فناوری و نابرابری‌های ساختاری
سهراب دل‌انگیزان دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه رازی
فناوری نوعی دارایی است که بین دارنده و دیگران تمایز ایجاد می‌کند. فناوری می‌تواند به اشکال متعددی ظاهر شود؛ به صورت سخت در شمایل ماشین‌آلات و تجهیزات و محصولات یا به صورت نرم در قالب تغییر در فرآیندهای ترکیبی، نرم‌افزارها یا پروتکل‌های تولید و تدوین محصولات و خدمات یا در شکلی دوگانه که هم سخت است و هم نرم که بیشتر فناوری‌های جدید نسل‌های چهارم و پنجم اگرچه بیشتر جنبه نرم دارند، قسمت‌هایی را نیز به صورت سخت همراه خود کرده‌اند. فناوری همیشه دارایی ارزشمندی بوده که چه در سطح شرکت‌ها و چه در سطح شهرها، مناطق و کشورها در معرض دزدیده شدن و سرقت قرار دارد. ارزش پیشنهادی هر فناوری باید با مشتری و زمینه بهره‌برداری تخصصی آن سازگار باشد. اما باید توجه کرد که فناوری‌ها قابلیت به‌کارگیری بسیاری دارند که مساله ارزش پیشنهادی تولیدی آنها در انحصار تولیدکننده اولیه نیست و هر بهره‌برداری می‌تواند ارزش پیشنهادی ویژه خود را از آنها به‌دست آورد.درون‌زایی و برون‌زایی فناوری:فناوری‌ها به صورت درون‌زا و برون‌زا شکل می‌گیرند. در فناوری‌های درون‌زا هسته اصلی شکل‌گیری و توسعه در داخل یک شرکت یا کشور قرار داشته و در انحصار آنهاست،
ولی فناوری‌های برون‌زا یا از بیرون شرکت و کشور به هر شیوه ممکن به صورت همکارانه یا به صورت خرید مستقیم و حتی سرقت، دراختیار گرفته شده‌اند و شرکت دارند که توان توسعه یا تاثیر بر هسته سخت آن نیست. اصولا فناوری‌ها در معرض سرقت و ریسک بالای دزدیده شدن هستند. بنابراین همواره تولیدکنندگان فناوری یک‌هسته سخت غیر‌قابل شکافت و رویت برای آنها ایجاد و اعمال می‌کنند.پس شرکت‌ها و کشورهایی که از فناوری‌های برون‌زا استفاده می‌کنند، نمی‌توانند به هسته سخت فناوری وارد شوند و همواره شکافت فناورانه را تولیدکننده آن داشته و خواهد داشت. با این توضیح اصولا دانشمندان و متخصصان و به‌خصوص شرکت‌های تولیدکننده فناوری مهم‌ترین دارایی‌هایی هستند که چه در سطح بنگاه و چه در سطح شهر و منطقه کشور، قابلیت درون‌زایی فناوری را که یک قدرت بزرگ رقابتی برای همه است تولید و تضمین می‌کنند. اینجاست که دزدیدن دانشمندان یا ایجاد انگیزه برای مهاجرت اجباری آن، چه در سطح فرد و چه در سطح شرکت، یکی از روش‌های رقابتی سنگین بین کشورها در سطح فناوری است.فناوری و اثر آن بر رفاه: از مهم‌ترین موضوعاتی که باید در حوزه داشتن فناوری به آن اشاره کرد این است که
همواره انحراف فناوری‌ها به جای تاثیر بر رفاه و امنیت شهروندان، به سمت ثروت‌سازی برای گروهی خاص و نیز هدایت و استفاده از آن برای امور نظامی بوده است. این مساله عاملی است که نتیجه به‌کارگیری فناوری را در دوره بلندمدت معنادار می‌کند.فناوری و اشتغال: فناوری‌ها به صورت بنیادی می‌توانند روی موضوعی به نام اشتغال اثرگذار باشند. برخی فناوری‌ها روی اشتغال ساده و کم‌مهارت اثر منفی و برعکس روی اشتغال با مهارت و تخصصی اثر مثبت دارند، در حالی که برخی اصولا ضداشتغال از هر گونه عمل کرده و همه امور را به صورت روباتی و نرم‌افزاری و هوشمند دنبال می‌کنند. توسعه فناوری‌های محدود‌کننده اشتغال در کشورهای جهان سوم و فقیر در صورتی که مسیرهای جذب گروه‌های بزرگی از جمعیت از طریق توسعه مهارت‌های مناسب هموار نشود، می‌تواند خسارت‌های بزرگی را در بیزاری از فناوری و دورماندن گروه‌های بزرگی از جمعیت از آن در بر داشته باشد. فناوری و صلح: فناوری‌ها در ذات خود صلح‌جو هستند یا جنگ‌جو؟ پاسخ به این سوال همواره نوع بشر را به فکر فرو برده است. اصولا فناوری‌ها ایجاد‌کننده قدرت تسلط در امور هستند و به همین منظور تولید شده و گسترش می‌یابند. برخی
فناوری‌ها البته می‌توانند زمینه‌های بزرگ‌تری از دوستداری بشر یا قابلیت استفاده در تجهیزات نظامی و قابلیت‌های سرکوب را در خود داشته باشند. فناوری و محیط‌زیست: رابطه فناوری با محیط‌زیست نیز دوگانه است. برخی فناوری‌ها اصولا به صورت مستقیم رابطه منفی با محیط‌زیست داشته‌اند.
به‌عنوان مثال فناوری‌های حوزه تولید محصولات پالایشی و پتروشیمی از سوخت‌های فسیلی، فناوری‌های حوزه تولید فولاد یا فناوری‌هایی که در کشاورزی شدت مصرف آب و استفاده از کودهای شیمیایی را بیشتر کرده‌اند، عملا با محیط‌زیست رابطه تخریبی داشته و دارند و آلودگی‌های بزرگ کنونی در محیط‌زیست انسانی کره‌زمین ناشی از توسعه این فناوری‌هاست. ولی برخی از فناوری‌ها اصولا دوستدار محیط‌زیست بوده و در مسیر پاکیزگی عام در محیط تعریف و توسعه می‌یابند.
بنابراین با توجه به اینکه رابطه فناوری با محیط‌زیست بسیار مهم است، اینکه کدام گروه از فناوری‌ها در مسیر پاکیزگی محیط‌های طبیعی و انسانی تعریف و انتشار می‌یابند، عاملی خواهد بود که سیستم‌های کلان هدایت و رهبری محلی، ملی و بین‌المللی باید توسعه فناوری آن را تعریف و برنامه‌ریزی کرده، به کار گیرند و توسعه دهند.
جاماندگی فناوری: جاماندگی فناورانه زمانی معنی پیدا می‌کند که یک فرد، شرکت یا کشور به علل متفاوتی، قابلیت و استعداد دسترسی خود به فناوری‌های روز دنیا را از دست بدهد.
این از دست رفتن قابلیت می‌تواند علت‌های متفاوتی داشته باشد.
اتخاذ سیاست‌های بین‌المللی دوستانه و همکارانه، چه در سطح فرد، چه در سطح بنگاه و شرکت و چه در سطح شهر و کشور، عامل بسیار مهمی است که می‌تواند جذب فناوری را ممکن کند و ظرفیت مشارکت در تولید و بهره‌برداری از فناوری‌های زنجیره‌ای جهانی را به وجود آورد.
خود زنجیره گسترده تامین فناوری در جهان امروز، پدیده‌ای بسیار گسترده و پیچیده است که هر فرد، شرکت یا کشوری باید در این مسیر پیچیده برای خود جایگاهی تعریف کند و به‌دست آورد.
در صورتی که نتوان این جایگاه را پیدا کرد یا داشت و حفظ نکرد، آنگاه از این زنجیره بیرون افتاده و انزوای فناورانه شکل خواهد گرفت.
انزوای فناورانه به معنی درجا زدن در یک فناوری قدیمی و عدم‌توان توسعه آن و نیز ایجاد بیماری جاماندگی فناورانه خواهد بود. رقابت امروزین کشورها، شهرها، بنگاه‌های اقتصادی و اجتماعی و دانشگاه‌ها بر سر جذب فناوران و دانشمندانی است که بتوانند به هر شکل ممکن ظرفیت جذب و توسعه فناوری را گسترش دهند و این رقابت اصولا در مسیری خشن تا آنجا پیش می‌رود که حتی جنگ‌های منطقه‌ای و محلی به منظور ناامن کردن محیط برای زیست دانشمندان را ایجاد می‌کند و دانشمندان و مهاجران متخصص و دارای قابلیت را جذب کرده و به کار می‌‌گیرد .
