کمبود فلز روی، نشانه‌ای از یک بحران خاموش در زنجیره تأمین جهانی
دکتر الکس کارتر، تحلیل‌گر ارشد بازار فلزات در مؤسسه تحقیقاتی CRU لندن
با وجود تمرکز گسترده تحلیل‌گران بر فلزاتی چون لیتیوم، نیکل و کبالت به‌عنوان عناصر کلیدی در انتقال به اقتصاد کم‌کربن، یکی از فلزات پایه اما حیاتی در زنجیره تأمین جهانی تا حد زیادی از مرکز توجه بیرون مانده است: فلز روی. افزایش مداوم تقاضا، کاهش ظرفیت تولید، بحران‌های انرژی و پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی، همگی در حال شکل دادن به یک وضعیت نگران‌کننده‌اند که می‌تواند در سال‌های پیش رو، بازار جهانی روی را با کمبود پایدار و نوسانات قیمتی شدید مواجه کند.
روی، که عمدتاً برای گالوانیزه‌کردن فولاد جهت محافظت در برابر خوردگی به‌کار می‌رود، در قلب بسیاری از زیرساخت‌های صنعتی، حمل‌ونقل، ساختمان و حتی فناوری‌های انرژی پاک قرار دارد. تقاضای روزافزون کشورهای در حال توسعه برای توسعه زیرساخت‌ها، در کنار برنامه‌های گسترده نوسازی در اقتصادهای پیشرفته، مصرف روی را طی دهه گذشته به‌طور پیوسته افزایش داده است. تنها در سال ۲۰۲۳، مصرف جهانی روی به بیش از ۱۴ میلیون تن رسید و انتظار می‌رود این عدد تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۱۷ میلیون تن افزایش یابد.
اما سوی دیگر این معادله، تولید است که در سال‌های اخیر با چالش‌های گسترده‌ای روبرو شده است. بحران انرژی در اروپا، تعطیلی یا کاهش ظرفیت واحدهای ذوب در آلمان، بلژیک و هلند، کاهش عیار ذخایر معدنی در معادن قدیمی چین، استرالیا و کانادا، و تأخیر در پروژه‌های جدید معدنی در آفریقا و آمریکای جنوبی، همگی منجر به محدود شدن عرضه جهانی شده‌اند. تنها در سال ۲۰۲2، حداقل پنج واحد ذوب روی در اروپا به‌دلیل جهش قیمت برق به حالت تعلیق درآمدند. این بحران، موجودی انبارها در بورس فلزات لندن (LME) را به پایین‌ترین سطح در بیش از یک دهه اخیر رساند.
در بورس فلزات لندن، کاهش موجودی روی از حدود ۲۷۰ هزار تن در اوایل ۲۰۲۲ به کمتر از ۵۰ هزار تن در نیمه ۲۰۲۳، سیگنالی روشن برای بازار جهانی بود. کاهش موجودی انبارهای رسمی، معمولاً نشانه‌ای از محدودیت در عرضه فیزیکی فلز و افزایش فشار قیمتی است. به همین دلیل، قیمت روی در همان سال تا بیش از ۴ هزار دلار در هر تن افزایش یافت، هرچند در پی کاهش تقاضای چین و رکود بخش مسکن، این روند تا حدودی تعدیل شد.
اما شاید نگران‌کننده‌تر از کاهش تولید یا نوسان قیمت، نبود سرمایه‌گذاری کافی در اکتشاف و توسعه پروژه‌های جدید روی باشد. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که در یک دهه گذشته، میزان سرمایه‌گذاری در معادن روی به‌شدت کاهش یافته است، به‌ویژه در مقایسه با فلزات مورد توجه در فناوری باتری. در حالی که جهان به‌دنبال کربن‌زدایی و توسعه شبکه‌های انتقال برق، خطوط راه‌آهن و زیرساخت‌های مقاوم در برابر تغییر اقلیم است، نیاز به فلز روی - به‌عنوان محافظ فولاد و عنصر کلیدی در آلیاژهای صنعتی - بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود.
نکته قابل‌توجه دیگر، وابستگی روزافزون جهان به تعداد معدودی از کشورهای تولیدکننده روی است. چین با سهمی بیش از ۳۰ درصد از تولید جهانی، بازیگر اصلی این بازار است، اما خود این کشور نیز در سال‌های اخیر به دلیل سیاست‌های زیست‌محیطی سخت‌گیرانه، تعطیلی معادن کوچک، و کاهش عیار ذخایر، با محدودیت‌هایی در تأمین داخلی روبرو شده است. در نتیجه، وابستگی بازار جهانی به تولیدکنندگانی چون قزاقستان، پرو و هند افزایش یافته است؛ کشورهایی که خود با چالش‌های زیرساختی، ناپایداری سیاسی و مسائل زیست‌محیطی روبرو هستند.
از منظر بلندمدت، پیش‌بینی می‌شود که بدون افزایش چشمگیر در سرمایه‌گذاری برای بهره‌برداری از ذخایر جدید، بازار جهانی روی در معرض خطر کمبود ساختاری قرار گیرد. این خطر نه تنها می‌تواند به افزایش قیمت‌ها و بی‌ثباتی بازار منجر شود، بلکه ممکن است زنجیره‌های تأمین در صنایعی مانند خودروسازی، ساختمان‌سازی، انرژی خورشیدی و حتی صنایع نظامی را با وقفه‌های جدی مواجه کند.
راهکار چیست؟ پاسخ، همانند بسیاری از چالش‌های دیگر در زنجیره تأمین فلزات، در تنوع‌بخشی به منابع، افزایش بهره‌وری از معادن موجود، توسعه فناوری‌های بازیافت و اصلاح سیاست‌گذاری‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری نهفته است. کشورهای مصرف‌کننده بزرگ، به‌ویژه در غرب، باید از رویکرد صرفاً کوتاه‌مدت و مبتنی بر ذخیره‌سازی فاصله بگیرند و برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدتی برای تأمین پایدار فلز روی تدوین کنند. همچنین، همکاری‌های بین‌المللی برای بهبود شفافیت بازار، داده‌های موجودی، و حمایت از پروژه‌های زیست‌محیطی در معادن توسعه‌یافته باید تقویت شود.
در پایان باید یادآور شد که فلزاتی چون روی، اگرچه در صدر اخبار روزمره قرار ندارند، اما بدون آنها چرخ توسعه صنعتی نمی‌چرخد. بحران کمبود روی، بحران خاموشی است که اگر امروز مورد توجه قرار نگیرد، فردا با صدای بلندتری در اقتصاد جهانی خود را نشان خواهد داد.
