رقص شعله‌‌‌‌‌ها در مسیر ثروت
ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌‌‌‌‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز جهان، با مساله مهمی به‌نام «فلرینگ» یا مشعلسوزی روبه‌رو است. این پدیده که به سوزاندن گازهای همراه نفت گفته می‌شود، در بسیاری از نقاط جهان و به‌ویژه در ایران به یکی از بزرگ‌‌‌‌‌ترین چالش‌های مدیریت منابع انرژی تبدیل شده‌است. فلرینگ نه‌تنها منابع گازی ارزشمند را هدر می‌دهد، بلکه پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی قابل‌توجهی نیز به‌همراه دارد.
اگرچه قیمت نسبتا پایین گاز طبیعی نسبت به نفت و سایر فرآورده‌های آن باعث‌‌‌‌‌شده مزیت سرمایه‌گذاری در سایر پروژه‌های صنایع نفت وگاز نسبت به جمعآوری گازهای مشعل بیشتر باشد، اما می‌توان با محاسبات نشان‌‌‌‌‌داد جمعآوری و ساماندهی گازهای مشعل، علاوهبر جلوگیری از اتلاف انرژی و کاهش آلایندگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مربوط به آن، از نظر اقتصادی هم ارزش قابل‌توجهی در پی دارد. در این نوشته، ضمن بررسی تاریخچه فلرینگ در ایران، اقدامات انجام‌شده برای کاهش این پدیده را موردتحلیل قرار داده و به بررسی چالش‌ها و راهکارهای موجود برای بهره‌‌‌‌‌برداری بهینه از گازهای همراه نفت می‌پردازیم.
فلرینگ، به‌‌‌‌‌طور کلی به سوزاندن گازهای همراه نفت در موقعیت‌هایی اطلاق می‌شود که امکان جمعآوری، ذخیره‌سازی یا استفاده از این گازها به دلایل فنی، اقتصادی یا زیرساختی وجود ندارد. بر اساس آمار‌های شرکت بریتیش‌پترولیوم، در سال۲۰۲۱ بیش از ۱۵۲میلیارد مترمکعب گاز مشعل در سطح جهانی سوزانده شد. این میزان معادل مصرف سالانه گاز طبیعی در قاره آفریقا یا حدود ۳۷درصد از مصرف سالانه گاز در اتحادیه اروپا است. فلرینگ نه‌تنها منابع انرژی را از دست می‌دهد بلکه موجب انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای و آلاینده‌‌‌‌‌های دیگر می‌شود که به‌شدت به آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی دامن می‌زند. در ایران، سالانه ۱۸.۴میلیارد مترمکعب گاز مشعل سوزانده می‌شود که این کشور را پس از روسیه در رتبه دوم جهانی قرار می‌دهد.
تاریخچه و وضعیت کنونی
ایران سال‌هاست که با این چالش مواجه بوده و تلاش‌هایی در جهت کاهش مشعلسوزی و بهره‌‌‌‌‌برداری بهینه از گازهای همراه نفت انجام داده‌است. بر اساس گزارش‌های شرکت ملی نفت ایران، در سال۱۴۰۰، میزان فلرینگ در شرکت‌های ملی نفت و گاز ایران به ترتیب معادل روزانه ۴۱.۴میلیون مترمکعب و ۸.۸میلیون مترمکعب بوده‌است. در این سال‌ها، پروژه‌های مختلفی در جهت جمعآوری گازهای همراه نفت آغاز‌شده، اما هنوز برای رسیدن به اهداف تعیین‌‌‌‌‌شده در قانون برنامه ششم توسعه، نیاز به اقدامات بیشتری است. طبق این قانون، دولت مکلف به مهار ۹۰درصد گازهای مشعل تا پایان برنامه ششم بود، اما در عمل تنها موفق به جمعآوری ۱.۴۳میلیون مترمکعب در روز گاز مشعل شد.
در سال‌های اخیر، ایران اقداماتی را برای کاهش مشعلسوزی انجام داده که شامل موارد زیر است:
۱- کاهش تعداد مشعل‌‌‌‌‌ها و حجم گازسوزی
وزارت نفت ایران با کاهش تعداد مشعل‌‌‌‌‌ها و حجم گازسوزی، تلاش‌کرده تا هدررفت منابع گازی را به حداقل برساند. تعداد مشعل‌‌‌‌‌های فعال در شرکت ملی نفت ایران از ۱۷۰۰ به ۶۷۵ عدد کاهش‌یافته‌است. این اقدام گامی مثبت در راستای بهبود مدیریت گازهای همراه نفت و کاهش گازسوزی است.
۲- پروژه‌های جمعآوری گازهای همراه
در پروژه‌های مختلف جمعآوری گازهای همراه نفت، اقدامات قابل‌توجهی در حال اجرا است. به‌عنوان نمونه، در مجتمع گاز پارس‌جنوبی، یکی از بزرگ‌‌‌‌‌ترین تاسیسات گاز طبیعی جهان، پروژه‌هایی طراحی شده‌اند که می‌توانند بیش از ۲هزار‌میلیون مترمکعب گاز مشعل را جمعآوری کنند. این گازها می‌توانند به‌عنوان منابع انرژی برای تولید برق، پتروشیمی یا حتی صادرات مورد‌استفاده قرار گیرند.
۳- همکاری با شرکت‌های بین‌المللی
ایران همچنین تلاش‌کرده تا با جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی، فناوری‌های نوین برای مدیریت گازهای همراه نفت را به کشور وارد کند. این همکاری‌ها به‌رغم تحریم‌های اقتصادی موجود، گام مهمی در جهت کاهش وابستگی به روش‌های سنتی و بهبود فرآیندهای موجود بوده‌است.
۴- برنامههای کاهش شدت مصرف انرژی
کاهش شدت مصرف انرژی و بهینه‌سازی مصرف گاز در صنایع مختلف یکی از دیگر راهکارهای موثر در کاهش گازسوزی است. دولت ایران برنامه‌هایی را برای کاهش مصرف گاز در صنایع و حتی در منازل اجرا کرده‌است.
چالش‌های موجود در کاهش مشعلسوزی
به‌رغم تلاش‌های گسترده، هنوز چالش‌هایی در راه بهره‌‌‌‌‌برداری بهینه از گازهای همراه نفت وجود دارد. این چالش‌ها شامل مشکلات زیرساختی، کمبود سرمایه‌گذاری و مسائل مدیریتی است، به‌ویژه، ایران به دلیل محدودیت‌های مالی و تحریم‌ها با مشکل جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی مواجه است. نبود شبکه‌‌‌‌‌های مدرن انتقال گاز، پالایشگاه‌ها و تاسیسات ذخیره‌سازی گاز، یکی از دلایل اصلی گازسوزی در کشور است، همچنین مشکلات مدیریتی و عدم‌هماهنگی بین نهادهای مختلف صنعت نفت و گاز نیز موجب افزایش گازسوزی در کشور شده‌است.
فلرینگ و چالش‌های جهانی
فلرینگ نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای نفت‌خیز دیگر نیز یک معضل جدی به‌حساب می‌آید. کشورهایی مانند روسیه و نیجریه سال‌ها در صدر کشورهای با بیشترین میزان فلرینگ قرار داشتند، اما اقداماتی برای کاهش این روند انجام داده‌اند. برای مثال، روسیه با تعیین اهداف مشخص برای کاهش گازسوزی و سرمایه‌گذاری‌های قابل‌‌‌‌‌توجه در زیرساخت‌های جمعآوری گاز، موفق به کاهش مشعلسوزی شده‌است. نیجریه نیز با راه‌اندازی برنامه‌هایی برای تجاری‌‌‌‌‌سازی گاز فلر و جذب سرمایه‌گذاری، در این زمینه پیشرفت‌هایی داشته‌است.
افق‌‌‌‌‌های پیش‌رو
برای کاهش فلرینگ و استفاده بهینه از گازهای همراه نفت، ایران نیازمند اتخاذ سیاست‌های جامع و بلندمدت است. این سیاست‌ها باید با درنظرگرفتن نیازهای داخلی و بازارهای جهانی، همراه با توجه به پیامدهای زیست‌محیطی، تدوین شوند. برخی از راهکارهای کلیدی عبارتند از:
۱- ایجاد زیرساخت‌های مدرن
برای جمعآوری و انتقال گازهای همراه نفت، ایران باید زیرساخت‌های مدرن‌‌‌‌‌تر و شبکه‌‌‌‌‌های انتقال گاز جدید ایجاد کند. این اقدامات می‌توانند به کاهش گازسوزی کمک کنند.
۲- توسعه صنایع پتروشیمی و افزایش ارزش‌افزوده گاز
گازهای همراه نفت می‌توانند به‌عنوان مواد اولیه برای تولید محصولات پتروشیمی و افزایش ارزش‌افزوده در صنایع داخلی مورد‌استفاده قرار گیرند.
۳- همکاری با کشورهای منطقه و توسعه بازارهای صادراتی
ایران می‌تواند با همکاری با کشورهای همسایه در زمینه انتقال گاز و تجارت انرژی، بازارهای جدیدی برای صادرات گاز پیدا کند.
۴- جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی
جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی برای پروژه‌های جمعآوری و فرآوری گازهای همراه، می‌تواند به ایران در کاهش گازسوزی کمک کند.
فلرینگ یکی از مشکلات جدی در مدیریت منابع گازی ایران است که علاوهبر هدررفت منابع انرژی، پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی قابل‌توجهی به‌همراه دارد. ایران در سال‌های اخیر اقدامات قابل‌توجهی برای کاهش مشعلسوزی انجام داده، اما هنوز برای رسیدن به اهداف بلندمدت خود نیازمند زیرساخت‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و برنامههای جامع‌‌‌‌‌تری است. با همکاری‌های بین‌المللی، استفاده از فناوری‌های نوین و بهینه‌سازی مصرف انرژی، ایران می‌تواند به یکی از پیشروان صنعت گاز در جهان تبدیل شود و این منابع گازی را به ثروتی ملی تبدیل کند.
