سرب و روی؛ گنج فراموش‌شده در دل زمین ایران
فلزات پایه همواره نقش بنیادینی در توسعه زیرساخت‌ها، صنایع و فناوری‌های نوین ایفا کرده‌اند و در میان آنها، سرب و روی به عنوان دو عنصر استراتژیک، جایگاهی ویژه در معادلات اقتصادی، صنعتی و زیست‌محیطی کشورها دارند. این دو فلز، علاوه بر کاربرد گسترده در صنایع باتری‌سازی، ساختمان، خودروسازی، الکترونیک و پوشش‌دهی فلزات، به دلیل قابلیت بازیافت‌پذیری و دوام بالا، مورد توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران و فعالان حوزه مواد معدنی قرار گرفته‌اند.
در این میان، ایران با دارا بودن بخش مهمی از ذخایر جهانی سرب و روی، به‌ویژه در معادن بزرگی همچون انگوران، قادر است نقشی محوری در بازار منطقه‌ای و حتی جهانی این دو فلز ایفا کند. بر اساس برآوردهای منتشر شده، ایران در حال حاضر دارای بیش از ۹ درصد از ذخایر شناسایی‌شده سرب و روی جهان است و در رده ششم تولید روی و پنجم تولید سرب در آسیا قرار دارد. ظرفیت اسمی کارخانه‌های تولید شمش روی در کشور بیش از ۳۰۰ هزار تن در سال است، اما تنها حدود ۶۰ درصد آن فعال است. این آمارها نشان‌دهنده وجود یک شکاف جدی میان پتانسیل و عملکرد واقعی این صنعت است.
با وجود چنین ظرفیت قابل‌توجهی، صنعت سرب و روی ایران با چالش‌های متعددی مواجه است؛ از تأمین خاک مورد نیاز واحدهای فرآوری گرفته تا نوسانات قیمت جهانی، محدودیت‌های ارزی، هزینه‌های بالای واردات مواد اولیه، تحریم‌های اقتصادی و موانع صادراتی. این مشکلات، نه‌تنها سودآوری این صنعت را کاهش داده‌اند بلکه در برخی موارد منجر به کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری، تعطیلی واحدها و عقب‌ماندن از روندهای جهانی توسعه و فناوری شده‌اند.
در کنار این چالش‌ها، باید به برخی فرصت‌های بالقوه نیز توجه کرد. حرکت جهانی به سمت انرژی‌های پاک و افزایش تقاضا برای باتری‌های قابل شارژ، تقاضای روی و سرب را در سال‌های پیش‌رو به‌شدت افزایش خواهد داد. همچنین ارتقای فناوری‌های استخراج و فرآوری، ورود ابزارهای نوین دیجیتال نظیر هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و تحلیل داده در مدیریت معادن، می‌تواند افق تازه‌ای را در بهره‌وری، کاهش هزینه و بهینه‌سازی عملکرد واحدها رقم بزند. از این‌رو، اگرچه آینده صنعت سرب و روی ایران در گروی برنامه‌ریزی‌های کلان، بازنگری در سیاست‌های صادراتی، جذب سرمایه و توسعه فناوری است، اما مسیر رشد و توسعه همچنان قابل ترسیم و دست‌یافتنی است.
در این میان، تحلیل‌گران و کارشناسان این صنعت، نقش مهمی در شناسایی مشکلات و ارائه راهکار دارند. سعید برزگری، یکی از چهره‌های برجسته و آگاه در حوزه معدن و صنایع فلزات پایه، با نگاهی جامع به ظرفیت‌ها و چالش‌های صنعت سرب و روی، دیدگاه‌هایی روشن برای عبور از شرایط فعلی و بهره‌برداری مطلوب از توانمندی‌های کشور ارائه داده است. وی با اشاره به عوامل تأثیرگذار بر بازار جهانی، سیاست‌های داخلی، ظرفیت‌های زیرساختی ایران و نقش فناوری در تحول این صنعت، بر ضرورت بازتعریف مسیر توسعه در صنعت سرب و روی تأکید می‌کند.
در این گزارش، دیدگاه‌های برزگری در محورهای گوناگونی همچون چالش‌های تولید، سیاست‌های صادراتی، آینده بازار، فناوری‌های نوین، اثر تحریم‌ها و الزامات راهبردی بررسی می‌شود. رویکرد این گزارش، تحلیلی-کاربردی بوده و هدف آن ارائه تصویری شفاف از وضعیت کنونی، چشم‌انداز آینده و ضرورت‌های تصمیم‌گیری در یکی از صنایع مهم و ارزآور کشور است.
امروز، بیش از هر زمان دیگری، صنعت سرب و روی نیازمند اتخاذ تصمیماتی جسورانه، آینده‌نگر و مبتنی بر شواهد علمی و کارشناسی است. اگرچه موانع اقتصادی و بین‌المللی همواره بر سر راه صادرات و توسعه این صنعت وجود داشته‌اند، اما با اصلاح ساختارها، بهره‌گیری از دانش و تجربه داخلی، ارتقای تعاملات منطقه‌ای و بازنگری در الگوهای بهره‌برداری، می‌توان گام‌هایی مؤثر برای احیای این صنعت استراتژیک و نقش‌آفرینی گسترده‌تر در بازار جهانی برداشت.
چالش‌های صنعت سرب و روی
برزگری معتقد است که مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی این صنعت، نوسانات قیمت جهانی، سیاست‌های صادراتی، هزینه‌های بالای استخراج و فرآوری، و همچنین مشکلات زیست‌محیطی مرتبط با معادن است. وی تأکید دارد که سیاست‌های حمایتی و برنامه‌ریزی‌های دقیق در این حوزه می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده این صنعت داشته باشد.
فرصت‌های توسعه در صنعت سرب و روی
وی با اشاره به ظرفیت‌های موجود در کشور برای توسعه معادن سرب و روی، بر لزوم بهره‌گیری از فناوری‌های نوین تأکید دارد. برزگری می‌گوید: «سرمایه‌گذاری در حوزه فرآوری و ایجاد ارزش افزوده، می‌تواند از خام‌فروشی جلوگیری کرده و سودآوری این بخش را افزایش دهد.»
سعید برزگری با تحلیل روند بازار جهانی معتقد است که با توجه به نیاز روزافزون صنایع مختلف به سرب و روی، این فلزات همچنان نقش کلیدی در اقتصاد جهانی ایفا خواهند کرد. به گفته وی، اگر ایران بتواند زنجیره تولید را تکمیل کند و سیاست‌های صادراتی مناسب‌تری اتخاذ کند، جایگاه بهتری در بازارهای بین‌المللی خواهد داشت.
نقش فناوری‌های نوین در صنعت سرب و روی
برزگری تأکید دارد که فناوری‌های نوین می‌توانند به عنوان یک عامل کلیدی در افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید مورد استفاده قرار گیرند. به گفته وی، استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در پردازش داده‌های معدنی می‌تواند در بهینه‌سازی فرآیندهای استخراج و فرآوری نقش مهمی ایفا کند.
بررسی تأثیر سیاست‌های بین‌المللی بر صنعت سرب و روی
یکی از مواردی که برزگری بر آن تأکید دارد، تأثیر سیاست‌های بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی بر روند توسعه صنعت سرب و روی در ایران است. او معتقد است که با تدوین راهبردهای مناسب و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای، می‌توان اثرات منفی این سیاست‌ها را کاهش داد و بازارهای جدیدی برای صادرات ایجاد کرد.
تحلیل داده‌های بازار جهانی سرب و روی
برزگری با بررسی داده‌های بازار جهانی، پیش‌بینی می‌کند که در سال‌های آینده، تقاضا برای فلزات اساسی از جمله سرب و روی افزایش یابد. وی می‌گوید: «با توجه به افزایش نیاز صنایع باتری‌سازی و الکترونیک، انتظار می‌رود که قیمت این فلزات در بلندمدت روند صعودی داشته باشد.»
وضعیت ایران در صنعت سرب و روی
ایران چهارمین کشور دارنده سرب و روی در آسیا پس از چین، قزاقستان و هند است؛ همچنین ایران جایگاه ششم از نظر تولید روی و جایگاه پنجم از نظر تولید سرب در آسیا را به خود اختصاص داده است. حدود ۹ تا ۱۰ درصد ذخایر سرب و روی دنیا در ایران شناسایی شده است و حدود ۱۸۰ هزار تا ۲۰۰ هزار تن روی در کارخانه‌های شمش روی استحصال می‌شود. اگر شرایط بازار خوب باشد، این ظرفیت می‌تواند تا ۳۰۰ هزار تن نیز افزایش یابد. در حقیقت ظرفیت تولید روی در ایران بالای ۳۰۰ هزار تن است که حدود ۶۰ درصد آن فعال است، البته برنامه‌ریزی در برخی شرکت‌های روی انجام شده که این ظرفیت تا ۳۵۰ هزار تن نیز قابل افزایش است. حدود ۳۰ درصد خاک مورد نیاز معدن از معدن انگوران و حدود ۱۰ درصد دیگر نیز از منابع داخلی دیگر تامین می‌شود و مابقی آن وارداتی است.
مشکلات کنونی واحدهای سرب و روی
این کارشناس سرب و روی در ادامه به مهم‌ترین مشکلات کنونی که بر سر راه واحدهای تولیدکننده سرب و روی وجود دارد، پرداخت و بیان کرد: امروزه واحدهای تولید سرب و روی با مشکل تامین خوراک خود روبه‌رو هستند. با توجه به این موضوع که خاک مورد نیاز در داخل کشور برای واحدهای تولیدی کافی نیست، از این رو باید این واحدها بخشی از خوراک مورد نیاز خود را وارد کنند. اعتدال ادامه داد: برای واردات، واحدها نیاز به نقدینگی دارند که در این زمینه با مشکلات اساسی روبه‌رو هستند، از یکسو با کمبود نقدینگی مواجه هستند و از سوی دیگر، مساله تامین ارز برای این واحدها مشکل‌آفرین است.
تنگناهای یک صنعت صادرات‌محور
وی در ادامه همچنین با اشاره به این موضوع که صنعت سرب و روی در کشور یک صنعت صادرات‌محور است، بیان کرد: بیش از ۸۰ درصد محصولات سرب و روی صادر می‌شود، چراکه مصرف داخلی ما به بیش از ۲۰ درصد نمی‌رسد؛ در چنین شرایطی مشکلات صادرات برای این صنعت بیش از صنایع دیگر نمایان می‌شود. صادرکنندگان با مشکلات تحریم و بازگشت ارز روبه‌رو هستند؛ البته اگر شاهد رشد قیمت دلار باشیم، سودآوری این صنعت نیز افزایش می‌یابد.
با وجود این، صادرکنندگان طی سال گذشته و اوایل امسال با مشکل بازگشت ارز نیمایی و تعهد ارزی روبه‌رو بودند که باید ارز خود را به دولت می‌دادند و با نرخ ارز نیمایی آن را دریافت می‌کردند، این در حالی است که آنها با ارز آزاد مواد اولیه خود را تهیه کرده و با این ارز تولید می‌کنند، اما برای صادرات باید ارز خود را به قیمت ارز نیمایی دریافت کنند که ارزان‌تر است؛ در چنین شرایطی طبیعی است که دیگر صادرات به‌صرفه و عقلانی نخواهد بود. در برخی مواقع نیز اتفاق افتاده که قیمت صادراتی سرب و روی کمتر از قیمت داخلی بوده و این موضوع نیز سبب کاهش انگیزه‌های صادراتی شده است. البته طی ماه‌های اخیر، قانون بازگشت ارز صادراتی به خود تولیدکنندگان و همچنین کاهش فاصله قیمت ارز آزاد با ارز نیمایی، سبب افزایش انگیزه‌های صادراتی در زمینه فلزات اساسی شده است.
کلام آخر
صنعت سرب و روی ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو است اما با برنامه‌ریزی درست و سرمایه‌گذاری در بخش فناوری و فرآوری، می‌توان مسیر رشد و توسعه را هموار کرد. نظرات کارشناسی **سعید برزگری** نشان می‌دهد که آینده این صنعت به تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و سیاست‌گذاری‌های صحیح وابسته است.
