مس، چالش‌های موجود و راهکارهای آینده
علیرضا مهدیه تحلیلگر صنعت و توسعه
مس یک فلز اساسی و بسیار مهم است و انسان از دوران ماقبل تاریخ به آن وابستگی بسیاری داشته و به دلیل شکل پذیری، چکش خواری و رسانا بودن، کاربردهای زیادی در صنایع قدیم و جدید داشته و دارد.
مس رسانای عالی جریان الکتریسیته بوده و هنوز هم هست و به عنوان یک ماده ضروری برای تولید و انتقال انرژی‌های پاک در نظر گرفته می‌شود.
تقریبا در تمامی فناوری‌هایی که مرتبط به گذار انرژی و صنعت سبز هستند و نیز صنایع جدید، کاربرد مس حیاتی و کلیدی است و از مس به میزان زیادی استفاده می‌شود.
تولید پنل‌های خورشیدی، توربین‌های بادی، کامپیوتر، تلفن همراه و صنایع بزرگی چون صنعت برق، صنعت الکترونیک، صنعت ساختمان و صنعت خودرو، به مس اتکای زیادی دارند و برآورد شده که هر آمریکایی برای حفظ استاندارد زندگی خود، به ۱۲ پوند مس در سال نیاز دارد.
و اما با توجه به تغییرات در بازارهای جهانی و نیازهای فزاینده به انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های نوین، چالش‌های مختلفی در حال و آینده این صنعت راهبردی وجود دارد:
اول افزایش تقاضا می‌باشد که با گسترش صنایع الکتریکی و الکترونیکی و افزایش تولید خودروهای برقی، تقاضا برای مس به شدت افزایش یافته و افزایش بیشتری هم خواهد یافت.
تخمین زده شده که تقاضای مس برای رسیدن به هدف انتشار کربن صفر تا سال ۲۰۵۰، به میزانی است که تابحال تولید نشده و عجیب‌تر اینکه طی ۲۷ سال آینده، تقاضای مس دنیا تقریبا دو برابر حجمی خواهد بود که در ۳۰۰۰ سال گذشته تولید شده است.
دوم کاهش ذخایر قابل استخراج است و منابع با کیفیت در حال کاهش هستند و استخراج این ماده از ذخایر کم کیفیت، هزینه‌های فنی زیادی به همراه خواهد داشت.
در چشم‌انداز فعلی مس، مکان‌یابی و استخراج ذخایر به طور فزاینده‌ای چالش‌برانگیز شده و با یافتن ذخایر در اعماق زمین، دسترسی به منابع، پرهزینه‌تر و پیچیده‌تر می‌شود و در نهایت بر قیمت مس، تأثیر مستقیم می‌گذارد.
آخرین اکتشاف بزرگ که در سال ۲۰۲۰ انجام شد، در عمق ۶۰۰ متری قرار دارد، درحالیکه معدن بزرگ آندینا در شیلی که در سال ۱۹۵۵ کشف شد، اینگونه نبود و اکتشاف بزرگ اسکوندیدا نیز که در عمق نسبتا کم و تنها ۴۰ متر در سال ۱۹۸۱ یافت شد، به شدت با یافته‌های جدیدتر و عمیق‌تر مانند رزولوشن در آمریکا که در سال ۲۰۰۲ و در عمق ۱۲۸۰ متری کشف شده، در تضاد می‌باشد.
سوم تاثیرات زیست‌محیطی و اینکه استخراج و فرآوری مس می‌تواند به آسیب‌های زیست‌محیطی منجر شود و فشارهای اجتماعی و سیاسی حال‌حاضر جهانیان و برای بهبود شرایط زیست‌محیطی، ممکن است هزینه‌های تولید را افزایش دهد.
هرچه به قیمت مس افزوده شود، شرایط پیچیده‌تر خواهد شد و تقابل ارزش مس و طلا که در بازارهای جهانی و بصورت منظم رصد می‌شود، توان این را دارد که بر بازار کامودیتی‌ها، تأثیر شدید بگذارد.
چهارم نوسانات سیاسی و اقتصادی در کشورهای تولیدکننده بزرگ مس مانند شیلی، پرو، کنگو و زامبیا است که شاخص‌های توسعه‌یافتگی بالایی نیز ندارند و می‌توانند بر بازار این ماده مهم معدنی، تأثیر زیادی بگذارند.
کشور شیلی با ۲۷ درصد تولید مس جهانی، بزرگترین تولید کننده مس در جهان است و پرو بر تولید ۱۰ درصد مس دنیا تسلط دارد و سهم جمهوری دموکراتیک کنگو و زامبیا ۸ و ۴ درصد می‌باشد که برروی هم، حدود ۵۰ درصد بازار جهانی را در اختیار دارند.
و در آن سو، چین بزرگترین واردکننده مس در دنیاست و ۷۰ درصد مس مصرفی بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده جهان از واردات تامین می‌شود و چالش فوق، به کل مردم دنیا لطمه خواهد زد.
و پنجم شرایط رقابت با سایر فلزات می‌باشد که با پیشرفت‌های تکنولوژیک، ممکن است بعضی از فلزات بعنوان جایگزین‌های مس مطرح شده و مورد استفاده قرار گیرند که می‌تواند تاثیرات مهمی بر عرضه و تقاضا داشته باشد.
جایگزینی آلومینیوم به جای مس در چین نمونه خوبیست که طی آن شرکت چینی State Grid، بعنوان بزرگترین خریدار مس در جهان، خرید سیم مسی خود را در سال جاری کاهش داده و خرید سیم آلومینیومی که ارزان‌تر است را افزایش داده است.
اگرچه این موضوع واکنشی طبیعی به افزایش قیمت مس بوده، اما این تغییر بحثی را برانگیخته و احتمال جایگزینی در مقیاسی بزرگتر را هم نوید خواهد داد که هر کجا امکانش باشد، مس جایگزین داشته باشد.
ولی در قبال این چالش‌ها که گاها فرصت هم هستند، می‌شود راهکارهایی را هم مطرح کرد که تحول در فناوری‌های بازیافت و افزایش ظرفیت‌های بازیافت پذیری، یکی از آنهاست و بازیافت مس می‌تواند به کاهش تقاضا برای استخراج مس جدید یاری رساند و جذب نوآوری‌ها و دانش فنی‌های مرتبط، افزایش یابد.
اما طبیعتا بازیافت هم نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بیشتر خواهد داشت و با آنکه انتظار می‌رود بازیاف نقش اساسی در برآوردن تقاضای رو به رشد داشته باشد، به تنهایی کافی نخواهد بود.
و افزایش بهره‌وری در عرضه اولیه است که می‌تواند با بازیافت همراهی کند و راهکار دیگری باشد و معادن بتوانند همراه با پیشرفت‌های تکنولوژیک، بهره‌وری را بهبود بخشیده و افزایش تولید و عرضه پایدار و اقتصادی را اجرایی کنند.
در همین خصوص شرکت BHP، بعنوان یکی از اصلی‌ترین بازیگران تولید مس جهان، تخمین می‌زند که برای غلبه بر این چالش‌ها در دهه آینده، سرمایه‌گذاری ۲۵۰ میلیارد دلاری، به شدت ضروری می‌باشد.
سرمایه‌گذاری کلانی که ظاهرا چینی‌ها شروع کرده‌اند و پیش‌بینی می‌گردد که چین تا سال ۲۰۲۵، از بزرگترین تولیدکنندگان جهانی مس، پیشی بگیرد.
طبق این پیش‌بینی، تولیدکنندگان چینی از مجموع سه تولیدکننده برتر جهان پیشی خواهند گرفت و تولیدات آنها مجموعا به ۴.۴ میلیون تن خواهد رسید.
و کاهش مصرف مس و بویژه در خودروهای برقی نیز راهکار بعدیست که حتما و با توجه به قیمت و کمبود مس، باید برنامه‌ریزی و اجرایی شود.
در این خصوص موسسه تحقیقاتی Benchmark Mineral Intelligence معتقد است میزان مصرف مس در خودروهای برقی در سال ۲۰۳۰ نسبت به سال ۲۰۱۵ و به ازای هر خودرو، ۳۸ کیلوگرم کاهش خواهد یافت.
البته ارزیابی آنها از حدود ۷۰ کیلوگرم به ازای هر خودرو در سال ۲۰۳۰، هنوز بیش از دو برابر میزان مس مصرفی در یک خودروی بنزینی می‌باشد که نشان‌دهنده شرایط سخت و دشوار است.
شایان ذکر است که به طور کلی این موسسه، افزایش ۱۷۷ درصدی تقاضای مس از بخش خودروهای برقی و باتری را تا سال ۲۰۳۰ پیش‌بینی می‌کند که به ۲.۵ میلیون تن در سال خواهد رسید که رقم عجیبی هست.
در کل مصرف جهانی مس تا سال ۲۰۴۰ به میزان ۵۳ درصد افزایش خواهد یافت و این رشد در مصرف مس مرتبط به حرکت دنیا به سوی رشد مصرف برق و برقی شدن بیشتر می‌باشد.
و باید درنظر داشت که عرضه مس بدلیل محدودیتهای فعلی معادن تنها ۱۶ درصد رشد می‌کند و در واقع بازار ۱۴ میلیون تن کسری طی ۱۸ سال آینده خواهد داشت و این رقم در بهترین حالت ۵ میلیون تن می‌باشد که باید با روش‌هایی چون بازیافت جبران گردد.
در پایان و در تحلیل چالش‌های اصلی موجود باید بیان کرد که شرایط امروز عرضه، تقاضا و مصرف مس، مناسب نیست و راهکارهای اصلی و فعلی شامل افزایش بهره‌وری در تولید و عرضه ، بهینه‌سازی و کاهش مصرف و افزایش و نوآوری در بازیافت می‌باشد و اما همه چالش‌ها و راهکارها نیازمند ارزیابی، برنامه‌ریزی و راهبردهای دقیق تر هستند تا بشود چالش‌ها را کمتر و راهکارهای حل آنها را بیشتر کرد تا در حال و آینده، جهانی پاک‌تر و پایدارتر داشته باشیم و در کنار این نعمت شگرف ، زیستن بهتری را تجربه کنیم.
