فرصتهای منطقه‌ای برای توسعه صنعت سنگ ایران
بازار سنگ ایران در سه دهه اخیر، به تدریج با توجه به افزایش ظرفیتهای استخراج، تولید و فرآوری و به‌روز کردن تکنولوژی، در ابعاد داخلی و خارجی از رونق مناسبی برخوردار شده است. طی۲۰ سال اخیر، تعدادی از کارخانه‌‌‌های فرآوری سنگ‌ایران با هدف افزایش کیفیت به تکنولوژی روز دنیا تجهیز شدند، اما به‌‌‌رغم نوسازی در تجهیزات، نتوانستیم سهم واقعی خود را در بازار این کالا داشته باشیم که مهم‌ترین دلایل آن رکود در بازار مسکن از سال ۹۲ تاکنون در بازارهای داخلی و عدم‌سرمایه‌گذاری صحیح برای ورود به بازارهای خارجی است.
از این رو، توسعه صنعت سنگ در ایران و برون‌رفت از وضعیت نامطلوب موجود، نیازمند دو تغییر اساسی در ابتدای امر است. نخست، تغییر نگاه دولت به بخش معدن و به عبارت دیگر در اولویت قرار گرفتن ایجاد اشتغال و افزایش تولید به جای درآمدزایی صرف و نگاه کاسب‌کارانه به حوزه معدن است. دوم؛ استانداردسازی و بهینه کردن این صنعت است. در هر حال باید به اصلاح ساختار کارخانه‌‌‌های سنگبری کشور با حمایت دولت یا با جلب و جذب سرمایه‌گذاران خارجی آن هم با اصلاح قوانین و مقررات لازم و ایجاد بستر مناسب دست یافت. این در حالی است که حداقل زیرساخت‌‌‌های لازم برای حضور در بازارهای جهانی برای صنعت سنگ ایران فراهم است و با به کارگیری مزیت طبیعی، تنوع رنگ و حجم بالای ذخایر معادن سنگ موجود می‌‌توان صنعت سنگ کشور را صاحب وضعیت منحصر به فردی در عرصه جهانی کرد. در گفت‌وگو با بهرام شکوری، رئیس انجمن سنگ ایران به بررسی ظرفیتهای بازارهای منطقه‌ای در توسعه صادرات سنگ ایران پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
در ابتدای گفت‌وگو بفرمایید در حال حاضر چه میزان از کیک اقتصاد کشور در اختیار صنعت سنگ است و چه تعداد معدن فعال و با چه ظرفیتی فعالیت میکنند؟ میزان اشتغال‌زایی در این صنعت چه مقدار است؟ چه تعدادی معادن غیرفعال وجود دارد؟ آیا برای بهره‌برداری از این منابع چاره‌ای اندیشیده شده است؟
صنعت سنگ با وجود منابع بسیار زیاد خدادادی سهم بسزایی از کیک اقتصادی کشور ندارد، اما می‌تواند تاثیر زیادی در اشتغال‌زایی داشته باشد؛ به طوری که اگر از تمام ظرفیتهای موجود استفاده شود، توانایی اشتغال‌زایی بالای یک میلیون نفر در بخش معدن را خواهیم داشت. تعداد معادن فعال ما حدود ۸۰۰ معدن است که تقریبا زیر ۵۰درصد ظرفیت تولید به دلیل فرسودگی ماشینآلات مشغول به فعالیت هستند. فعال شدن این معادن منوط به همکاری دولت جهت در دسترس قرار دادن ابزار و حمایت از تولیدکننده است که تاکنون اراده جدی برای تحقق آن نبوده است.
در سال‌های اخیر صنعت سنگ تحت‌تاثیر عوامل متعددی بوده است، اما به طور مشخص موضوعاتی مانند مالیات ارزش افزوده و تعرفه‌های صنعت سنگ چه اثراتی در این صنعت به همراه داشته است؟
صنعت سنگ تحت‌تاثیر رکود ساختمان و بازار مسکن قرار گرفته و سیاستگذاری نادرست در بخش‌های مختلف مثلا وضع عوارض صادراتی بازار صادرات را هم کوچک کرده است. مالیات ارزش افزوده در چند نوبت باعث افزایش هزینه‌های تولید و در نهایت افزایش قیمت تمام شده گردیده که همه آنها قدرت رقابت را در برابر کالاهای مشابه که به شدت در حال رشد و توسعه هستند محدود کرده است. واردات سنگ به صورت فرآوری شده ممنوع است اما به صورت بلوک با وضع عوارض وارد می‌شود.
انتظارات فعالان صنعت سنگ از دولت چهاردهم چیست؟ دولت جدید برای رفع موانع بر سر راه این صنعت چه کمکی می‌تواند بکند؟
کمک به نوسازی ماشینآلات در بخش ماشینآلات معدنی و ماشینآلات خط تولید، برنامهریزی برای دریافت حقوق دولتی بر اساس یک مکانیزم مشخص حداقل ۵ساله، جدا کردن معادن سنگ نسبت به سایر معادن با توجه به ویژگی‌های معادن سنگ از نظر استخراج، نوع فرآوری و حتی استراتژی فروش، رفع موانع بانکی، رفع مشکلات برگشت پول از انتظارات فعالان اقتصادی در صنعت سنگ از دولت چهاردهم است.
مهم‌ترین مزیت سنگ ایران برای رقابت در بازارهای منطقه و جهان چیست؟ سهم بازارهای بین‌المللی صنعت سنگ ایران چقدر است؟ رقبای ایران چه کشورهایی هستند؟
مهم‌ترین مزیت ایران تنوع سنگ‌ها در گروه آهکی است، اما متاسفانه به دلایل مختلف از جمله سیاستگذاری‌های ناصحیح در کمک به تولید و صادرات از بازار دنیا در سال ۲۰۲۳ تنها ۱۳۴ میلیون دلار یعنی ۰.۴۳درصد سهم داشته‌ایم. در حال حاضر ترکیه، ایتالیا، یونان از کشورهای رقیب ایران محسوب می‌شوند که هر چند مزیت رقابتی ایران در تنوع و رنگ سنگهای ساختمانی در گروه آهکی بسیار بالاتر است، اما، محدودیت‌های بسیار زیاد ما در تامین تکنولوژی استخراج و فرآوری و حتی روش‌های بازاریابی و جابه‌جایی پول و حمل‌ونقل و...، آنها گوی سبقت را از ایران ربوده‌اند.
برای افزایش این سهم چه اقداماتی صورت گرفته است؟ تاکنون انجمن سنگ ایران در این راستا چه نقشی ایفا کرده است و برنامه‌های پیش روی این انجمن چیست؟
برای توسعه این سهم نیاز به عزم ملی است؛ برنامهریزی کلان و راهبردی با نگاه توسعه‌ای و در اختیار قرار دادن منابع جهت تدوین و اجرای برنامه جامع توسعه صنعت سنگ که متاسفانه تاکنون کار جدی و اثرگذاری در این زمینه صورت نگرفته است.
با این حال انجمن سنگ ایران با تغییر هیات‌مدیره و مدیران آن به طور جدی به مطالعه زیرساختی، ایجاد فضای تعامل و حضور ذینفعان و کل زنجیره در انجمن پرداخته و با حضور مشاوران و خبرگان صنعت و همچنین توسعه در راستای مطالبه‌گری اصولی و سیاستگذاری علمی گام برداشته است.
با توجه به اینکه سومین نمایشگاه صنعت سنگ مشهد پیش روست و با توجه به اهمیت کشورهای همسایه در صنعت سنگ ایران، بفرمایید ایران برای همکاری با کشورهای آسیای میانه چه فرصت هایی را در اختیار دارد و آیا صنعت سنگ ایران استراتژی بلند‌مدتی برای این همکاری‌ها دارد؟
ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و منابع غنی سنگهای ساختمانی و دارا بودن ذخایر عظیمی از انواع سنگهای معدنی مانند سنگهای مرمر، تراورتن، گرانیت و سنگ آهک می‌تواند نیازهای بازار آسیای میانه را تامین کند و فرصتهای زیادی برای همکاری در صنعت سنگ با کشورهای آسیای میانه دارد. همچنین با توجه به سابقه طولانی ایران در استخراج و فرآوری سنگهای معدنی، شرکت‌های ایرانی تجربه و تخصص لازم برای ارائه خدمات با کیفیت را دارند. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود می‌تواند به عنوان پل ارتباطی بین کشورهای آسیای میانه و بازارهای جهانی عمل کند. از طرفی ایران در حال توسعه زیرساخت‌‌‌های حمل‌ونقل و لجستیک است که می‌تواند فرآیند صادرات و واردات را تسهیل کند.
در این رابطه ایران برنامهریزی کرده تا با افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات، سهم خود را در بازارهای بین‌المللی افزایش دهد. از سوی دیگر سرمایه‌گذاری در فناوری‌‌‌های نوین استخراج و فرآوری سنگهای ساختمانی به منظور افزایش بهره‌‌‌وری و کاهش هزینه‌‌‌ها، ایجاد و تقویت همکاری‌‌‌های استراتژیک با کشورهای آسیای میانه از طریق توافق‌نامه‌‌‌های تجاری و سرمایه‌گذاری مشترک، بهبود زیرساخت‌‌‌های حمل‌ونقل، بنادر و سیستم‌‌‌های لجستیکی به منظور تسهیل صادرات و واردات، سرمایه‌گذاری در آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص در صنعت سنگ برای ارتقای سطح فنی و مدیریتی از جمله فرصت‌هایی هستند که با کمک آنها ایران می‌تواند نقش مهمی در صنعت سنگ آسیای میانه ایفا کند و با استفاده از ظرفیتهای خود، همکاری‌‌‌های مثمر ثمری با کشورهای این منطقه برقرار سازد. ایران و کشورهای آسیای میانه دارای روابط تجاری و اقتصادی خوبی هستند که می‌تواند منجر به همکاری‌‌‌های بیشتر در صنعت سنگ شود.
در زمینه تکنولوژیهای به‌روز و دانش فنی معادن، تولید و فرآوری سنگ در چه جایگاهی هستیم؟ مقایسه ایران در این زمینه با سایر کشورها چگونه است و تاثیر آن را در صنعت و چرخه اقتصادی چیست؟
ایران دارای تجهیزات و ماشینآلات مناسبی برای استخراج معادن است، اما این تجهیزات در مقایسه با کشورهایی مانند ایتالیا، چین، و ترکیه که پیشرو در صنعت سنگ هستند، نیاز به به‌‌‌روزرسانی و ارتقا دارند. در زمینه فرآوری سنگ، ایران دارای کارخانه‌‌‌های متعددی است که با استفاده از تکنولوژیهای نیمه‌‌‌مدرن فعالیت میکنند. با این حال، برخی از این تکنولوژی‌‌‌ها قدیمی بوده و نیاز به بهبود دارند تا بتوانند با استانداردهای جهانی رقابت کنند. تحقیق و توسعه (R&D) در صنعت سنگ نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر دارد. کشورهایی مانند ایتالیا و اسپانیا با داشتن مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌‌‌های تخصصی در این زمینه پیشرو هستند و ایران باید به این سمت حرکت کند.
