در هیاهوی واردات

کربن در صنایع فلزی اعم از فولاد و آلومینیوم بر دو پایه محصولات معدنی و نفتی یافت می‌شود؛ نخست، کک متالورژی که پس از استخراج و فرآوری زغال‌سنگ کک‎‌شو و در ادامه فرایند کلسیناسیون به دست می‌آید. این محصول به طور مشخص در کوره‌های قوس الکتریکی کارخانه‌های فولادسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد که میزان کربن موجود در آن حداکثر بین ۸۵ تا ۹۰ درصد است. از سوی دیگر، در کارخانه‌هایی که از کوره القایی برای ساخت فولاد و به ویژه چدن استفاده می‌کنند، به محصولی با کربن بیش از ۹۰ درصد نیاز بوده که همان روپترولیوم کک است. این محصول، یکی از محصولات فرعی پالایش نفت خام بوده که از تجزیه حرارتی هیدروکربن‌های سنگین نفت در دما و فشار بالا تولید می‌شود. روپترولیوم کک پس از فرایند کلسیناسیون که متفاوت از کک متالورژی است، به کلساین پترولیوم کک تبدیل شده و در نهایت محصول کک نفتی (CPC) با کربن بالای ۹۸/۵ به دست می‌آید. نکته قابل توجه اینکه این محصول می‌تواند در کوره‌های بسیار کوچک نیز درصد بالایی از کربن را برای قطعات تولید شده به ویژه چدن ایجاد کند.طبق آمار ارائه شده از سوی پایگاه «UN Comtrade»، میزان تجارت جهانی کک نفتی کلسینه نشده و کلسینه شده که به گرافیت پرسولفور نیز شهرت دارد، در سال ۲۰۲۳ میلادی به ترتیب برابر با ۵۷ میلیون و ۴۳۰ هزار تن و ۶ میلیون و ۴۵۰ هزار تن بوده است. در یک نگاه کلی، کشورهای چین، هند، ژاپن، برزیل و ترکیه به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده و کشورهای آمریکا، روسیه، اسپانیا، کانادا و چین به عنوان برترین صادرکننده پترولیوم کک طی پنج سال گذشته در جهان بوده‌اند. در ایران به عنوان یکی از قطب‌های صنعت ریخته‌گری و تولید قطعات چدنی و فولادی جهان، تنها یک نمونه از روپترولیوم کک تولید می‌شود که آن هم به دلیل بالا بودن میزان گوگرد موجود، ارزش اقتصادی اجرای فرایند کلسیناسیون را ندارد. بر همین اساس ماده اولیه مورد نیاز تولید کک نفتی باید به صورت خام از پالایشگاه‌های سه کشور ترکمنستان، آذربایجان و چین به داخل کشور وارد شود و سپس عملیات کلسیناسیون بر روی آن صورت پذیرد.

طبق آمار ارائه شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران، میزان واردات کک نفتی کلسینه نشده و کلسینه شده در پنج ماهه نخست ۱۴۰۳ به ترتیب برابر با ۱۵۳ هزار و ۴۸۰ تن و ۲۶ هزار و ۱۶۵ تن بوده است. فرایند واردات این مواد خام وکلسیناسیون آن‌‌ها طی سه تا چهار سال گذشته در حالی توسط بعضی تولیدکنندگان داخلی انجام می‌شود که چین به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کک نفتی در جهان، بخشی از نیاز خود را از طریق پالایشگاه‌های مذکور تامین می‌کرد و به نوعی واردکننده این محصول نیز به شمار می‌آمد اما به دنبال اعلام ورشکستگی یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ساختمان‌سازی در این کشور، رکود سهمگینی در بازار جهانی فولاد ایجاد شد و با تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی در مناطق مختلف، این رکود عمیق‌تر شد؛ تا جایی که چین را به صادرکننده محصول کک نفتی در جهان نیز تبدیل کرد.

در اوایل سال ۱۴۰۲ و هم‌زمان با افزایش صادرات کک نفتی توسط چین، روند نزولی کاهش قیمت محصولاتی همچون گرافیت و کک نفتی آغاز شد و قیمت‌ها از حدود یک هزار و ۱۰۰ یورو به ازای هر تن، به حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ یورو کاهش پیدا کرد. این اتفاقات در مجموع سبب شد میزان کک نفتی عرضه شده توسط چین در بازارهای جهانی به شدت رشد پیدا کند و حضور بازرگانان چینی در ایران جهت بازاریابی و فروش این محصول طی یک سال و نیم گذشته، خود مهر تاییدی بر حجم بالای عرضه کک نفتی در کشور بوده است. هم‌اکنون میزان واردات کک نفتی به ایران به قدری افزایش یافته که حتی فروش شرکت‌های بازرگانی و واردکنندگان این محصول نیز با ضرر و زیان مالی همراه شده است. افت بی‌رویه قیمت کک نفتی به نوعی تولید این محصول را غیراقتصادی کرده و از سوی دیگر قیمت آن را به کک متالورژی نزدیک کرده است. در حال حاضر کک متالورژی حدود ۱۸ تا ۲۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم قیمت‌گذاری می‌شود که با توجه به آنچه گفته شد، اختلاف کمی نسبت به کک نفتی پیدا کرده است.با توجه به رکود اقتصادی جهان و سیاستی که چین به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کک نفتی در پیش گرفته است، به نظر تغییر چندانی طی ماه‌های پیش رو در روند عرضه و نیز قیمت‌گذاری این محصول حاصل نخواهد شد؛ مگر اینکه با از بین رفتن رکود جهانی، شرایط تغییر پیدا کرده و همگام با افت صادرات چین، قیمت کک نفتی نیز بهبود پیدا کند. در این بین، پتانسیل تبدیل شدن ایران به یکی از برترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان کک نفتی در جهان نیز وجود دارد؛ به شرط آنکه ماده اولیه مورد نیاز آن که همان روپترولیوم کک است، به قدر کافی توسط پالایشگاه‌های نفت کشور تامین شود و در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار بگیرد؛ البته در این بین ضرورت دارد که اصلاح اختلاف نرخ ارز آزاد و نیمایی نیز توسط دولت و بانک مرکزی صورت پذیرد تا به دنبال آن هم تولید و هم صادرات محصولاتی همچون کک نفتی در صورت امکان رونق بگیرد.