افزایش عمق راهبردی انرژی ایران در همکاری شانگهای

سازمان همکاری شانگهای در ابتدا با اهداف امنیتی شکل گرفت، اما با توجه به ظرفیت‌‌‌های عظیم کشورهایی که در ادامه به عضویت آن درآمدند، در سایر حوزه‌‌‌ها به‌خصوص اقتصادی و انرژی نیز فعال شد. شرایط منحصر به‌فرد کشورهای عضو این سازمان شامل ایران، چین، هند، روسیه، پاکستان، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان که در پایان سال ۲۰۲۳ در مجموع ۴۲درصد جمعیت، ۲۴‌درصد مساحت و ۲۵‌درصد تولید ناخالص ملی(GDP) جهان را به خود اختصاص داده‌‌‌اند، در صورت برنامه‌‌‌ریزی صحیح و تدوین اسناد راهبردی توسعه همکاری‌‌‌های اقتصادی و فنی، می‌تواند افق درخشانی را در سایه همکاری‌‌‌های فی مابین برای آنها رقم بزند.یکی از حوزه‌‌‌هایی که در این سازمان برای کشورهای عضو و به‌خصوص جمهوری اسلامی‌‌‌ایران مهم است، توسعه همکاری‌‌‌ها در بخش انرژی است. در حال حاضر بزرگ‌ترین کشورهای دارای ذخایر نفت و گاز یعنی روسیه و ایران با دارا بودن ۴۸‌درصد ذخایر گازی و ۲۴‌درصد ذخایر نفت جهان و همچنین بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی جهان یعنی چین و هند عضو این سازمان بوده و در مجموع ۴۳‌درصد انرژی دنیا را مصرف می‌‌‌کنند. این اعداد نشانگر ظرفیت عظیم بازار انرژی در بین ۹ کشور عضو است که در صورت برنامه‌‌‌ریزی و همکاری کشورهای تولید‌‌‌کننده و مصرف‌کننده انرژی در بخش‌‌‌های استحصال، تولید، انتقال، ذخیره‌‌‌سازی، تبدیل و مصرف انرژی می‌توانند از آن بهره ببرند.در این راستا با پیگیری جمهوری اسلامی ‌‌‌ایران و همکاری کشورهای عضو به‌خصوص چین و روسیه، سند استراتژی توسعه همکاری انرژی بین کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای تا افق سال۲۰۳۰ در چهار بخش تدوین شد و در تیرماه سال‌جاری در قزاقستان به امضای وزیران انرژی و سپس به تایید سران کشورهای عضو رسید که از طرف ایران وزیر نیرو در این اجلاس حضور داشت. امضای این سند یک موفقیت استراتژیک برای کلیه کشورهای عضو و به‌خصوص ایران تلقی می‌شود. در این سند که تمامی ‌‌‌نظرات اصلاحی ایران در آن لحاظ شد، علاوه بر غیر‌قابل قبول دانستن اقدامات محدود‌‌‌کننده یکجانبه (تحریم‌‌‌ها) اعمال‌شده در بخش سوخت و انرژی کشورهای تولیدکننده، ترانزیت‌‌‌کننده و مصرف‌کننده برای فشار بر دولت‌‌‌های مستقل، بر استقلال آزادی انتخاب مسیرهای انرژی، تشکیل موازنه انرژی و توسعه انرژی مطابق با منافع ملی کشورهای عضو و امنیت و دسترسی به انرژی قابل اعتماد برای کلیه کشورهای جهان تاکید شده است. اجرای این سند مهم فرصت‌‌‌های جدیدی برای کشورهای عضو و به‌خصوص ایران فراهم می‌‌‌کند که در ادامه بر اساس مفاد سند به برخی از آنها می‌‌‌پردازیم.

صنعت برق

در حال حاضر حدود ۴۵‌درصد تولید برق و ۴۱‌درصد ظرفیت نیروگاهی جهان متعلق به کشورهای عضو این سازمان است که در زمینه تولید، تبادل انرژی الکتریکی و توسعه نیروگاه‌‌‌ها و شبکه‌‌‌های برق به‌خصوص نیروگاه‌‌‌های حرارتی و تجدیدپذیر و خطوط انتقال توان بالای UHVAC و HVDC بازار بزرگی را پیش روی اعضا قرار داده است. از جمله زمینه‌‌‌های همکاری در حوزه صنعت برق میان کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای می‌توان به امکان ایجاد تنوع و توسعه منابع پاک و کارآمد و افزایش کیفیت توان برق و ذخیره‌‌‌سازهای انرژی و برق، اتصال زیرساخت‌‌‌ها و ادغام منابع مختلف تولید برق و توسعه پلتفرم‌‌‌های تجارت و ایجاد بازار منطقه‌‌‌ای برق بین کشورهای عضو، مشارکت و سرمایه‌گذاری در نوسازی، بازسازی و تعمیرات تاسیسات برق، توسعه همکاری در تبادل دانش و تولید و صادرات تجهیزات نیروگاهی و انتقال برق و کمک به پیاده‌سازی تحول دیجیتال در صنعت برق و ایجاد یک سیستم انرژی هوشمند برای ایجاد یک سامانه کارآمد، ایمن و قابل اعتماد برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی الکتریکی کشورهای عضو اشاره کرد.

صرفه‌‌‌جویی و بهبود بهره‌‌‌وری انرژی

در اقتصاد جهانی مدیریت و بهینه‌‌‌سازی مصرف انرژی گزینه محبوبی به شمار می‌‌‌رود که با توجه به مصرف بالای انرژی اعضای این سازمان و تاثیر آن در تغییرات اقلیمی، اقدامات معتنابهی را می‌توان برای آن تعریف کرد. با توجه به شدت مصرف بالای انرژی درایران، تبادل دانش، تجربه و فناوری بهینه‌‌‌سازی در حوزه‌‌‌های تولید، تبدیل، انتقال و مصرف انرژی می‌تواند برای کشورمان دستاوردهای مثبتی به همراه داشته باشد که در مفاد سند به شرح زیر آورده شده است:جذب سرمایه برای صرفه‌‌‌جویی در انرژی و افزایش بهره‌‌‌وری انرژی بین کشورهای عضو، تبادل مطالعات و تجربیات و دانش برای رویکردهای جدید در صرفه‌‌‌جویی و افزایش بهره‌‌‌وری انرژی در بخش‌‌‌های صنعت، حمل‌ونقل، ساخت‌وساز مسکن و خدمات عمومی، ارزیابی سیاست‌‌‌ها و عملکرد شرکت‌های کشورهای عضو در زمینه صرفه‌‌‌جویی و افزایش بهره‌‌‌وری انرژی، سازماندهی بهینه تامین منابع و مصالح و انرژی ساختمان‌‌‌ها (تامین برق، حرارت و مصرف انرژی ‌برای تامین آب، فاضلاب و تهویه و...) مبتنی بر فناوری هوش مصنوعی و افزایش آگاهی‌‌‌های عمومی ‌‌‌در مورد صرفه‌‌‌جویی و بهره‌‌‌وری انرژی و تغییر سبک زندگی منطبق با آن.زمینه‌‌‌های همکاری دیگری که در سند گنجانده شده شامل صنعت زغال‌‌‌سنگ و استفاده از انرژی هسته‌‌‌ای برای مقاصد صلح‌‌‌آمیز است. اگر چه زغال‌‌‌سنگ در سبد انرژی مصرفی ایران نقشی ندارد، اما ۲۷‌درصد انرژی جهان و ۴۷‌درصد انرژی کشورهای عضو سازمان از آن تامین می‌شود که میزانی تعیین‌‌‌کننده محسوب می‌‌‌شود. فرصت‌‌‌های این صنعت برای ایران هم استفاده از فناوری‌‌‌های جدید و دوستدار محیط‌زیست و در اختیار کشورهای عضو برای تنوع‌بخشی به سبد منابع انرژی اولیه و هم تامین جایگزین زغال‌‌‌سنگ در‌گذار انرژی ‌برای سایر کشورهاست.با توجه به اینکه پنج کشور عضو این سازمان، هسته‌‌‌ای بوده و سهم ۲۵ درصدی از جهان برای تامین انرژی خود از این منبع را دارند، تبادل تجربه، دانش و فناوری استفاده از انرژی هسته‌‌‌ای برای مقاصد صلح‌‌‌آمیز و ارتقای ایمنی تاسیسات با در نظر گرفتن پیمان‌‌‌های بین‌المللی می‌تواند در تامین انرژی و توسعه پایدار این کشورها نقشی تعیین‌‌‌کننده داشته باشد. به‌‌‌رغم تحفظ برخی کشورها، نظرات ایران در این حوزه نیز در سند لحاظ شده است.استفاده از ظرفیت‌‌‌های این سند برای توسعه اقتصاد، امنیت، بازارها و زیرساخت‌‌‌های انرژی کشور مستلزم تاثیرگذاری جدی نهادهای داخلی ذی‌ربط در تدوین نقشه راه و پیگیری تنظیم و مبادله تفاهم‌‌‌نامه‌‌‌ها و قراردادهای دو و چند‌جانبه برای اجرای مفاد سند است که فرصت بی‌‌‌نظیری را در اختیار ایران قرار می‌‌‌دهد تا علاوه بر جذب و تبادل سرمایه و فناوری، بر مشکلاتی که تاکنون در این زمینه به‌خصوص برای ایجاد ‌‌‌هاب و بازارهای منطقه‌‌‌ای انرژی با کشورهای عضو داشتیم و زیرساخت‌‌‌های قانونی حل آن در این سند آورده شده، فائق آید.