نقش و جایگاه بورس کالا در تامین مواد اولیه زنجیره فولاد

اقتصاد ایران در چند دهه گذشته تحولات و تلاطمات پردامنه و بعضا شدیدی را پشت سر گذاشته است؛ تلاطماتی که تکانه‌های شدیدی را به بازارهای مختلف کالایی وارد آورده‌اند و موجب بروز نابسامانی‌ها و ناترازی‌هایی در زنجیره‌های ارزش شده‌اند. در این بین، تجربه نشان می‌دهد اتخاذ رویکردهایی مانند سهمیه‌بندی و قیمت‌گذاری‌های دستوری از سوی نهادهای بالادستی نیز نه‌ تنها موجب بهبود وضعیت بازارها نمی‌شود بلکه دشواری‌های فعالان صنعت را برای تامین مواد اولیه و فروش محصولات بیشتر می‌کند.

در چنین شرایطی، بورس کالای ایران بستر مناسبی را فراهم می‌آورد تا کشف قیمت محصولات به بهترین شکل متاثر از شرایط واقعی بازار صورت پذیرد و معامله‌گران در فضایی شفاف، به ارزیابی شرایط بازار و انجام مبادلات خود بپردازند. از طرفی نیز ابزارهای معاملاتی نوین بورس کالا این امکان را به فعالان بخش صنعت می‌دهد تا برنامه‌های تامین و تولید خود را به بهترین شکل هدف‌گذاری و اجرا کنند.

تمرکز بر حفظ پایداری و تحقق جهش تولید همواره از محورهای برنامه‌ریزی کلان اقتصادی ایران بوده است. تجربه نشان می‌دهد تحقق این مسئله و رسیدن به توسعه‌یافتگی صنعتی، تنها در سایه ایجاد شفافیت در تعاملات اقتصادی و تجاری، توازن بازارها و به حداقل‌ رساندن تلاطمات آن‌ها قابل دستیابی است. استفاده از سازوکارهای مناسب مدیریت بازارها می‌تواند با فراهم آوردن زمینه مناسب برای تامین مواد اولیه، بستر مناسبی را برای فعالیت صنایع، رفع موانع تولید و عرضه محصولات با قیمت‌ مناسب ایجاد کند و با پوشش ریسک و کشف قیمت مناسب در حفظ پایداری تولید صنایع موثر واقع شود.

بورس کالا در ایران به عنوان نهادی شفاف و تنظیم‌گر برای انجام تعاملات کالاها و محصولات صنعتی به شمار می‌آید که علاوه بر کشف قیمت مناسب به تنظیم بازار، ارتقای شفافیت در آن، دسترسی به اطلاعات درست برای مشتریان و خریداران، مدیریت بهینه بازار و تجمیع و استانداردسازی کالا در انبارها کمک شایانی می‌کند؛ موضوعی که موجب شده است تا بورس کالا به عنوان بستر معاملاتی محصولات زنجیره فولاد کشور مطرح شود و عرضه و معامله محصولات زنجیره فولاد در بورس کالا با کمترین تاثیرپذیری از عوامل بیرونی صورت بپذیرد و هر یک از حلقه‌های زنجیره قادر باشند تا مواد اولیه مورد نیاز خود را به بهترین شکل تامین کنند.

در واقع عرضه کل زنجیره فولاد در بورس به عنوان راهکار مناسبی برای توازن بخشیدن به زنجیره فولاد و تامین مواد اولیه واحدهای فعال در زنجیره فولاد مورد توجه قرار گرفت که میزان اثربخشی این استراتژی را می‌توان در حجم معاملات و عرضه محصولات در بورس مورد بحث و بررسی قرار داد.

نتایج ثمربخش یک استراتژی

چنانکه اشاره شد، بورس کالا با فراهم آوردن بستر شفاف برای خرید و فروش محصولات زنجیره فولاد به کشف قیمت مناسب کمک می‌کند؛ به طوری که به عنوان یک مرجع تعیین قیمت مناسب برای خریداران و عرضه‌کنندگان در نظر گرفته می‌شود. علاوه‌براین، عرضه محصولات زنجیره در بورس کالا راهکار مناسبی برای حل مسئله انتخاب خریداران و نحوه عقد قرارداد از طریق استانداردسازی و انتشار اطلاعات معاملات ارائه می‌دهد.

از دیگر مزیت‌های عرضه در بورس می‌توان به شفافیت دسترسی به اطلاعات کالاها و محصولات اشاره کرد. از آنجایی که قیمت محصول نیز در بستر بورس و با استفاده از سازوکارهای عرضه و تقاضا مشخص می‌شود و امکان دسترسی به کلیه آمارها به صورت شفاف و روشن وجود دارد، از بروز رانت‌ و واسطه‌گری نیز جلوگیری خواهد شد. همچنین با دسترسی به اطلاعات جامع و کامل و پیش‌بینی‌پذیر شدن روند بازارها، امکان ترسیم برنامه‌ریزی بلندمدت تولید برای شرکت‌ها و فعالان زنجیره ایجاد می‌شود.

نگاهی به آمارهای عرضه محصولات زنجیره فولاد در بورس کالا از کارآمدی و موثر بودن این استراتژی حکایت دارد. بررسی آمار عرضه سنگ‌آهن‌ دانه‌بندی در بورس کالا به عنوان نخستین حلقه از زنجیره ارزش فولاد نشان می‌دهد که بیش از ۲۹۷ هزار تن قرارداد سنگ‌آهن دانه‌بندی در ۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۳ منعقد شده است. باید خاطرنشان کرد که این محصول اولین بار در سال ۱۴۰۰ در بورس کالا عرضه شد و مجموع عرضه آن در پایان همان سال به یک میلیون و ۳۸۴ هزار تن رسید.

در حال حاضر حجم عرضه سنگ‌آهن دانه‌بندی تنها در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ بیش از ۹ میلیون تن بوده است. حجم قراردادهای منعقد شده کنسانتره سنگ‌آهن نیز در نیمه نخست سال جاری به بیش از چهار میلیون و ۳۳۲ هزار تن رسید و حجم عرضه این محصول بیش از ۱۶ میلیون تن و ارزش معاملات آن بیش از ۱۶۰ هزار میلیارد ریال در بازه ۶ ماهه نخست سال جاری بوده است.

میزان عرضه گندله سنگ‌آهن نیز در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ به بیش از ۱۷ میلیون و ۹۳۰ تن افزایش یافت که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته رشد داشت. تقاضای این ماده معدنی در این بازه هشت میلیون و ۹۶۰ هزار تن بود و بیش از هفت میلیون و ۶۹۳ هزار تن قرارداد منعقد شد. مقایسه حجم عرضه و تقاضای گندله سنگ‌آهن در بورس نشان می‌دهد که سازوکار فعلی به طور قابل‌توجهی موثر واقع شده است. گفتنی است ارزش معاملات گندله سنگ‌آهن در بورس کالا در ۶ ماهه نخست سال جاری به بیش از ۴۰۱ هزار میلیارد ریال رسید.

عرضه آهن‌ اسفنجی به عنوان خوراک واحدهای فولادسازی نیز در بازه ۶ ماهه نخست سال جاری به بیش از ۹٫۶ میلیون تن رسید و نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن، رشد قابل توجه ۸۵ درصدی را تجربه کرد. مقایسه عرضه و تقاضای آهن‌ اسفنجی نشان می‌دهد که بورس کالا پاسخگوی نیاز واحدهای فولادسازی بوده و پنج میلیون و ۸۸۰ هزار تن قرارداد در بازه زمانی مذکور منعقد شده است.

در واقع این مسئله به وضوح کارآمدی و اثربخشی سازوکار بورس را در تامین خوراک واحدهای فولادسازی کشور نشان می‌دهد. باید یادآور شد که در این بازه زمانی به طور متوسط ماهانه یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن آهن‌اسفنجی در بورس کالا عرضه شده؛ این در حالی است که در سال قبل متوسط حجم عرضه حدود ۸۶۰ هزار تن در ماه بود. گفتنی است ارزش معاملات آهن اسفنجی در بورس کالا در نیمه نخست سال جاری به نزدیکی ۷۶۵ هزار میلیارد ریال رسید.

مزایای یک سازوکار جدید

در چند سال گذشته، صنعت فولاد کشور روزهای پرالتهابی را به لحاظ افزایش ریسک تامین انرژی و مواد اولیه تجربه کرد اما با سازوکار شکل‌ گرفته در بورس کالا، دغدغه تامین پایدار مواد اولیه برای تولیدکنندگان کاهش یافته است.

بررسی و مقایسه میزان عرضه و حجم تقاضای فولاد در ۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که میزان عرضه در این بازه برابر ۶٫۲ میلیون تن و میزان تقاضای آن برابر با ۶٫۴ میلیون تن بوده است و به این ترتیب تولیدکنندگان در حلقه‌های پایین‌دستی تا حدود زیادی توانسته‌اند با قیمت و در زمان مناسب، مواد اولیه مورد نیاز خود را تامین کنند.

حجم معاملات در بازه زمانی یاد شده سه میلیون و ۶۰۱ هزار تن و ارزش معاملات به بیش از ۷۹۲٫۸ هزار میلیارد ریال رسیده است. بخش عمده حجم معاملات در سه‌ ماهه نخست سال انجام شده که این مسئله نشان می‌دهد که فعالان حلقه‌های پایین‌دستی فولاد در ماه‌های نخست سال که محدودیت‌های انرژی اعمال نمی‌شوند، بر رشد تولید تمرکز می‌کنند.

آمارها گواه این مسئله هستند که بورس کالا در چند سال گذشته نقش بسزایی در تامین مواد اولیه مورد صنایع پایین‌دستی و فعالان زنجیره فولاد داشته است. در حال حاضر با سازوکار منسجم شکل‌ گرفته در بورس، تقاضای کاذب و واسطه‌گری‌ها به طور قابل‌توجهی کاهش یافته است تا در شرایط بحرانی و پرتلاطم و یا جهش سریع نرخ ارز، تامین مواد اولیه صنایع به سهولت انجام شود.

باید یادآور شد که سازوکار بورس در سال‌های اخیر به سمت توسعه ابزارهای نوین مالی حرکت کرده است که این مسئله می‌تواند با توجه به نوسانات قیمت کامودیتی‌ها در بازار جهانی و یا متاثر از شرایط داخلی، ریسک تامین مواد اولیه را به حداقل برساند. به این ترتیب فعالان و تولیدکنندگان صنایع معدنی و فلزی می‌توانند در شرایط باثبات‌تری برنامه‌های تولید خود را ترسیم کنند و با تکیه بر سازوکار بورس، نقش موثری در رشد اقتصادی کشور داشته باشند و جهش تولید را در صنعت فولاد رقم بزنند.

قرارداد کشف پریموم، یکی از ابزارهای مالی در بورس کالا به شمار می‌آید که در سال‌های اخیر منجر به افزایش جذابیت عرضه محصول و تامین مواد اولیه از بورس کالا شده است. به موجب این قرارداد بلندمدت، طرفین متعهد می‌شوند که در زمان مشخصی در آینده و با در نظر گرفتن قیمت نهایی محصول، معاملات خود را به ثمر برسانند.

تحویل محصول مشابه از انبار دیگری در یک منطقه دیگر، یکی از نقاط قوت کشف پریمیوم به شمار می‌آید و به این ترتیب خریداران از تامین کالای خود در زمان مناسب اطمینان حاصل می‌کنند. به عبارت دیگر، دو طرف قرارداد با تضمین فرایند معامله می‌توانند برنامه‌های خود را با کمترین دغدغه‌ای به ثمر برسانند و تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان برای خرید مواد اولیه مورد نیاز و فروش محصولات خود با مشکل مواجه نخواهند شد. به طور کلی سازوکارهای جدید در بورس کالا را می‌توان تضمینی برای رشد تولید در کشور در نظر گرفت.

در چنین شرایط حفظ پایداری تولید، جذب سرمایه در توسعه صنایع معدنی و فلزی افزایش می‌یابد و می‌توان سرمایه‌گذاری‌ها را در جهت رشد تولید، توسعه صنعتی و تحقق شعار سال یعنی «جهش تولید با مشارکت مردم» هدایت کرد.

منبع:فلزات آنلاین