مدلی نوین مهندسی در صنعت فولاد
سید محمدحسین موسوی‌زاده؛ فعال صنعت فولاد
با توجه به نتایج مثبت به دست آمده در پروژه‌های فعلی و آینده‌نگری در بهره‌برداری تخصصی کارخانجات فولادی، می‌توان اذعان داشت که امروز شرکت مهندسین مشاور پیشگامان فولاد جنوب (SSPE) برای اولین بار، مهندسی بهره‌برداری را به عنوان یک مدل عمومی برای پوشش سراسری صنعت فولاد کشور و سایر کشورها، توسعه داده و تجربه کرده است.با توجه به مزیت‌های رقابتی ایران در تولید فولاد، در سال‌های اخیر طرح‌ها و برنامه‌های متعددی برای توسعه ظرفیت تولید در کل زنجیره ارزش تعریف شده است. بهره‌برداری از طرح‌های در دست اقدام به سرمایه‌گذاری فراوانی نیاز دارد و به منظور جلوگیری از هدررفت سرمایه و پیشبرد دقیق طرح‌ها و برنامه‌ها، باید از مدل‌های راهبری و تخصصی استفاده کرد.طبق آمارهای منتشر شده انجمن جهانی فولاد در انتهای ماه ژوئن ۲۰۲۳، ایران هشتمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان است. با توجه به جایگاه فعلی، ایران در تلاش است که مجموع ظرفیت فعلی و طرح‌های در دست اجرا را طبق سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، به ۵۵ میلیون تن و در سال ۱۴۱۰، به بیش از ۶۵ میلیون تن برساند. بر اساس آخرین گزارش طرح جامع فولاد کشور که در تیر ماه سال ۱۴۰۲ منتشر شده است، وضعیت ظرفیت فعلی و طرح‌های در دست اجرای زنجیره فولاد، نشان‌دهنده صرفه و ضرورت سرمایه‌گذاری در توسعه کارخانه‌ها است؛ ضمن اینکه حفظ موازنه در زنجیره فولاد به ثبات و تضمین سودآوری آن در پایین‌دست و بالادست کمک خواهد کرد.وجود معادن بزرگ سنگ‌آهن، منابع انرژی نسبتا ارزان‌قیمت، نیروی انسانی جوان، متخصص و فراوان، بازارهای مصرف داخلی و بنادر متعدد برای صادرات، مهم‌ترین مزایای نسبی ایران برای سرمایه‌گذاری و توسعه زنجیره فولاد است. در همین راستا، طرح‌های سرمایه‌گذاری متعدد و توزیع‌شده‌ای در کشور در دست اجرا و بعضا در شرف بهره‌برداری قرار دارد.این میان می‌توان به طرح‌های هفت‌گانه فولادی کشور شامل واحدهای فولادسازی سپیددشت، شادگان، میانه، نی‌ریز، سبزوار، قائنات و بافت اشاره کرد. علاوه بر طرح‌های مذکور، پروژه‌های بزرگ دیگری نیز در استان‌های کردستان، سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، خوزستان و… با سرمایه‌گذاری دولتی و بخش خصوصی در حال احداث هستند. صنعت فولاد علاوه بر مزایا، سودآوری و کاربرد این فلز که علاوه بر تامین بازار داخلی، ارزش صادراتی قابل‌توجهی نیز ایجاد می‌کند، طبق تجربه سال‌های اخیر، تولید و صادرات آن از لحاظ شرایط سیاسی و ژئوپلیتیک کنونی ایران و محدودیت‌های احتمالی صادرات نفت، می‌تواند جایگزینی راهبردی و ارزآور باشد.سرمایه‌گذاری و احداث کارخانجات زنجیره فولاد در کشور، بر اساس سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی، تا حدودی با پراکندگی نسبی در پهنه کشور صورت گرفته است و دنبال می‌شود. بر همین اساس و با توجه به توان مشخص تامین مواد اولیه و انرژی مورد نیاز، ظرفیت این واحدها نیز محدود و در مقابل تعداد آن‌ها قابل توجه خواهد بود. از سرمایه‌گذاری تا احداث هر یک از این کارخانجات، مقطعی مهم از چرخه حیات آن محسوب می‌شود اما در بلندمدت، تهیه، بنا نهادن و اجرای دقیق و بی‌نقص روال‌ها و فرایندهای مهندسی و اجرایی کارخانه، حیاتی‌ترین دغدغه سرمایه‌گذاران است. استفاده از یک تیم متخصص و مجرب، تضمین‌کننده راه‌اندازی علمی کارخانه، عبور موفقیت‌آمیز از منحنی یادگیری (Learning Curve)، دستیابی به تولید پایدار و انتقال موفق تخصص و تجربه و بلوغ فرهنگ سازمانی سرمایه‌گذار می‌شود.تشخیص، انتخاب و اجرای یک مدل راهبری برای اداره کردن پلنت، یکی از بارزترین چالش‌های این گونه کارخانجات است. این مدل راهبری، شامل تمام ابعاد و جوانب کارخانه از نیروی انسانی، بازرگانی، بهره‌برداری، مهندسی و… می‌شود. از طرفی اساسا یکی از علل کمبود منابع بانکی در صنعت، استفاده غیربهینه و غیرتخصصی از فناوری است. این نوع بهره‌برداری، در یک چرخه معیوب، باعث هدررفت منابع مالی، انسانی و زمان می‌شود. استفاده نادرست از فناوری، نیاز به تسهیلات بانکی، میزان بهره بانکی و مدت خواب سرمایه را افزایش خواهد داد و موجب افزایش غیرمنطقی بهای تمام شده تولید یا تحویل محصول و عدم اقبال مشتریان خواهد شد.به هر حال، هر کارخانه‌ای بعد از احداث، فعالیت‌هایی را انجام می‌دهد تا به تولید اسمی و کسب سود دست یابد. عدم اتخاذ راهبرد و برنامه جامع در به‌کارگیری فرایندها، تجهیزات، پیمانکاران و نیروی انسانی موجب پراکندگی و بی‌نظمی امور، دوباره‌کاری یا عدم رسیدگی به برخی فعالیت‌ها، افزایش ریسک‌های اجرایی پلنت، عدم مسئولیت‌پذیری پیمانکاران، استهلاک مضاعف تجهیزات، عدم تحقق کامل برنامه‌های تولید، نت، مالی و نیروی انسانی می‌شود.شاید در نگاه عمومی، بیشترین تجربه و سابقه شرکت مهندسین مشاور پیشگامان فولاد جنوب پشتیبانی عملیاتی و امور مهندسی باشد اما واقعیت این است که با توجه به نیاز بازار به یک الگوی موفق برای بهره‌برداری از طرح‌های فولادی در شرف راه‌اندازی، این شرکت خوشنام با ترکیبی بدیع از متخصصان جوان و نوآور و خبرگان با تجربه در صنعت فولاد و به عنوان بازوی مهندسی گروه فولاد خوزستان، مجموعه دانش و تجربیات طولانی «فخوز» در زمینه تمام فرایندهای تخصصی بهره‌برداری از کارخانجات زنجیره فولاد، انجام بررسی‌های عملکردی (Performance Test)، رفع عیوب اولیه و حصول اطمینان از راندمان کاری تجهیزات نصب شده و رساندن کارخانه به نرخ تولید پایدار پیش‌بینی شده را در قالب یک بسته یکپارچه، جمع‌آوری کرده و به نام مهندسی بهره‌برداری توسعه داده است. پیشگامان، این مدل را در سه بخش کلی پشتیبانی ستادی، بهره‌برداری و پشتیبانی عملیاتی دسته‌بندی کرده است.گام‌های مهندسی بهره‌برداری، خواه ناخواه در راه‌اندازی هر کارخانه‌ای برداشته می‌شود. هنر پیشگامان، توانایی ارائه خدمات این بسته به صورت یک‌جا، تخصصی و مبتنی بر تجربیات است؛ به گونه‌ای که اولا سرمایه‌گذار صرفا به مدیریت سرمایه می‌پردازد و نیازی به مدیریت امور اجرایی کارخانه ندارد؛ ثانیا یکپارچگی و هم‌بستگی عملیات تست و رفع عیب و راه‌اندازی تجهیزات حاصل می‌شود و ثالثا در بسیاری از هزینه‌ها صرفه‌جویی خواهد شد.مهندسی بهره‌برداری در صنعت نفت و گاز نیز یک تخصص و گرایش اصلی از رشته مهندسی نفت محسوب می‌شود و به بررسی تولید از مخازن نفت و گاز و مشکلات مرتبط با آن می‌پردازد. شاید این اولین بار در دنیا باشد که این مفهوم در صنعت فولاد نهادینه می‌شود. قطعا گستردگی و عمق مهندسی بهره‌برداری در زنجیره فولاد به اندازه‌ای است که ورود شرکت مهندسین مشاور پیشگامان فولاد جنوب به تدوین این رشته تخصصی در دانشگاه‌ها در راستای مسئولیت‌های اجتماعی و رسالت خود و برای بسط این دانش ارزشمند و جانشین‌پروری دور از ذهن نخواهد بود.
