برخورداری از ذخایر متنوع معدنی در کشور،
مزیت پررنگی برای توسعه بخش معدن و صنایع معدنی محسوب می‌شود. با این حال، اساسا فعالیت‌های اکتشافی آنطور که باید و شاید در کشور توسعه پیدا نکرده‌اند. همین مسئله سبب شده است تا از مزیت‌های نسبی موجود در کشور، به طور کامل بهره‌برداری صورت نگیرد. مجتمع معدنی خراسان جنوبی از جمله فعالان این حوزه به شمار می‌آید که رسالت خود را به صورت انجام فعالیت‌های اکتشافی برای شناسایی ذخایر جدید و همچینن واگذاری معادن به بخش خصوصی تعریف کرده است. نگاهی به عملکرد این مجتمع در چند سال اخیر به وضوح از ثمربخش بودن راهبردهای اتخاذ شده حکایت دارد.
استان خراسان جنوبی آمیزه‌ای از انواع سنگ‌های آذرین، رسوبی و دگرگونی مربوط به سنین مختلف زمین‌شناسی است که همین مسئله، باعث بروز فازهای مختلف کوه‌زایی و به تبع آن کانی‌زایی در این استان شده است. این تنوع، سبب شکل‌گیری تعداد قابل‌توجهی از کانی‌های اقتصادی (فلزی، غیرفلزی و سنگ‌های ساختمانی) در نقاط مختلف استان خراسان جنوبی شده است. این استان در زمینه سنگ‌های گرانیتی، زغال‌سنگ، منیزیت، شورابه پتاس، بنتونیت و سنگ‌های نیمه‌قیمتی نیز از استان‌های برتر کشور به شمار می‌آید که آثار آن با ذخیره قطعی بیش از سه میلیارد و ۹۲۵ میلیون تن، حدود ۵۰ نوع ماده معدنی از ۶۵ نوع ماده معدنی شناسایی شده در کشور را شامل می‌شود. استان خراسان جنوبی همچنین ۶ درصد از مجموع معادن کشور، ۵/۱ درصد از ذخایر قطعی، ۲/۴ درصد از استخراج اسمی و ۸/۵ درصد از اشتغال حوزه معادن را در اختیار دارد و چهارمین استان معدنی کشور محسوب می‌شود. این موضوع فرصت‌های مناسبی را برای سرمایه‌گذاری در معدن، ایجاد واحدهای صنعتی مبتنی بر معادن استان، تکمیل زنجیره تولید و همچنین استفاده از ظرفیت‌های علمی و تخصصی در این استان فراهم کرده است.
پتانسیل طلایی
مجتمع معدنی خراسان جنوبی با هدف توسعه فعالیت‌های معدنی در استان‌های محروم و کمتر توسعه‌یافته کشور، در اواخر سال ۱۳۹۲ با ثبت محدوده‌های معدنی و متعاقب آن با تعریف طرح اکتشافی خراسان جنوبی و انتصاب مجری طرح در خرداد ماه سال ۱۳۹۳، به صورت رسمی فعالیت‌های اکتشافی و اجرایی خود را در استان آغاز کرد. برنامه اصلی این مجتمع در استان خراسان جنوبی، بهره‌گیری از توان حداکثری بخش خصوصی در راستای اصل ۴۴ قانون اساسی با هدف تکمیل طرح‌های اکتشافی و معدنی و ایجاد واحدهای فرآوری برای جلوگیری از خام‌فروشی مواد معدنی است. این مجتمع تاکنون در ۶ محدوده اکتشافی شامل طلای هیرد، طلای خونیک، آهن حنار، روی ملوند، آهن بیشه و سرب و روی ازبکوه پروانه بهره‌برداری اخذ کرده است و با بهره‌برداری از معادن مذکور، زمینه اشتغال مناسب و پایداری را در منطقه ایجاد کرده است. گفتنی است که با ارائه محدوده‌های هدف جدید در زمینه‌های مختلف به خصوص طلا، مس، روی و آهن، این روند ادامه خواهد یافت و امید می‌رود که این مشارکت در سرمایه‌گذاری، منجر به توسعه هرچه بهتر فعالیت‌های اکتشافی و معدنی در استان شود.
عملیات بهره‌برداری از معدن طلای هیرد با ذخیره پنج میلیون تن و عیار میانگین PPM 0.92 از اواخر سال ۱۳۹۸ آغاز شده و تاکنون حدود ۵۸۵ هزار تن ماده معدنی استخراج شده است. میزان استخراج ماده معدنی در پنج ماهه نخست سال جاری بیش از ۱۴۶ هزار تن بوده است. کارخانه فرآوری طلای هیرد با ظرفیت تولید ۲۰۰ کیلوگرم شمش طلا در سال، از دی ماه ۱۴۰۰ در حال فعالیت است؛ به طوری که از آن زمان تاکنون ۴۳۷ کیلوگرم شمش طلا در این کارخانه تولید شده است. از این میزان شمش تولیدی، بالغ بر ۹۲ کیلوگرم شمش طلا در پنج ماهه ابتدایی سال جاری تولید شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل (۶۵ کیلوگرم)، ۴۱ درصد افزایش داشته است.
کارخانه طلای هیرد همچنین در سال گذشته بالغ بر ۲۰۰ کیلوگرم شمش طلا تولید کرده که این عدد در مقایسه با عملکرد سال ۱۴۰۱ در این کارخانه، رشد ۴۳ درصدی داشته است. این موضوع حاصل عملکرد مثبت سرمایه‌گذار و رکوردشکنی‌های ماهانه در این کارخانه بوده است. در دی ماه سال گذشته با تولید ۲۸ کیلوگرم شمش، رکورد جدیدی در زمینه تولید ماهانه شمش در کارخانه طلای هیرد به ثبت رسید؛ در حالی که تولید ماهانه این کارخانه در سال گذشته به طور متوسط ۱۳ کیلوگرم بوده است. گفتنی است که کارخانه طلای هیرد در حالی تولید ۲۰۰ کیلوگرم شمش طلا را در سال گذشته به ثبت رساند که در برنامه تولید این کارخانه، تولید ۱۳۶ کیلوگرم شمش طلا پیش‌بینی شده بود. در سال گذشته همچنین عملیات اجرایی طرح توسعه کارخانه طلای هیرد آغاز شد که با بهره‌برداری کامل از آن، ظرفیت تولید این کارخانه به ۴۰۰ کیلوگرم در سال افزایش می‌یابد. گفتنی است که این کارخانه در سال جاری به عنوان واحد نمونه صنعتی استان خراسان جنوبی انتخاب شده است. همچنین در معدن طلای خونیک نیز میزان ذخیره ۵۰۸ هزار تن با عیار متوسط PPM 0.8 است. با انجام اکتشافات تکمیلی و تفضیلی، این میزان ذخیره نیز افزایش چشمگیری داشته است. گفتنی است که کارخانه طلای خونیک با مشارکت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در حال احداث است که با بهره‌برداری از آن، سالانه ۴۰۰ کیلوگرم به ظرفیت تولید طلای استان خراسان جنوبی افزوده می‌شود.
دیگر محدوده‌های اکتشافی
در معدن سنگ‌آهن حنار، میزان ذخیره یک میلیون تن و عیار متوسط ۵۹/۳۷ درصد است. همچنین میزان تولید سالانه این معدن نیز ۱۰۰ هزار تن است. با برگزاری مزایده عمومی، شرکت سهامی ذوب‌آهن اصفهان برای مدت ۱۰ سال به عنوان سرمایه‌گذار معدن انتخاب شده و در این معدن مشغول فعالیت است. گفتنی است که این چهارمین معدن تابعه مجتمع معدنی خراسان جنوبی محسوب می‌شود که بهره‌برداری از آن به سرمایه‌گذار بخش خصوصی واگذار شده است. معدن آهن بیشه نیز در شهرستان خوسف و در فاصله ۱۹۰کیلومتری جنوب بیرجند قرار دارد. میزان ذخیره قطعی این معدن نیز مطابق با پروانه بهره‌برداری یک میلیون تن با عیار متوسط ۴۲ درصد و استخراج سالانه ۱۰۰ هزار تن است. در حال حاضر نیز فرایند جذب و انتخاب سرمایه‌گذار به اتمام رسیده است و در مراحل ابلاغ قرارداد به سر می‌برد.
بهره‌برداری از معدن روی ملوند نیز با ذخیره قطعی ۱۷۰ هزار تن کانسنگ روی با عیار ۶/۳ درصد، از آذر ماه سال ۱۳۹۸ آغاز شده و تاکنون بالغ بر ۷۱ هزار تن ماده معدنی استخراج شده است. از این میزان، هشت هزار و ۲۳۷ تن مربوط به پنج ماهه سال جاری بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل (چهار هزار و ۲۲۸ تن)، با ۹۵ درصد رشد همراه بوده است. بر اساس پروانه بهره‌برداری، سالانه ۱۰ هزار تن روی از این معدن قابل استخراج است. گفتنی است که عملکرد تولید معدن روی ملوند در سال گذشته، حاکی از تحقق ۱۰۰ درصدی برنامه تولید در این معدن بوده است. میزان ذخیره معدن ازبکوه نیز ۱۵۷ هزار تن با عیار متوسط ۱۰/۵ درصد و استخراج سالانه ۶ هزار و ۲۸۰ تن است. پس از اخذ پروانه بهره‌برداری، این معدن در حال انجام مقدمات ابلاغ الحاقیه بوده و عملیات معدن توسط سرمایه‌گذار آغاز شده است. گفتنی است که در کنار واگذاری معادن به بخش خصوصی، یکی از مهم‌ترین رسالت‌های مجتمع معدنی خراسان جنوبی انجام فعالیت‌های اکتشافی برای شناسایی ذخایر جدید است. در همین راستا، در پنج ماهه نخست سال جاری ۱۵ هزار متر حفاری مغزه‌گیری در ۳۸ حلقه گمانه انجام شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، روند رو به رشدی داشته است.در حال حاضر تعداد ۱۳ پروانه اکتشاف در زمینه پلی‌متال اخذ شده که در حال شناسایی و پی‌جویی است و به محض پایان مطالعات، فعالیت‌های اکتشافی و حفاری در آن‌ها آغاز خواهد شد. با عنایت به شناسایی محدوده‌های امیدبخش حاصل از مطالعه سه پهنه فردوس، قائن، لوت و بخش جنوبی کاشمر مربوط به سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران در استان خراسان جنوبی و ثبت ۷۸ محدوده امیدبخش به نام ایمیدرو، به منظور تمرکز‌گرایی، هم‌افزایی و استفاده از ظرفیت‌های موجود، کلیه مراحل اداری صدور پروانه‌های اکتشاف برای محدوده‌های امیدبخش ثبت شده به نام ایمیدرو به این مجتمع واگذار شده است. در این راستا، تاکنون تعداد ۱۲ فقره پروانه اکتشاف اخذ شده است که در ۶ محدوده مراحل نهایی صدور پروانه و در مابقی نیز استعلامات ماده ۲۴ در دست اقدام قرار دارند.
