چه آینده‌‌ای در انتظار مواد معدنی حیاتی آمریکا است؟
موانع تجاری و سیاست‌های حمایتی در سال ۲۰۲۴، اختلالات عمده‌ای در بازار مواد معدنی حیاتی ایجاد کرد. در پی افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی، دولت‌هایی مانند چین و ایالات متحده آمریکا پایداری و امنیت تامین مواد استراتژیک خود را به عنوان اولویتی جدی در نظر گرفتند. وضع تعرفه ۲۵ درصدی آمریکا بر واردات این مواد از چین در ماه سپتامبر ۲۰۲۴، گواهی بر این مدعاست. ناگفته نماند که روابط تجاری بین این دو اقتصاد بزرگ جهان در ماه دسامبر ۲۰۲۴، زمانی که چین محدودیت صادرات گالیوم، ژرمانیوم و برخی مواد دیگر را تشدید کرد و به طور مشخص خریداران آمریکایی را هدف قرار داد، رو به وخامت بیشتری گذاشت.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین» و به نقل از موسسه «Fastmarkets»، در ابتدای سال جاری میلادی، چین اعلام کرد که در حال بررسی اعمال محدودیت‌های صادراتی بر فناوری‌های مربوط به باتری‌های لیتیوم‌یونی و همچنین فناوری‌های تولید لیتیوم است. این تصمیم برنامه شرکت‌های چینی تولیدکننده باتری برای راه‌اندازی پروژه‌های مشترک جهت تولید خودروهای برقی در خارج از چین را در هاله‌ای از ابهام قرار داد.
علی‌رغم این مشکلات، فعالان بازار در سال ۲۰۲۵ با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، خود را برای اختلالات تجاری بیشتری آماده می‌کنند؛ چراکه ریاست‌جمهوری وی، احتمال وضع تعرفه‌های حتی گسترده‌تری را که می‌تواند نه فقط واردات از چین بلکه متحدان سنتی ایالت متحده آمریکا را نیز در بر بگیرد، افزایش می‌دهد. لازم به ذکر است که ترامپ در اواخر ماه نوامبر ۲۰۲۴، از قصد خود برای وضع تعرفه ۲۵ درصدی بر کل واردات از مکزیک و کانادا و همچنین تعرفه ۱۰ درصدی بر واردات کالاهای چینی خبر داد.
در این میان، سازوکار تعدیل مرزی کربن اتحادیه اروپا (CBAM) که قرار است از سال ۲۰۲۶ اجرایی شود و همچنین سایر سیاست‌های منطقه‌ای، می‌توانند پیچیدگی‌های جدیدی به جریان تجارت جهانی اضافه کنند.
بازارهای مختلف، از مواد مورد استفاده در صنعت هوافضا گرفته تا فلزات باتری، واکنش‌های متفاوتی به این فشارها نشان داده‌اند اما مضامین مشترکی از جمله تنوع زنجیره تامین، ذخیره‌سازی استراتژیک و تمرکز بر تولید داخلی در همه بخش‌ها دیده می‌شود.
وضع تعرفه بر ایندیوم
در سال ۲۰۲۴، ایندیوم از جمله موادی بود که تحت تاثیر تنش‌های تجاری قرار گرفت و ایالات متحده آمریکا با وجود مخالفت برخی از فعالان این صنعت، تعرفه‌های ماده ۳۰۱ را بر واردات این فلز از مبدا چین وضع کرد.
قیمت ایندیوم در سال ۲۰۲۴ نوسانات بسیاری را تجربه کرد. در نیمه نخست سال، قیمت‌ها به دلیل فعالیت‌های سوداگرانه و تا حدودی به خاطر نگرانی‌ها از اعمال محدودیت‌های صادراتی به شدت افزایش یافت. پس از آن، با قرار گرفتن نام ایندیوم در فهرست تعرفه‌های ایالات متحده آمریکا بر کالاهای وارداتی از چین، بازار با موج جدیدی از نگرانی روبه‌رو شد.
با این حال، پیش از آنکه تعرفه‌های جدید اجرایی شوند، خریداران آمریکایی به دلیل افزایش بی‌رویه قیمت‌ها در بازار داخلی چین، میزان وابستگی خود به این فلز از مبدا چین را کاهش داده بودند؛ عاملی که تا حد زیادی از شوک اولیه ناشی از وضع این تعرفه‌ها جلوگیری کرد. بر اساس داده‌های موسسه «Fastmarkets»، قیمت این فلز در چین در میانه سال ۲۰۲۳ به شدت افزایش یافت و تا ماه نوامبر ۲۰۲۴، همچنان بالاتر از قیمت‌های جهانی باقی ماند.
اکنون فعالان بازار ایندیوم، اختلالات احتمالی بیشتر در روند تجارت این فلز را که ناشی از تنش‌های ژئوپلیتیکی در سال ۲۰۲۵ خواهد بود، به دقت زیر نظر دارند. یکی از فعالان بازار در آمریکای شمالی با بیان اینکه در حال حاضر برای تهیه ایندیوم از چین بررسی‌های دقیق‌تری انجام می‌شود، اظهار داشت: اگرچه از نظر تقاضا، مصرف در بخش لوازم الکترونیکی همچنان نکته مهمی است اما مسائل ژئوپلیتیکی اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند.
لازم به ذکر است که ایندیوم به طور وسیع در تولید اکسید قلع ایندیوم (ITO) که یک ماده اصلی در نمایشگرهای (LCD) به شمار می‌رود و همچنین در ساخت تراشه‌های نیمه‌هادی ایندیوم فسفید کاربرد دارد این فعال بازار خاطرنشان کرد: تقاضا برای محصولات الکترونیکی همچنان بالاست و هوش مصنوعی به آن رونق بخشیده اما اهمیت مسائل ژئوپلیتیکی، بیشتر از این موارد است.
فلز کروم
در ماه سپتامبر ۲۰۲۴، اعمال تعرفه ۲۵ درصدی ایالات متحده آمریکا بر مواد معدنی چینی از جمله کروم، منجر به تغییرات اساسی در زنجیره تامین و ایجاد اختلاف قیمت در مناطق مختلف شد. طبق ارزیابی موسسه «Fastmarkets»، قیمت کروم آلومینوترمی با خلوص حداقل ۹۹ درصد، موجود در انبار رتردام، سال را در روز سوم ژانویه ۲۰۲۴ با بازه قیمتی ۹ هزار و ۴۰۰ تا ۱۱ هزار و ۵۰۰ دلار به ازای هر تن آغاز کرد و در ماه فوریه، به بالاترین سطح خود یعنی ۱۰ هزار و ۳۰۰ تا ۱۱ هزار و ۸۸۵ دلار رسید اما در ماه اکتبر و هم‌زمان با تغییر جریان‌های تجاری، به ۹ هزار تا ۱۱ هزار دلار کاهش یافت.
لازم به ذکر است که تضاد قابل‌توجهی بین سیاست‌های تعرفه‌ای مناطق مختلف دیده می‌شود؛ به طوری که اتحادیه اروپا همچنان تعرفه ۳ درصدی بر کشورهای ثالث را حفظ کرده، در حالی که ایالات متحده آمریکا این تعرفه را از صفر به ۲۵ درصد افزایش داده است. این وضعیت باعث شده است تا کروم اروپایی به سمت بازار گران‌تر آمریکا سرازیر شود زیرا در آنجا تا ۴۰ درصد بیشتر از قیمت‌های روتردام معامله می‌شود. تا اواسط ماه نوامبر ۲۰۲۴، صادرات اروپا به آمریکا با جهشی ۹۰ درصدی نسبت به سال گذشته روبه‌رو شد. این جهش به دلیل تلاش تامین‌کنندگان برای استفاده از حاشیه سود بالاتر در بازار این کشور بود.
یک تاجر اروپایی به موسسه «Fastmarkets» گفت: بازار آمریکا تمام مواد اروپایی را به سوی خود جذب خواهد کرد و در نتیجه، چیزی برای تولید داخلی صنایع اتحادیه اروپا باقی نخواهد گذاشت. بنابراین، اروپا ناگزیر به تامین مواد از چین یا روسیه خواهد بود.
فعالان بازار گزارش می‌دهند که مواد روسی، تا ۲۰ درصد ارزان‌تر از مواد اروپایی معامله می‌شوند اما به دلیل تحریم‌های بانکی اتحادیه اروپا، امکان معامله با تامین‌کنندگان روسی برای اکثر آن‌ها وجود ندارد. هم‌اکنون در سال ۲۰۲۵، فعالان بازار تحولات سیاسی را با دقت هرچه بیشتر زیر نظر دارند. یکی از تجار در این خصوص اظهار داشت: اگر دونالد ترامپ همان‌طور که پیش‌تر تهدید کرده بود، تعرفه‌های بیشتری وضع کند، این امر می‌تواند به کاهش قیمت‌ها در بازار چین منجر شود.
با وجود ابهامات تجاری، منابع مختلف نسبت به تقاضای اصلی در سال ۲۰۲۵، به خصوص از سوی بخش‌های هوافضا و هسته‌ای به عنوان مصرف‌کنندگان اصلی کروم خوش‌بین هستند. به گفته یکی دیگر از تجار، صنایع مذکور در سال ۲۰۲۵ چشم‌انداز خوبی دارند. شرکت‌های هواپیماسازی ظاهرا سفارش‌های زیادی گرفته‌اند و بسیاری از کشورهای اروپایی، به ویژه بریتانیا، به دنبال احیای انرژی هسته‌ای خود هستند.
لازم به ذکر است که فلز کروم، عمدتا در صنعت فولاد برای تولید فولاد زنگ‌نزن و در صنعت خودروسازی برای ایجاد یک لایه محافظ بر روی سطوح فلزی و پلاستیکی استفاده می‌شود. تجار هشدار می‌دهند که هرچند تعرفه‌ها و عوارض می‌توانند به تعدیل هزینه‌های تولید کمک کنند اما کشورهایی که واردکننده خالص هستند، متضرر خواهند شد و به همین منظور، فعالان صنعت خود را برای اختلالات بیشتر در زنجیره تامین آماده می‌کنند.
یکی از تجار کروم مطرح کرد: عوارض و تعرفه‌ها برای صادرکننده‌های خالصی که مواد داخلی کافی دارند، مشکلی ایجاد نخواهد کرد اما اگر واردکننده خالص باشید، در واقع صنایع خود را مجبور به پرداخت هزینه بیشتر خواهید کرد.
تانتالیت
تعرفه‌های ۲۵ درصدی وضع شده بر واردات تانتالم از چین تحت ماده ۳۰۱ قانون تجارت، بازار تانتالیت را نیز وارد مناقشات تجاری جهانی کرده است.
تانتالیت، ماده‌ای معدنی است که تانتالم از آن تولید می‌شود و نقش مهمی در بخش‌های الکترونیک، هوافضا و دفاعی ایفا می‌کند. این ماده به دلیل استفاده در خازن‌های الکترونیکی و تولید ابرآلیاژها و همچنین چگالی بالای آن، کاربردهای نظامی نیز دارد. به نظر می‌رسد هدف از اعمال این تعرفه‌ها، تنوع بخشیدن به زنجیره تامین ایالات متحده آمریکا و کاهش وابستگی به چین باشد که بزرگ‌ترین ظرفیت پالایش تانتالیت در جهان را داراست.
انتظار می‌رفت که افزایش تولید لیتیوم در استرالیای غربی، تامین جهانی تانتالیت را به عنوان محصولی جانبی تضمین کند اما کاهش قیمت لیتیوم، این امید و پتانسیل ایجاد ظرفیت‌های فرآوری جدید در خارج از چین را بر باد داد و این امر خطری برای امنیت ملی ایالات متحده آمریکا محسوب شد. در حال حاضر، عرضه تانتالیت در بازار نقدی همچنان از طریق کشورهای جمهوری دموکراتیک کنگو و رواندا ادامه دارد. بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا، این دو کشور به ترتیب با تولید ۹۸۰ و ۵۲۰ تن در سال ۲۰۲۳، بیشترین میزان تولید این ماده معدنی را به خود اختصاص داده‌اند.
ناگفته نماند که ناآرامی‌ها و درگیری‌ها در مناطق معدنی جمهوری دموکراتیک کنگو، باعث نگرانی برخی از مصرف‌کنندگان آمریکایی در مورد استفاده از مواد معدنی این کشور شده است. به گفته یک تاجر، تامین مواد از کنگو، به ویژه با روی کار آمدن دونالد ترامپ می‌تواند به مشکلی اساسی تبدیل شود.
نگرانی‌ها در خصوص کمبود عرضه باعث شده است برخی از خریداران به دنبال جایگزین‌هایی مانند نیوبیوم برای استفاده در خازن‌ها و کاربیدها باشند. با این حال، عملکرد ممتاز تانتالیت به این معناست که استفاده از مواد جایگزین می‌تواند منجر به افت کیفیت این محصولات شود. باید یادآور شد که نیوبیوم، مشمول محدودیت‌های تجاری نیست و تولید آن عمدتا در برزیل، کانادا و استرالیا صورت می‌گیرد.
عناصر نادر خاکی
با اعلام دولت بایدن در روز ۱۴ می ۲۰۲۴، عناصر نادر خاکی نیز در فهرست تعرفه‌های ۲۵ درصدی قرار گرفتند که از سال ۲۰۲۶، بر واردات آهنرباهای دائمی از چین اعمال خواهند شد. این اقدام، تاثیری مستقیم بر زنجیره‌های تامین آهنرباهای خاکی کمیاب خواهد داشت؛ زنجیره‌هایی که از سال ۲۰۱۸ از این تعرفه‌ها معاف بودند.
در بازار آهنرباهای دائمی، دو نوع آهن‌ربا بیشترین سهم را دارند؛ آهنرباهای خاکی کمیاب نئودیمیوم آهن بور (NdFeB) زینتر شده و آهنرباهای فریت سخت (که فاقد عناصر نادر خاکی کمیاب ). در کنار این‌ها، انواع دیگری نیز شامل آهنرباهای نادر خاکی ساماریوم کبالت، آلنیکو (آلومینیوم نیکل کبالت) و آهنرباهای نادر خاکی (NdFeB) پیوندخورده نیز وجود دارند.
به نظر می‌رسد هدف اصلی اعمال تعرفه‌ها، حمایت از صنعت نوپای تولید آهنرباهای نادر خاکی در ایالات متحده آمریکا باشد. شرکت آمریکایی «E-Vac»، زیرمجموعه شرکت آلمانی «Vaccumschmelze»، در حال احداث کارخانه‌ای برای تولید آهنرباهای نادر خاکی (NdFeB) زینتر شده در ایالت کارولینای جنوبی است که قرار است اواخر پاییز سال ۲۰۲۵ به بهره‌برداری برسد. شرکت خودروسازی جنرال موتورز نیز قراردادی بلندمدت و لازم‌الاجرا برای تامین آهن‌ربا با شرکت «E-Vac» به امضا رسانده است.
جنرال موتورز همچنین قراردادی لازم‌الاجرا برای تامین مواد اولیه با شرکت «MP Materials»، تولیدکننده آمریکایی عناصر نادر خاکی که در تگزاس مشغول احداث یک کارخانه آهن‌رباست، به امضا رسانده است. باید خاطرنشان کرد که در پی اعلام ممنوعیت صادرات فناوری و تجهیزات آهنرباهای نادر خاکی از سوی وزارت بازرگانی چین در روز ۲۱ دسامبر ۲۰۲۳، ایالات متحده آمریکا نیز تحریم‌های تجاری خود را اعمال کرد.
این ممنوعیت‌های صادراتی، فناوری‌های استخراج و جداسازی عناصر نادر خاکی (از جمله روش لیچینگ برای سنگ معدن‌های سنگین)، تولید فلزات و آلیاژهای نادر خاکی؛ تولید آهنرباهای NdFeB، ساماریوم کبالت و سریوم و تولید اسید بوریک و اکسید کلسیم که به عنوان ماده اولیه در ساخت آهنرباهای (NdFeB) به کار می‌روند را شامل می‌شوند. در سال ۲۰۲۴، کاهش تقاضا برای آهنرباهای خاکی کمیاب در چین، به نزولی شدن قیمت‌ها در بازارهای مختلف عناصر نادر خاکی منجر شد.
طبق ارزیابی هفتگی موسسه «Fastmarkets»، قیمت اکسید دیسپروزیوم با خلوص ۹۹.۵ درصد، تحویل در چین، در روز دوم ژانویه ۲۰۲۵ بین ۲۲۰ تا ۲۷۰ دلار به ازای هر کیلوگرم بود که نسبت به هفته پیش از آن تغییری نداشت اما در مقایسه با روز چهارم ژانویه ۲۰۲۴ که قیمت آن بین ۳۵۰ تا ۳۸۰ دلار بود، کاهش را نشان می‌دهد.
قیمت اکسید نئودیمیوم-پرازئودیمیوم با خلوص ۹۹ درصد و نسبت ۷۵ به ۲۵، تحویل در چین، در روز دوم ژانویه بین ۵۵ تا ۵۷ دلار به ازای هر کیلوگرم ارزیابی شد که نسبت به هفته قبل ثابت بود اما در مقایسه با روز چهارم ژانویه ۲۰۲۴ که قیمت آن بین ۶۰ تا ۶۳ دلار بود، کاهش یافته است. قیمت اکسید تربیوم با خلوص ۹۹.۹۹ درصد، تحویل در چین، در روز دوم ژانویه ۲۰۲۵ بین ۷۶۵ تا ۸۴۵ دلار به ازای هر کیلوگرم تعیین شد که نسبت به هفته پیش از آن ثابت بود اما در مقایسه با روز چهارم ژانویه ۲۰۲۴ که قیمت آن بین ۹۸۰ تا یک هزار و ۱۰۰ دلار بود، کاهش را ثبت کرده است.
یکی از ابهامات بزرگ برای سال ۲۰۲۵ این است که آیا تعرفه‌های پیشنهادی دونالد ترامپ بر واردات از چین، شامل محصولات عناصر نادر خاکی نیز خواهد شد یا خیر. روال معمول این است که پیش از اعمال تعرفه‌ها، یک دوره مشاوره طولانی برای بررسی معافیت‌های احتمالی برگزار می‌شود. با این حال، اگر این تعرفه‌ها بر واردات عناصر نادر خاکی از چین وضع شوند، می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر بازار داشته باشد و نگرانی‌ها در مورد امنیت تامین را به شدت افزایش دهد.
گالیوم و ژرمانیوم
بازارهای گالیوم و ژرمانیوم در حالی وارد سال ۲۰۲۴ شدند که از قبل تحت تاثیر تنش‌های ژئوپلیتیکی قرار داشتند. با اعمال محدودیت‌های صادراتی از سوی چین بر این فلزات که در طیف وسیعی از فناوری‌های پیشرفته کاربرد حیاتی دارند و بخش اعظم تولید جهانی آن‌ها نیز در این کشور صورت می‌گیرد، این بازارها به سرعت در کانون توجه رقابت‌های چین و ایالات متحده آمریکا قرار گرفتند.
از ماه آگوست ۲۰۲۳، چین برای صادرات هر دو فلز، دریافت مجوز را الزامی کرد که در ابتدا منجر به توقف کامل صادرات شد اما پس از مدتی، صادرات گالیوم تقریبا به سطح پیش از این محدودیت‌ها بازگشت. در مقابل، میزان صادرات ژرمانیوم همچنان نسبتا کم بود اما فعالان بازار کمبود عرضه در چین را عامل اصلی این وضعیت می‌دانستند.
به طور غیرمنتظره‌ای، زمانی که دونالد ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود بر واردات گالیوم از چین تعرفه ۲۵ درصدی اعمال کرد، این امر به کاهش محدودیت‌های صادراتی منجر شد زیرا مصرف‌کنندگان به ذخیره‌سازی این فلز روی آوردند و همین موجودی انبار شده نیاز صنایع کلیدی را تامین کرد.
شایان ذکر است چین در اوایل ماه دسامبر ۲۰۲۴ اعلام کرد که محدودیت صادرات هر دو فلز را تشدید و برای اولین بار، صادرات مستقیم به مقصد ایالات متحده آمریکا را ممنوع خواهد کرد. در سال ۲۰۲۵، بازگشت احتمالی دونالد ترامپ به ریاست جمهوری، نگرانی‌های جدی را در میان فعالان بازار گالیوم و ژرمانیوم برانگیخته است. این نگرانی‌ها ناشی از سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی وی، به ویژه احتمال وضع تعرفه‌های گسترده نه تنها بر چین بلکه بر متحدان آمریکا مانند کانادا است که می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای تجارت جهانی داشته باشد.
کانادا از معدود کشورهایی محسوب می‌شود که می‌تواند با تولید اولیه ایندیوم، ژمانیوم دی‌اکسید و تولید ثانویه گالیوم نیاز ایالات متحده آمریکا را به هر سه فلز حیاتی تامین کند.
