بحران گاز و پتروشیمی‌ها؛ دو راهی بقا یا توسعه!
صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از شریان‌های حیاتی اقتصاد کشور، نقش مهمی در درآمدهای ارزی، اشتغال‌زایی، و توسعه زنجیره ارزش دارد. اما در سال‌های اخیر، چالش‌های متعددی این صنعت را تحت فشار قرار داده که کاهش تولید و افت درآمدهای ارزی، تنها بخشی از این مشکلات است. به گزارش «تعادل» کمبود گاز، به‌ویژه در فصول سرد سال، بار دیگر به یکی از چالش‌های اصلی صنایع انرژی‌بر، از جمله پتروشیمی‌ها، تبدیل شده است.
با اولویت یافتن مصرف خانگی، تأمین خوراک گازی پتروشیمی‌ها به‌شدت محدود شده و این امر کاهش تولید یا حتی توقف فعالیت برخی واحدها را به همراه داشته است. گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی پتروشیمی‌ها در سال جاری با کاهش تولید بیش از ۳۰ درصدی مواجه شده‌اند. این مساله نه‌تنها عرضه داخلی را کاهش داده، بلکه موجب افت صادرات و درآمدهای ارزی کشور شده است. ایران، با داشتن دومین ذخایر گاز طبیعی جهان، چرا با بحران کمبود گاز مواجه است؟ پاسخ در چند عامل کلیدی نهفته است: توسعه ناکافی زیرساخت‌های تولید و انتقال گاز، نبود سرمایه‌گذاری کافی به دلیل تحریم‌ها، و سیاست‌های اقتصادی نامنسجم که مانع توسعه ظرفیت‌های موجود شده است.
محمد قلی‌پور، کارشناس حوزه انرژی، در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار داشت: یکی از مزیت‌های رقابتی پتروشیمی‌های ایران طی سال‌های گذشته، دریافت خوراک گازی یارانه‌ای بود که تولید ارزان‌تر و سودآوری بیشتری را برای این صنعت به همراه داشت. وی ادامه داد: اما این مزیت در کنار فواید خود، پیامدهای منفی نیز داشته است. وابستگی به خوراک ارزان باعث شد بهره‌وری بسیاری از واحدها پایین بماند. برخی مجتمع‌ها حتی با وجود خوراک یارانه‌ای، به‌دلیل مشکلات مدیریتی، فرسودگی تجهیزات و تأخیر در تعمیرات، نتوانستند از ظرفیت کامل خود استفاده کنند. وی عنوان کرد: تجهیزات قدیمی و فرسوده در بسیاری از واحدهای پتروشیمی، بهره‌وری را کاهش داده و منجر به توقف‌های غیرمنتظره در تولید شده است.
در حالی که انتظار می‌رفت سود حاصل از یارانه خوراک صرف نوسازی تجهیزات شود، بسیاری از واحدها این سود را به هزینه‌های جاری اختصاص داده یا در پروژه‌های جدید سرمایه‌گذاری کردند که خود نیازمند خوراک بیشتری بود. وی همچنین به رویکرد خام‌فروشی در صنعت پتروشیمی اشاره کرد و گفت: بخش عمده تولیدات پتروشیمی کشور به صورت مواد خام یا نیمه‌خام صادر می‌شود. این موضوع باعث کاهش ارزش افزوده و از دست رفتن فرصت‌های توسعه صنایع پایین‌دستی شده است.
وی افزود: در دوره دریافت خوراک ارزان، به جای تمرکز بر توسعه زنجیره ارزش، بیشتر بر صادرات مستقیم محصولات پایه تأکید شد که سودآوری بلندمدت صنعت را به خطر انداخت. وی تصریح کرد: تحریم‌های اقتصادی نیز اثرات مخربی بر صنعت پتروشیمی داشته است. این تحریم‌ها نه‌تنها دسترسی به بازارهای جهانی را محدود کردند، بلکه انتقال فناوری، تأمین تجهیزات پیشرفته، و جذب سرمایه‌گذاری خارجی را نیز مختل کردند. وی با اشاره به اینکه حتی با وجود خوراک ارزان‌قیمت، تولید در بسیاری از واحدها به‌دلیل کمبود تجهیزات، فناوری، و سرمایه‌گذاری مناسب با محدودیت مواجه شد، گفت: برای عبور از این بحران، نیاز به بازنگری در سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های کلان در صنعت پتروشیمی وجود دارد. توسعه زیرساخت‌های گازی، تمرکز بر صنایع پایین‌دستی، و نوسازی تجهیزات از جمله اقداماتی است که می‌تواند به افزایش بهره‌وری و کاهش وابستگی به یارانه خوراک کمک کند. وی عنوان کرد: همچنین، حرکت به سمت کاهش خام‌فروشی و توسعه زنجیره ارزش می‌تواند مسیر جدیدی برای افزایش سودآوری و رقابت‌پذیری این صنعت ایجاد کند. در نهایت، بدون برنامه‌ریزی دقیق و توسعه زیرساخت‌های اساسی، این صنعت راه دشواری برای بقا در شرایط کنونی پیش رو خواهد داشت.
