ضرورت تحول در نظام تولید برق

 هدف و ماموریت اصلی مجموعه صنعت برق کشورتامین برق مطمئن و اقتصادی برای تمام مشترکان و مصرف‌کنندگان برق است. برای تامین مطمئن برق لازم است اولا به میزان کافی زیرساخت‌های تولید، انتقال و توزیع برق (نیروگاه‌ها و خطوط انتقال و توزیع) ایجاد شده باشد و ثانیا این تاسیسات و زیرساخت‌ها به خوبی بهره‌برداری و تعمیر و نگهداری شوند. از بُعد اقتصادی نیزمسئله انتخاب نوع نیروگاه‌ها به لحاظ هزینه سرمایه‌گذاری و هزینه O&M آنها و همچنین ایجاد نظام‌های بهینه O&M و آرایش تولید (از جمله بازار برق) حائز اهمیت هستند.از بعد تامین مطمئن برق مهم‌ترین عامل وجود ظرفیت ذخیره کافی تولید در مجموعه شبکه برق است. در کشور ما به‌خصوص دریک دهه گذشته ایجاد ظرفیت جدید تولید به تناسب رشد مصرف برق صورت نگرفته و این امر موجب شده است نیاز مصرف طی تابستان امسال و سال گذشته حتی از جمع قدرت عملی نیروگاه‌ها نیز پیشی بگیرد که با توجه به محدودیت‌های تولید نیروگاه‌های برقابی ناشی از کمبود ذخیره آب سد‌ها و همچنین ضریب خروج اضطراری متعارف و معمول نیروگاه ها، کمبود قابل‌توجهی نسبت به نیاز مصرف آن گونه که مسوولان صنعت برق نیز اظهار کرده اند، ایجاد شود. واضح است در این شرایط چه فشار مضاعفی را مجموعه نیروگاه‌های کشور و متولیان امر بهره‌برداری در ستاد شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نیرو برای عبور از پیک مصرف تابستان باید متحمل شوند.بدیهی است در چنین وضعیتی بهره‌برداری، تعمیر و نگهداری بهینه ازمجموعه نیروگاه‌های موجود برای جبران کمبود تولید از اهمیت خاصی برخوردار است. در این زمینه با وجود اینکه در ۸ ماه از سال به دلیل کاهش نیاز مصرف فرصت کافی برای اجرای تمام برنامه‌های تعمیراتی مطابق با استاندارد‌های کارخانه سازنده هریک ازنیروگاه‌ها وجود دارد و برنامه‌ریزی دقیق و مناسبی هم با همکاری واحد‌های ذی‌ربط شرکت تولید برق حرارتی و شرکت مدیریت شبکه برای کلیه واحد‌های تولید (اعم از خصوصی و دولتی) صورت می‌گیرد، اما به دلیل کمبود منابع مالی و مشکلات بازرگانی خارجی تامین قطعات یدکی با اشکال یا تاخیر مواجه می‌شود. واحد‌های گازی بسته به مدل آنها ۵ تا ۱۰‌درصد ازطول عمر خود را درحال توقف برای بازدید‌ها یا تعمیرات به سر می‌برند و این زمان برای واحد‌های بخاری ۱۰ تا ۱۵‌درصد است.باتوجه به اینکه درحال‌حاضرحدود ۴۵‌هزار مگاوات از واحد‌های حرارتی ازنوع توربین گاز هستند (همچنین حدود ۱۲‌هزار مگاوات واحد‌های بخاری متصل به واحد‌های گازی درنیروگاه‌های سیکل ترکیبی) در مقایسه با حدود ۱۵۰۰۰ مگاوات نیروگاه‌های بخاری از اکثریت قابل‌توجهی برخوردارند و این روند رو به افزایش است، بنابراین مسئله تعمیرات مجموعه نیروگاه‌ها سال به سال از حساسیت و اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

با وجود مشکلاتی که برای انجام تعمیرات به موقع واحد‌های نیروگاهی وجود دارد و به پاره‌ای از آنها اشاره شد، ولی خوشبختانه به دلیل وجود روح همکاری مجموعه صنعت برق کشور اعم از نیروگاه‌های بخش‌خصوصی و دولتی و شرکت‌های ستادی صنعت برق مشکلات وکمبود‌های فعلی تاحدی برطرف می‌شود، ولی قطعا ادامه این شرایط منجر به کاهش کارآیی و عملکرد نیروگاه‌های موجود در آینده هم به لحاظ میزان قابلیت تولید هم قابلیت اطمینان و هم هزینه تولید خواهد شد.باتوجه به شرایط فوق به منظور پیشگیری از بروز حوادث غیر‌مترقبه خسارت بار برای واحد‌های گازی که بازسازی آنها به دلیل مشکلات تامین قطعات معمولا به طول خواهد انجامید، لازم است انجام تعمیرات این نوع واحد‌ها با توجه به محدودیت‌های مالی نسبت به واحد‌های بخاری در اولویت قرارگیرد.در مورد هزینه‌های تولید برق در نیروگاه‌های حرارتی ذکر این نکته ضروری است که در اکثرکشور‌های جهان بیش از ۹۰‌درصد هزینه تولیدبرق نیروگاه‌های حرارتی اختصاص به هزینه سوخت دارد؛ بنابراین تعرفه‌های برق به تناسب قیمت‌های جهانی سوخت تغییر می‌کند.

به همین جهت عمده فعالیت‌های تحقیقاتی در جهت توسعه تجهیزات تولیدبرق در شرکت‌های سازنده این نوع تجهیزات بر افزایش کارآیی و راندمان عملکرد آنها متمرکز می‌شود.بدیهی است با این وضعیت فعالیت‌های مرتبط با تولید برق آنگونه که درسایرکشور‌ها صورت می‌‎گیرد و قبلا به آن اشاره شد در راستای کاهش هزینه سوخت و به عبارتی کاهش مصرف سوخت و بهبود راندمان حرارتی شکل نمی‌گیرد. سرمایه‌گذاری برای اجرای اقداماتی از قبیل احداث نیروگاه‌های جدید پر راندمان، جایگزین کردن نیروگاه‌های قدیمی کم بازده با نیروگاه‌های جدید، بازسازی نیروگاه‌های قدیمی باهدف ارتقای راندمان و جهت گیری روش‌های بهره‌برداری، تعمیر، نگهداری و... در راستای بهبود راندمان از جمله این اقدامات است.شکی نیست که راهکار اصلی که جهت گیری فعالیت‌های بخش تولید صنعت برق را به سمت بهبود راندمان وکاهش مصرف سوخت (به عنوان عامل عمده هزینه واقعی تولید برق) سوق دهد، بسترسازی لازم برای واقعی ترکردن نرخ تمام حامل‌های انرژی (و ازجمله هزینه سوخت مصرفی نیروگاه ها) است تا به این وسیله به طور نظام‌مند رشد مصرف بی‌رویه کنترل شده و همزمان جاذبه لازم رابرای مشارکت بخش خصوصی چه در جهت افزایش ظرفیت تولید برق و چه اجرای پروژه‌های موثر در کاهش مصرف سوخت ایجاد شود. به هر حال این داروی تلخ را برای درمان این بیماری روزی باید سرکشید و تا آن زمان نمی‌توان به سروسامان دادن به امور مرتبط با انرژی درکشور چندان امیدوار بود. متاسفانه شرایط فعلی اقتصاد کشور و وضعیت معیشت مردم نیز به شکلی است که دفاع از افزایش نرخ حامل‌های انرژی‌برای مسوولان ذی‌ربط کشور مشکل است، اما هرچه زمان از دست برود قطعا شرایط سخت‌تر خواهد شد.به هر حال با وجود فرسودگی وتکنولوژی قدیمی بخش قابل‌توجهی ازناوگان تولید برق کشورکه حدود ۱۶۰۰۰مگاوات آن بیش از ۳۰ سال و حدود۱۰۰۰۰ مگاوات بیش از ۴۰ سال عمر دارند و راندمان بخش قابل‌توجهی از آنها بسیار پایین است به دلیل نبود ذخیره تولید درشبکه، بهره‌برداری از همه این ظرفیت در فصل پیک اجتناب ناپذیراست، چرا که امروزه به دلیل وابستگی شدید زندگی مردم به برق و نقش مهم برق در تولیدات صنعتی، هزینه اعمال یک کیلووات ساعت خاموشی چند برابر و بلکه ده‌ها برابر هزینه تولید یک کیلووات ساعت برق در پرهزینه‌ترین وکم راندمان‌ترین نیروگاه حتی با احتساب قیمت‌های واقعی سوخت است و این موضوع البته در تمام دنیا به‌خصوص در کشور‌های پیشرفته صنعتی به مراتب شدیدتر است.