی که از سازمان وایپو در حوزه نوآوری جهانی دریافت کردیم، در شاخص نهادی که به آمادگی هوش مصنوعی مرتبط می‌شود، متاسفانه رتبه خوبی نداریم و بین ۱۳۳ کشور در شاخص نهادی مربوط به حکمرانی رتبه ۱۳۳ را کسب کرده‌ایم و به این معنا است که بعد از ما هیچ کشور دیگری وجود ندارد.

ادیب، این آمار را هشداری برای کشور در حوزه حکمرانی هوش مصنوعی دانست و یادآور شد: هر چه ما زیرساخت مناسبی داشته باشیم و بتوانیم فناوری‌هایی را جذب کنیم و یا در کشور این فناوری‌ها را توسعه دهیم، اگر به موضوع قوانین و حکمرانی داده و حکمرانی بر داده توجه نکنیم، شانس خوبی در دنیا نخواهیم داشت.

رئیس هیات مدیره انجمن هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران به بیان وضعیت زیرساخت‌های این حوزه پرداخت و با بیان اینکه اقبال و شانس خوبی در این حوزه نداریم، گفت: ایران در شاخص محیط‌های سازمانی رتبه ۱۲۷، در شاخص اثربخشی دولت رتبه ۱۲۰، در شاخص محیط نظارتی رتبه ۱۳۱، در شاخص کیفیت نظارتی رتبه ۱۳۳ و در شاخص احکام قانونی رتبه ۱۱۸ را کسب کرده است.

به گفته وی، ایران همچنین در شاخص محیط تجارت رتبه ۱۲۸ و در شاخص سیاست‌های انجام کسب و کار رتبه ۱۲۶ را از آن خود کرده و همه این رتبه‌ها در میان ۱۳۳ کشور جهان محاسبه شده است. ادیب با اشاره به وضعیت کشور در حوزه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، گفت: کشور در این حوزه نسبت به سال گذشته (۲۰۲۲) که رتبه ۹۷ را داشته، در سال ۲۰۲۳ تنزل رتبه داشته و به جایگاه ۱۰۲ جهانی رسیده است.

وی تاکید کرد: این اعداد نشان می‌دهد که در حوزه زیرساختی باید فعالیت بیشتری داشته باشیم. در زیرساخت تنها موضوع تجهیزات مطرح نیست. ما اگر تجهیزات سرورهای قوی در اختیار داشته باشیم، می‌توانیم در این حوزه کار کنیم و حتی می‌توانیم از روش‌هایی چون کلود کامپیوتینگ استفاده کنیم. ما در حوزه هوش مصنوعی می‌توانیم از کارهای کوچک آغاز کنیم و حتما لازم نیست که گام‌های بزرگ برداریم. رئیس هیات مدیره انجمن هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران با بیان اینکه کشورهای مختلف بر اساس توانمندی‌هایشان هر کدام یک موضوع و جهت‌گیری خاصی نسبت به هوش مصنوعی داشته‌اند، ادامه داد: امریکا به دلیل توان مالی که دارد، شرکت‌های بزرگ را خریداری کرده است، کشورهای عربی چون امارات و عربستان جذب نمایندگی این حوزه را در پیش گرفته‌اند و هندوستان به سمت آموزش هوش مصنوعی حرکت کرده است.

وی ادامه داد: در اتحادیه اروپا به دلیل توانمندی فناوری آنها نسبت به کشورهای پیشرو کمتر به سمت قانونگذاری، سیاستگذاری و استراتژی رفته‌اند و سعی کردند در این حوزه قدرت را به دست بگیرند. کشور چین نیز در حوزه ربات‌ها فعال شده است. ایران نیز به دلیل اینکه در سه حوزه دولت، زیرساخت و تکنولوژیکی مشکل دارد، پیشنهاد می‌شود که با توجه به سبقه‌ای که در حوزه ریاضیات دارد، مزیت رقابتی خود را در حوزه الگوریتم‌ها و مدل‌ها تعریف کند. ادیب در پایان خاطرنشان کرد: با شروع در مدل‌سازی کوچک می‌توانیم مزیت رقابتی را در دنیا کسب کنیم.