تداوم عرضههای اولیه؛ آری یا خیر؟
مژده ابراهیمی: بازارسرمایه در سال ۱۴۰۳ با رخدادهای مهم سیاسی مواجه شد و در همین راستا نهاد ناظر تصمیم گرفت دامنه نوسان را به‌صورت محدود تا رفع چالش‌ها ادامه دهد. از طرفی دیگر، رئیس سازمان بورس در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که به‌زودی شرکت‌های بسیاری در بورس عرضه اولیه خواهند شد که این موضوع در سومین هفته آذرماه در هیات دولت هم مطرح شده است.از نظر برخی از فعالان بازارسرمایه، شرایط لازم برای عرضههای اولیه وجود ندارد و تا زمانی که دامنه نوسان محدود است، عرضههای اولیه نمی‌تواند به رشد بازار کمک کند و در نهایت این امر بی‌فایده خواهد بود.
همچنین اقدامات بسیار مهم‌تری در بازار سهام موجود است که باعث شده این امر در اولویت نباشد، ولی برخی از کارشناسان دیگر معتقدند عرضههای اولیه میتواند به عمق‌بخشی، بهبود بازار و شفافیت تالارشیشه‌ای کمک شایانی کند و لازم است همین روند ادامه یابد.اهمیت این موضوع روزنامه «دنیای‌اقتصاد» را بر آن داشت تا با برخی از فعالان بازارسرمایه «پرسمانی» انجام دهد که در ادامه می‌خوانید.
بازگشت اعتماد با تغییر عرضههای اولیه آینده
عرفان هودی / فعال بازارسرمایه: یکی از ابزارهای اصلی و رسالت مهم بازار سرمایه، تامین مالی است. هدف تامین مالی را میتوان یافتن منابع مالی ضروری برای اقدامات تجاری یک بنگاه اقتصادی دانست. یکی از این روش‌های تامین مالی، عرضه سهام شرکت‌ها در بازارسرمایه است و هیچ‌گاه نباید از این رسالت بازار غافل شد. از همین‌رو نباید زمان عرضه اولیه را به شرایط صعودی یا نزولی بازار مرتبط دانست. حال این به سیاستگذاران بازار ارتباط دارد که به چه نحوی می‌خواهند این روش را کارسازی کنند. پیشنهاد می‌شود نسبت به تغییر روش‌های عرضه به جهت بازگشت اطمینان و اعتماد به سرمایه‌گذاران اقدام کنند. به‌عنوان مثال انتشار اوراق تبعی هم‌زمان با عرضه اولیه سهام، این اطمینان را به سرمایه‌گذاران خواهد داد که حداقل بازده مناسب با روند کلی بازار را دریافت خواهند کرد.
شرایط عرضههای اولیه مهیا نیست
هلن عصمت‌پناه / مدرس دانشگاه: شاهد بودیم بورس تهران مدت‌ها در شرایط رکود قرار داشت. هرچند در آن مدت شاهد عرضههای اولیه متنوعی نیز بودیم که مورد مخالفت خیلی از فعالان بازارسرمایه قرار گرفت، اما درواقع اگر سهام یک شرکت که به‌منظور سرمایه‌گذاری و تامین مالی قرار است وارد این بازار شود در زمان رکود بازار، عرضه اولیه می‌شود، به دلیل خروج سرمایه و نقدینگی از بازار در دوره رکود، تقاضا را برای اولین عرضه کاهش می‌دهد و این از لحاظ تعداد روزهای صف خرید در سهام عرضه اولیه، به ضرر شرکت مورد نظر است؛ همان طور که شاهد این اتفاق برای عرضههای اولیه دوره رکود بازار بودیم. همچنین همان میزان نقدینگی هم که در بازار مانده، به جای چرخش در سهام متنوع، برای جبران زیان و عقب‌ماندگی، به سمت عرضه‌های‌اولیه تزریق می‌شود و این به ضرر سهام دیگر شرکت‌هاست.
مدتی است که فضای بورس تهران رونق گرفته است؛ هرچند برای هموار‌سازی ریسک‌ها، جلوگیری از هیجان، کنترل نوسان‌گیری و... محدودیت دامنه نوسان همچنان برقرار است، اما فضای متعادل مثبت همچنان بر بازار حاکم است؛ فقط استراحت زمانی بسیار کوتاه را در این مدت شاهد بودیم که مجددا روند رشد را پس گرفت.
در این شرایط بهتر بود مدیران اجازه می‌دادند بورس تهران کمی نفس تازه کند، نقدینگی‌ها آرام‌آرام به بازار برگردند و چرخش داشته باشند، فضای رونق بازار تثبیت شود و بعد از باز شدن دامنه نوسان اقدام به عرضه اولیه می‌شد تا دامنه مثبت عرضه‌ها بیشتر باشد و بازار با اعتماد بیشتری خریدار باشد، اما گویا تصمیم بر این است که چند عرضه اتفاق بیفتد که تاکنون چند مورد را شاهد بوده‌ایم.
به صورت کلی کسب‌وکارهای متنوع و قدرتمندی در حوزه‌های خدماتی، تجاری و تولیدی، در بازار کار فعال هستند که جایشان در بورس تهران خالی است و بسیاری از آنها در لیست انتظار عرضه اولیه قرار دارند که اگر وارد بورس تهران شوند، فرآیند صورت‌های مالی آنها به نسبت گذشته کمی شفاف‌تر خواهد شد و محاسبه ارزش ذاتی آنها اتفاق می‌افتد و شرکت‌ها در مسیر مزیت رقابتی با حاکمیت شرکتی و مدیریت مالی صحیح اقدام به بازدهی از نوع سودآوری باکیفیت خواهند کرد و دائما مورد محاسبه نسبت‌های ارزش بازار و سودآوری آتی، با نظارت تحلیلگران بنیادی خواهند بود که این به نفع شرکت‌ها تمام می‌شود.
از طرفی در زمان رونق بازار، پولهای سوداگرانه سرگردان، بیشتر برای ورود به بازار سرمایه تمایل دارند که این موضوع حجم و چرخش نقدینگی در بازار را بالا می‌برد و به ارزش بازار کمک شایانی خواهد کرد. همچنین این عرضه‌ها به جبران زیان‌های گذشته سهامداران در دوران رکود بازار و حتی کاهش ارزش پولشان به دلیل تورم کمک خواهند کرد.
البته تجربه ثابت کرده است که بعد از عرضه اولیه یک شرکت، روند سهم آن مدتی در صف خرید می‌ماند که این کوتاه‌مدت است و در واقع کیفیت آن شرکت زمانی مشخص می‌شود که در هر دوره مالی، شاهد بازدهی مثبت، کیفیت سود مجامع، افزایش سرمایه‌ها، طرح توسعه‌ها و کیفیت مدیریت آن شرکت باشیم و امیدوارم اکثر این عرضههای اولیه از لحاظ بنیادی و جهت سرمایه‌گذاری در آینده، گزینه‌های ایده‌آل و توانمندی باشند تا به بهبود بورس تهران نیز در بلندمدت کمک کنند.
بهترین زمان عرضههای اولیه را بشناسید
سهیلا نقی‌پور / کارشناس بازارسرمایه: زمان مناسب برای عرضه اولیه سهام در بازارسرمایه به عوامل متعددی بستگی دارد و یک پاسخ قطعی و یکسان برای همه شرکت‌ها وجود ندارد. با‌این‌حال، برخی از عوامل کلیدی را که در تعیین بهترین زمان برای عرضه اولیه موثر هستند میتوان به طور خلاصه بیان کرد.ابتدا وضعیت کلی بازار است که باید توجه شود، زمانی که بازار سرمایه در روند صعودی قرار دارد، به طور کلی استقبال از عرضههای اولیه بیشتر است و احتمال موفقیت‌آمیز بودن آنها افزایش مییابد.
از لحاظ روان‌شناسی در دوره‌‌‌های با نوسانات صعودی بازار، سرمایه‌گذاران معمولا ریسک‌پذیرتر می‌‌‌شوند و ممکن است تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در عرضههای اولیه نشان دهند. در مقابل آن هم شرایط رکودی و نزولی بازار است که بسیاری از سرمایه‌گذاران را از بازار سرمایه دور نگه می‌دارد و معمولا تمایلی به شرکت در عرضههای اولیه سهام ندارند. با توجه به روند صعودی حال حاضر بازار از این دیدگاه میتوان گفت که زمان مناسبی برای عرضه اولیه سهام در بازارسرمایه است.همچنین تحولات در ارکان اقتصاد کلان کشور مثل تغییرات در نرخ بهره و سیاست‌‌‌های پولی بانک مرکزی میتواند بر جذابیت سرمایه‌گذاری در بازار سهام و در نتیجه موفقیت عرضههای اولیه تاثیر بگذارد که طی این مدت هم صحبت‌هایی از سوی وزیر اقتصاد مطرح شده و به نظر می‌رسد تغییراتی در راه است. وضعیت شرکتی که قرار است عرضه اولیه شود هم باید در نظر گرفته شود؛ آیا شرکت در حال حاضر اوضاع مناسبی دارد یا نه. شرکت‌هایی که دارای رشد پایدار و سودآوری بالا هستند، معمولا جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران دارند و میتوانند در عرضه اولیه و جذب سرمایه‌گذار موفق باشند.
نکته دیگر این است که شرکت‌هایی با حجم بازار بزرگ‌تر، معمولا شناخته‌‌‌شده‌‌‌تر هستند و ممکن است استقبال بیشتری از عرضه اولیه آنها شود؛ مانند نماد شستا که در سال ۱۳۹۹ عرضه شد و آن زمان هم با استقبال بسیار خوبی مواجه شد و بازار هم در ابتدای سال ۹۹ صعودی بود. توجه به نوع کسب‌وکار شرکتی که عرضه اولیه می‌شود هم مهم است. شرکت‌هایی که در صنایع نوظهور فعالیت می‌کنند و مدل کسب‌وکار آنها نوین و مبتنی بر فناوری روز دنیاست و دارای پتانسیل رشد بالایی هستند، میتوانند توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کنند.
در کل با توجه به این شرایط که مبنای تصمیم‌گیری برای تعیین زمان مناسب عرضه اولیه است، باید گفت در حال حاضر تا حد زیادی شرایط مناسب وجود دارد و میتوان عنوان کرد که الان وقت مناسبی برای عرضه اولیه شرکت‌هاست و بازار هم ارزش معاملات بالایی داشته و پتانسیل این را دارد که به‌خوبی سرمایه جذب کند.
ضرورت دقت در تصمیمات مهم
نرگس توانایی / کارشناس ارشد بازارسرمایه: عرضه اولیه یا IPO یکی از جذاب‌‌‌ترین فرصت‌‌‌های سرمایه‌گذاری در بازارسرمایه به دو روش بوک‌بیلدینگ یا ثبت‌سفارش بوده که برای شرکت‌ها معافیت مالیاتی، شفافیت مالی، تامین سرمایه و تقویت مالی و توان پرداخت بدهی را در پی داشته و به سرمایه‌گذاران جدید فرصت ورود به شرکت‌های نوپا و عمدتا پرپتانسیل با تنوع در بخش‌های مختلف اقتصادی را فراهم می‌کند، اما در شرایط فعلی اقتصاد ایران و نوسانات شدید اخیر بازار، باید با دقت بیشتری به این موضوع نگاه کرد.در ماه‌های گذشته بازارسرمایه با افت‌وخیزهای شدیدی همراه بوده که عمدتا ناشی از عوامل کلان اقتصادی مانند تغییرات نرخ ارز، افزایش نااطمینانی سیاسی، تنش‌های منطقه‌ای و کاهش قابل‌توجه نقدینگی بوده است. در این وضعیت، عرضههای اولیه میتوانند با چالش‌‌‌های متعددی روبه‌‌‌رو شوند.یکی از مهم‌ترین مسائل، ارزش‌‌‌گذاری دقیق و منطبق با شرایط کلی اقتصاد کشور و براساس ارزش ذاتی است که در شرایطی که بازار ناپایدار است، احتمال اشتباه در ارزش‌‌‌گذاری وجود دارد و این میتواند به زیان سرمایه‌گذاران منجر شود. علاوه بر این، کمبود نقدینگی در بازار میتواند فشار فروش را بر دیگر سهام افزایش دهد و باعث نوسانات منفی سایر سهام شود.تجربه نشان داده است اگر شرکتی که عرضه اولیه می‌شود دارای بنیاد قوی، ارزش ذاتی و قیمت‌گذاری منطقی باشد، میتواند برای سرمایه‌گذاران چه در کوتاه‌مدت و چه در بلندمدت فرصتی جذاب فراهم کند و محبوبیت گذشته آنها به همین دلیل است.در انتها تصمیم‌گیری درباره خرید عرضه اولیه در این شرایط به میزان ریسک‌پذیری و دیدگاه سرمایه‌گذار بستگی دارد و تحلیل دقیق اطلاعات شرکت و توجه به وضعیت کلی بازار، راهنمای اصلی برای کاهش ریسک خواهد بود، اما به‌صورت تجربی در کوتاه‌مدت اکثرا سودآور بوده و در میان‌مدت و بلندمدت به درصد ریسک‌پذیری سرمایه‌گذار و ارزش ذاتی شرکت بستگی دارد.
با محدودیت، بازار مثبت نخواهد شد
اعظم هنردوست / کارشناس ارشد بازارسرمایه: عرضه اولیه سهام شرکت‌ها در بازار سرمایه از چند بعد قابل بررسی است و مزایای بسیار زیادی برای شرکت‌ها و سهامداران آنها خواهد داشت. چنانچه از دیدگاه ناشران به آن بنگریم، معافیت مالیاتی و تسهیل شرایط تامین مالی و افزایش سرمایه از بازار از مزایای عمده آن است. همچنین از دید سهامداران عمده افزایش نقدشوندگی سهام و شفافیت شرکت و سهولت در وثیقه‌‌‌گذاری دارایی از اهم مزایای آن خواهد بود.از سوی دیگر عرضه اولیه به رشد و توسعه بازار سرمایه کمک خواهد کرد. این مزایا و موارد در حالی است که در چند سال اخیر و در شرایط نامطلوب بازارسرمایه، مخالفت‌‌‌های جدی با عرضه اولیه شرکت‌ها وجود داشت و موجب شد به صورت بسیار محدود برخی از شرکت‌ها عرضه شوند. ولی تجربه نشان داد که محدود کردن عرضههای اولیه تغییر مثبتی در شرایط بازار ایجاد نخواهد کرد. با توجه به رشد مناسب بازار در نیمه دوم سال‌جاری و اقبال به بازارسرمایه و همچنین عزم جدی دولت بریا توسعه و تقویت این بازار که از سیاست‌‌‌ها و رویکردهای اتخاذشده آن به‌خوبی مشهود است، فرصت مناسبی ایجاد شده است تا ورود شرکت‌ها به بازار را تسهیل کرده و به گسترش و توسعه بازارهای بورس و فرابورس کمک کنیم.
نبض بازار و عرضههای اولیه
مبینا بنی‌‌‌اسدی / کارشناس ارشد بازارسرمایه: بازار سرمایه به‌عنوان یک بازار مدرن یکی از عرصه‌‌‌های کنش اجتماعی هم محسوب می‌شود و برآیند کنش‌‌‌های انسانی که با رقابت شروع می‌شود و با مبادله پایان مییابد، در نهایت همانی می‌شود که در شاخص‌‌‌ها قابل رویت است. اگر نظر نیکلاس لومان در تئوری سیستم‌ها را به بازار تعمیم بدهیم، میتوان به این نکته اشاره کرد که بازار مانند سیستمی است که از محیط و مناسبات اجتماعی تاثیر می‌‌‌پذیرد؛ پس باید کنش‌ها و ارتباطات و شبکه‌‌‌های اجتماعی و ارزش‌‌‌های فرهنگی را در تبیین آن در نظر گرفت و «تغییر» در سیستم بازار، همچون دیگر سیستم‌ها بیش از آنکه توسط قوانین اقتصادی صورت گیرد، بر اثر مناسبات اجتماعی و فرهنگی غالب می‌شود.
موضوع عرضههای اولیه و واکنش منفی فعالان بازار سرمایه به آغاز عرضههای اولیه در شرایط فعلی نیز از تجربه قبلی آنها در زمان بد عرضه اولیه ناشی می‌شود. با اینکه عرضههای اولیه مثل جریان خون تازه در رگ‌های بازار عمل می‌کنند، اما باید بپذیریم در روند صعودی 98 و 99 پذیرش بورس و فرابورس آنقدر شرکت آماده عرضه اولیه یا پذیره‌‌‌نویسی نداشت که بتواند پولهای سرازیرشده به بازار را به مسیرهای جدیدتر هدایت کند. از آنجا که همه یک گام از بازار عقب مانده بودیم، در زمانی که دیگر بازار جان همیشگی را نداشت، شرکت‌ها در مسیر عرضه اولیه به صف شده بودند و به‌مرور به مرحله عرضه می‌‌‌رسیدند. برآیند کار، بازار را نسبت به عرضههای اولیه بدبین کرد و به کمپین‌‌‌های اعتراضی علیه عرضههای اولیه منجر شد که به نظر می‌رسد هنوز هم همان نگاه منفی در خاطره جمعی بازار باقی مانده است.
فارغ از اینکه موافق یا مخالف عرضه اولیه در شرایط فعلی باشم، معتقدم باید نبض بازار و فعالانش را مانند پزشکی حاذق در دست گرفت و بررسی کرد؛ چرا که متولی بازار نه میتواند دست رد به سینه شرکت‌ها بزند و نه میتواند به فعالان بازار و واکنش منفی آنها بی‌‌‌تفاوت باشد.
باید بپذیریم مانند تمامی ساحت‌‌‌های اجتماعی و اقتصادی، در بازارسرمایه نیز در پایین‌‌‌ترین حد سرمایه اجتماعی قرار داریم که مثبت‌‌‌های اخیر هم هنوز ترس‌‌‌های بازار را از بین نبرده و نتوانسته است اعتماد را به بازار برگرداند. هرچند اظهارنظرهای وزیر اقتصاد در مورد بازار سرمایه مثبت است و نحوه مدیریت مدیران جدید بازار نیز نشان می‌دهد عقلانیت به تصمیم‌گیری‌‌‌ها بازگشته، اما باز هم به خاطر شکنندگی‌‌‌هایی که می‌‌‌دانیم وجود دارد، بهتر است کم‌کم از عرضههای کوچک، کم‌ریسک و حتی پربازده شروع کرد. بعد از هر عرضه اولیه نیز باید افکار عمومی بازار را نسبت به آن بسنجیم و در یک کلام در این شرایط باید آگاهانه‌‌‌تر و دست‌به‌عصاتر جلو برویم تا خودمان باعث ایجاد آنتروپی در بازار نشویم.
