نیاز صنعت نفت به سرمایه‌گذاری ۱۷ تریلیون دلاری
دبیرکل اوپک با اعلام اینکه برای تضمین رشد اقتصاد جهانی، سرمایه‌گذاری ۱۷ تریلیون دلاری در صنعت نفت نیاز است، اعلام کرد: ۱۴ تریلیون دلار از این مقدار برای بخش بالادستی سرمایه گذاری شود.
هیثم الغیص که یکی از روزهای بهمن (چهارشنبه، ۱۷ بهمن) برای دیدار با محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران و رئیس دوره‌ای اوپک در سال ۲۰۲۵ به تهران سفر کرده بود به تبیین مهمترین شرایط بازار نفت پرداخت و گفت: بازار اکنون از نظر بنیادی، در شرایط خوبی قرار دارد. معتقدیم کارهایی که در دوره گذشته از سوی اوپک‌پلاس در زمینه تنظیم تولید و کاهش داوطلبانه عرضه نفت انجام شده، بسیار مؤثر بوده است.
وی در این گفت‌وگو با بیان اینکه حرکت به سمت گذار انرژی از سوخت‌های فسیلی یک شبه قابل دستیابی نیست و معتقدم سناریوی آژانس بین‌المللی انرژی برای سال ۲۰۵۰ و کاهش شدید تقاضای نفت غیرواقع‌بینانه است، بیان کرد: ما با آژانس بین‌المللی انرژی مشکلی نداریم، اما معتقدیم پیش‌بینی‌های سناریوی انتشار خالص صفر بسیار خطرناک است، زیرا متأسفانه سبب شده بسیاری از دولت‌ها گمراه شوند و سیاست‌هایی را اجرا کنند که برای مصرف‌کنندگان آنها بسیار گران‌تر تمام شده است. وقتی مصرف‌کنندگان احساس کنند هر ماه هزینه بیشتری برای برق پرداخت می‌کنند، مقاومت خواهند کرد و این چیزی است که ما شاهد آن بوده‌ایم.
دبیرکل با تأکید بر اینکه اوپک به انرژی‌های تجدیدپذیر نه نمی‌گوید و کشورهای عضو اوپک در حال سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر هستند، اظهار کرد: ما در اوپک محاسبه کرده‌ایم که انرژی‌های تجدیدپذیر تنها ۳ یا ۴ درصد از ترکیب انرژی جهانی را تأمین می‌کنند، در حالی که سهم نفت ۳۰ درصد و گاز طبیعی حدود ۲۵ درصد است و امروز نفت و گاز با هم ۵۵ درصد از این ترکیب را تشکیل می‌دهند. متن کامل گفتگوی وزارت نفت با هیثم الغیص، دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده (اوپک) را در ادامه می‌خوانید.
به‌عنوان نخستین پرسش، ارزیابی شما از وضع کنونی بازار و عرضه و تقاضای نفت چیست؟
بازار اکنون از نظر بنیادی، در شرایط خوبی قرار دارد. معتقدیم کارهایی که در دوره گذشته از سوی اوپک‌پلاس در زمینه تنظیم تولید و کاهش داوطلبانه عرضه نفت از سوی برخی کشورها - هشت کشور - انجام شده، بسیار مؤثر بوده است. افزون بر این، به‌طور مداوم بر تحولات بنیادی که به‌سرعت در حال تغییر هستند، نظارت داریم. باید بگویم چه از نظر اقتصادی و چه ژئوپلیتیکی، همیشه عوامل متحرک زیادی وجود دارند که از طریق نشست‌های منظم کمیته مشترک نظارت بر توافقنامه (JMMC) همیشه بر این تحولات مسلط هستیم.
هم‌اکنون بازار در شرایط خوبی قرار دارد اما باید محتاط باشیم، پیش‌دستانه عمل کنیم و رویکردی فعالانه داشته باشیم. با توجه به برخی نگرانی‌هایی که سال گذشته در مورد رشد اقتصادی چین وجود داشت، همیشه ناشناخته‌ها و عدم قطعیت‌های زیادی وجود دارد. البته فکر می‌کنم این نگرانی‌ها بیش از حد بزرگ شده است. چین با رشد اقتصادی نزدیک به ۵ درصد که رقم قابل‌توجهی است، همچنان از نظر بنیادی قوی است. این کشور از نظر نرخ رشد تولید ناخالص داخلی جهانی، دومین یا سومین اقتصاد بزرگ است.
از سوی دیگر، اقتصاد جهانی با رشد ۳.۱ درصدی به‌خوبی در حال پیشرفت است و پیش‌بینی می‌شود، امسال تقاضای نفت نسبت به سال گذشته ۱.۴ میلیون بشکه در روز رشد کند، بنابراین اصول بنیادی بازار سالم به نظر می‌رسند، اما ما همیشه باید هوشیار باشیم. مجموع اقدام‌ها در اوپک و اوپک‌پلاس برای این است که می‌خواهیم اطمینان یابیم بازار نفت پایدار است. ثبات هدف ماست و نوسانات را نمی‌خواهیم، زیرا نوسان در این بازار برای ما به‌عنوان تولیدکنندگان خوب نیست، همچنین این نوسان‌ها برای مصرف‌کنندگان نیز مطلوب نیستند.
تلاش‌های اوپک‌پلاس برای ثبات بازار نفت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بسیار مؤثر است، کارگروه مشترک وزارتی نظارت بر توافق ائتلاف تولیدکنندگان عضو اوپک و غیراوپک (اوپک‌پلاس) هم در ابتدای ماه فوریه پنجاه‌وهشتمین نشست خود را برگزار کرده است که وزیر نفت ایران نیز در آن شرکت کرد. این کارگروه به‌طور بسیار مؤثری همراه با دبیرخانه اوپک، همه اصول بنیادی بازار مانند مسائل اقتصادی، نگرانی‌ها و تعدیل‌های بازار را زیر نظر می‌گیرد، همچنین در نشست کمیته وزارتی نظارت بر توافق اوپک‌پلاس (JMMC)، گزارش‌هایی که آماده شده، به وزیران کشورهای عضو ارائه می‌شود. عرضه نفت از سوی کشورهای عضو بیانیه همکاری (DOC) و کشورهای غیر عضو DOC مانند ایالات متحده، برزیل یا کانادا نیز به‌دقت بررسی می‌شود، زیرا نقش مهمی در بازار نفت دارد، البته به بخش تقاضا نیز توجه می‌کنیم.
اگر اوپک‌پلاس و همکاری در آن را طی هشت سال گذشته نداشتیم، شرایط بازار جهانی نفت بسیار متفاوت و بدتر بود. مصرف‌کنندگان جهانی، ثبات در بازار نفت را می‌خواهند، زیرا نفت مهمترین انرژی جهان به‌شمار می‌رود و انرژی به‌معنای رشد برای اقتصاد جهانی است، بنابراین از نقشی که اوپک‌پلاس از سال ۲۰۱۷ همراه با اوپک ایفا کرده، بسیار خوشحالیم و به بهترین شکل ادامه خواهیم داد.
تحلیل و ارزیابی اوپک از موضوع انتشار خالص صفر یا NET ZERO Emission چیست؟
آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) بر اساس گزارشی که سال ۲۰۲۱ برای اجلاس COP۲۶ منتشر کرد، معتقد است تا سال ۲۰۵۰ تقاضای نفت به‌شدت کاهش می‌یابد. از آن زمان، اوپک موضع روشنی در مورد این سناریو گرفته است و معتقدم سناریوی آژانس بین‌المللی انرژی برای سال ۲۰۵۰ غیرواقع‌بینانه است. من موضعی بسیار قوی در مورد سناریوی انتشار خالص صفر (Net Zero Emission Scenario) دارم، زیرا این سناریو بر اساس نتایجی است که سال ۲۰۵۰ و به‌صورت معکوس به‌دست می‌آیند. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده که شرایط تغییر می‌کند و تقاضای نفت تا سال ۲۰۵۰ به مقدار ۷۵ میلیون بشکه در روز کاهش می‌یابد، که معتقدم واقعاً غیرواقع‌بینانه است، زیرا این سناریویی است که بر اساس باورهای ایدئولوژیک و نه بر اساس واقعیت‌ها توسعه یافته است.
از زمان انتشار این سناریو در سال ۲۰۲۱، در بسیاری از نقاط جهان، به‌ویژه در اروپا شاهد مقاومت دولت‌ها، مصرف‌کنندگان و شهروندان در برابر این سیاست‌های سناریوی انتشار خالص صفر بوده‌ایم، زیرا از کل انرژی که جهان امروز استفاده می‌کند، ۸۰ درصد انرژی سوخت فسیلی است و در ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته همچنان ۸۰ درصد بوده است. بنابراین بدون برنامه‌ریزی مشخص و در زمان کوتاه، حرکت به سمت گذار ۸۰ درصد انرژی جهان از سوخت‌های فسیلی به سمت انرژی تجدیدپذیر، چیزی نیست که یک‌شبه قابل دستیابی باشد. از سوی دیگر، برای دستیابی به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به جز حذف سوخت‌های فسیلی، راه‌های دیگری نیز مانند استفاده از فناوری‌ها، جذب کربن، استفاده از اقتصاد بازیابی چرخه کربن و بسیاری تکنیک‌های دیگر وجود دارد که در حال توسعه هستند و می‌توانند به کاهش انتشار کربن در جهان کمک کنند.
راه‌حل تحقق سناریوی انتشار خالص صفر یا کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای لزوماً کاهش تقاضای نفت نیست، زیرا هر چیزی که امروز می‌بینید حاوی نفت است و نمی‌توان نفت را از زندگی حذف کرد. به غذا، دارو، پلاستیک‌ها، هواپیماها، دفترهایی که در آن کار می‌کنیم و به خودروها نگاه کنید، همه چیز حاوی محصولات پتروشیمی است و محصولات پتروشیمی از نفت خام و صنایع پالایش و پتروشیمی به‌دست می‌آیند. از سوی دیگر، حمل‌ونقل بخش بزرگی از این موضوع است. حمل‌ونقل هوایی، حمل‌ونقل خودرویی، کشتیرانی، اقتصاد جهانی و تجارت جهانی، همه اینها به استفاده از نفت وابسته هستند.
نفت امروز ۳۰ درصد از ترکیب انرژی جهانی را تشکیل می‌دهد، بنابراین وقتی در مورد انتشار خالص صفر صحبت می‌کنیم یا آژانس بین‌المللی انرژی سناریویی مانند سناریوی انتشار خالص صفر را پیش می‌برد، این سناریو باید بر اساس امکان‌پذیری و قابلیت اجرای اقتصادی و نه بر اساس ایدئولوژی باشد. باید بر اساس استفاده عملی و نه بر اساس آرزوهای دور از واقعیت تدوین شود. به همین دلیل است که در اوپک همیشه در برابر آن مقاومت کرده‌ایم. ما با آژانس بین‌المللی انرژی مشکلی نداریم، اما معتقدیم پیش‌بینی‌های سناریوی انتشار خالص صفر بسیار خطرناک است، زیرا متأسفانه سبب شده بسیاری از دولت‌ها گمراه شوند و سیاست‌هایی را اجرا کنند که برای مصرف‌کنندگان آنها بسیار گران‌تر تمام شده است. وقتی مصرف‌کنندگان احساس کنند هر ماه هزینه بیشتری برای برق پرداخت می‌کنند، مقاومت خواهند کرد و این چیزی است که ما شاهد آن بوده‌ایم.
تمدید دبیر کلی شما چه نقشی در تحکیم فعالیت‌های اوپک خواهد داشت؟
امروز این فرصت را داشتم که به‌طور حضوری از ریاست جمهوری و وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران به‌خاطر اعتمادشان به من و قدردانی از کاری که انجام داده‌ام، تشکر کنم. از این فرصت استفاده می‌کنم تا بار دیگر از تمام کشورهای عضو اوپک به‌خاطر اعتماد و اطمینان‌شان به من و البته تیم همکارانم در دبیرخانه تشکر کنم. زیرا کاری که انجام داده‌ام تنها به خودم مربوط نیست، این یک کار تیمی است. من همکاران زیادی در دبیرخانه اوپک دارم و حدود ۱۵۰ نفر در آنجا کار می‌کنند، بنابراین انتصاب مجدد من نشان‌دهنده موفقیت آنها نیز هست. این یک رأی اعتماد است که به من قدرت و انرژی بیشتری می‌دهد و تمایل من را برای ادامه دادن به کاری که برای اوپک انجام می‌دهیم، تقویت می‌کند. این موضوع را که صدای اوپک را بلند و شفاف کرده، مواضع اوپک را قاطع و روشن بیان و از منافع کشورهای عضو محافظت کنیم وظیفه خود می‌دانیم و به این کار ادامه خواهیم داد.
یکی از رویدادهای مهم اوپک، برگزاری سمینار بین‌المللی اوپک در ماه ژوئیه ۲۰۲۵ خواهد بود، اوپک چه پیامی را می‌خواهد به جهان منتقل کند؟
این یک رویداد جهانی بسیار مهم است. این نهمین سمیناری است که برگزار خواهد شد. در گذشته سمینار اوپک هر سه سال یک‌بار برگزار می‌شد، اما به‌دلیل موفقیت آن و حضور بیش از یک هزار و ۲۰۰ نفر در دوره گذشته، آن را به هر دو سال یک‌بار تغییر دادیم و حتی با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در تلاشیم تا در آینده اگر ممکن باشد آن را به یک رویداد سالانه تبدیل کنیم. سال گذشته، ۱۷ وزیر از کشورهای عضو اوپک و غیراوپک در این رویداد حضور داشتند، همچنین مدیران‌عامل شرکت‌های بزرگ نفتی جهانی، بین‌المللی و ملی نیز شرکت کردند.
این یک گردهمایی بزرگ برای رهبران صنعت نفت است که به‌مدت دو روز در برنامه‌ای بسیار پرمحتوا شرکت می‌کنند. در این سمینار بحث‌های بسیاری درباره انرژی مانند نقش اوپک در تثبیت بازار، اهمیت بازار پایدار، انتشار گازهای گلخانه‌ای، فناوری‌ها، انتقال انرژی و اینکه جهان به کجا می‌رود، مطرح می‌شود، بنابراین این یک رویداد بسیار مهم و تأثیرگذار است، همچنین اینکه اوپک میزبان آن است، توجه خاصی را از سوی افرادی جلب می‌کند که شاید انتظارش را نداشته باشیم. حتی افرادی که در صنعت نفت فعال نیستند نیز در این رویداد شرکت می‌کنند، زیرا می‌خواهند دیدگاه اوپک را بشنوند.
بازخوردهای بسیار مثبتی از بسیاری از افراد که در صنعت نفت فعالیت ندارند، دریافت کرده‌ایم. آنها از اینکه اوپک و کشورهای عضو اوپک به انرژی‌های تجدیدپذیر و انتقال انرژی توجه می‌کنند، شگفت‌زده شده‌اند، اما همان‌طور که همیشه در اوپک می‌گوئیم، انتقال انرژی را به‌صورت جمع (یعنی انتقال‌های انرژی) بیان می‌کنیم، زیرا این یک مفهوم جمعی است و تنها یک انتقال واحد نیست. نکته مهم آن است که نباید همه کشورها به یک شکل عمل کنند، هر کشوری مسیر خود را برای انتقال انرژی دارد، بنابراین همیشه از اصطلاح «انتقال‌های انرژی» استفاده می‌کنم و این پیامی است که می‌خواهیم از طریق سمینار خود به آینده منتقل کنیم.
موضوع سمینار آینده، «ترسیم مسیرهایی برای آینده انرژی پایدار برای همه» است، زیرا ما معتقدیم همه ذی‌نفعان صنعت نفت باید دور هم بنشینند. اوپک می‌خواهد مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان را گرد هم آورد تا این گفت‌وگو را تقویت کند و امیدواریم این رویداد برای آینده همه ما مفید خواهد بود.
با نگاهی تاریخی به بازار نفت، می‌بینیم نوسان‌های بازار به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است. نقش اوپک در ثبات بازار چیست؟
اگر به داده‌های تاریخی سال گذشته یا حتی دو سال گذشته نگاه کنید، متوجه می‌شوید نفت به‌عنوان یک کالا در مقایسه با گاز طبیعی، زغال‌سنگ و سایر کالاها کمترین نوسان را داشته است. این موضوع عمدتاً به‌دلیل اقدام‌های اوپک و اوپک‌پلاس است، اما مهم‌تر از آن، به‌دلیل شفافیت تصمیم‌های ما است. تصمیم‌های اوپک از طریق کنفرانس‌های مطبوعاتی و تعامل با رسانه‌ها، به‌ویژه رسانه‌های بین‌المللی، به‌روشنی برای بازار جهانی توضیح داده می‌شود و به‌وضوح اهداف خود را بیان می‌کنیم. در واقع می‌خواهم توجه شما را به این موضوع جلب کنم که سال گذشته، فدرال رزرو ایالات متحده مقاله‌ای برای نشست هیئت عامل خود منتشر کرد. این مقاله با عنوان «ارسال پیام اوپک و تأثیر مثبت آن بر ثبات بازار نفت» منتشر شد.
این مقاله توضیح می‌دهد چگونه پیام‌رسانی اوپک تأثیر بسیار خوبی در کاهش نوسانات بازار دارد، بنابراین فکر می‌کنم این موضوع اهمیت زیادی دارد. ما همیشه در تصمیم‌های خود مؤثر بوده‌ایم، اما نحوه انتقال این تصمیم‌های خوب به بازار بخش مهم دیگری است. به همین دلیل فکر می‌کنم این موفقیت تا حد زیادی مرهون ارتباطات و پیام‌رسانی ما نیز هست.
تلاش‌های دبیرخانه اوپک برای هماهنگی موضع‌گیری‌های کشورهای عضو اوپک و اوپک‌پلاس در زمینه تغییر اقلیم چه بوده است؟
از زمانی که به‌عنوان دبیرکل منصوب شدم، با حمایت هیئت عامل اوپک، بخش جدید دپارتمان مسائل محیط زیست در اوپک تأسیس شده است. در گذشته یک واحد کوچک با دو یا سه نیرو در حوزه محیط زیست کار می‌کرد، اما اکنون بخش بزرگی داریم که شامل یک رئیس دپارتمان و یک تیم کارشناسی می‌شود. در این دپارتمان به‌صورت فعالانه و دو بار در سال، نشست‌هایی به نام «نشست‌های اوپک در زمینه هماهنگی مسائل تغییر اقلیم» برگزار می‌شود.
نخستین نشست در ماه مه امسال (۲۰۲۵) برگزار می‌شود؛ جایی که کشورهای عضو و سایر کشورهای غیراوپک که بخشی از اوپک‌پلاس هستند، در آن شرکت خواهند کرد. همه ما با چالش مشابهی در مورد تغییرات آب‌وهوایی روبه‌رو هستیم، اما همان‌گونه که در ابتدای صحبت‌هایم اشاره کردم، تأکید دارم چگونه نفت به‌عنوان عنصر بد در میان این بحث‌ها هدف قرار گرفته است. نفت باید از این بحث‌ها کنار گذاشته شود. همیشه می‌گوئیم که نفت، اوپک و تولیدکنندگان نفت بخشی از راه‌حل این مشکل هستند. ما مشکل نیستیم. می‌دانیم که چه کسانی بیشترین انتشار کربن را در تاریخ ایجاد کرده‌اند. اینها کشورهای عضو اوپک نیستند. تا همین اواخر ما از این بحث‌ها کنار گذاشته شده بودیم، اما از سوی اوپک، صدای بسیار بزرگی هستیم، همان‌طور که طی دو سال گذشته در دوبی در اجلاس کاپ ۲۸ و در باکو در جریان اجلاس کاپ ۲۹ نیز بسیار فعال بودیم.
بنابراین نشست‌های هماهنگی آب‌وهوا را دو بار در سال در دبیرخانه وین برگزار می‌کنیم، اما همچنین در طول نشست‌های COP، به‌عنوان دبیرخانه اوپک، بین تولیدکنندگان نفت در اوپک‌پلاس هماهنگی ایجاد خواهیم کرد تا نشست‌های هماهنگی برگزار شود و موضع قوی‌تری برای تولیدکنندگان نفت اتخاذ کنیم.
عوامل بی‌ثباتی بازار نفت و انرژی را چه می‌دانید؟
اول از همه عدم شفافیت است. به نظر من نوسان‌ها عمدتاً زمانی رخ می‌دهد که شفافیت و وضوح وجود نداشته باشد. به همین دلیل است که در اوپک، رویکرد ما این است که در تصمیمات‌مان بسیار شفاف عمل کنیم. ما همیشه تصمیمات‌مان را به‌خوبی توضیح می‌دهیم و مطمئن می‌شویم که مردم آنها را درک می‌کنند. ما با رسانه‌ها و تحلیل‌گران رویکردی پیش‌گیرانه داریم. مسائل را برای مردم توضیح می‌دهیم و این بسیار مهم است که این شفافیت و تعامل باز با ذی‌نفعان بازار وجود داشته باشد تا آنها بتوانند درک درستی داشته باشند. نکته دوم این است که با حسن نیت به‌عنوان شرکا و یک خانواده، با هم همکاری می‌کنیم و این همان چیزی است که در اوپک انجام می‌دهیم. ما ۶۵ سال است که این کار را در اوپک انجام می‌دهیم. در سپتامبر ۲۰۲۵، اوپک شصت و پنجمین سالگرد خود را جشن خواهد گرفت و هر سال قوی‌تر از قبل خواهد شد.
به عنوان پرسش پایانی، وزیر نفت ایران در سال ۲۰۲۵ ریاست دوره‌ای کنفرانس اوپک را به‌عهده خواهند داشت. فعالیت‌های اوپک تحت ریاست ایشان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران از پیشکسوتان صنعت نفت است. ایشان به‌خوبی با این صنعت آشناست و سال‌های زیادی در پست‌ها و موقعیت‌های مختلف در شرکت ملی نفت ایران خدمت کرده است، بنابراین تجربه‌ای بسیار جامع و همه‌جانبه در صنعت نفت و بازارهای نفتی دارد. این موضوع بسیار مهم است، زیرا در طول این گفت‌وگوها با وزیران، جناب وزیر می‌تواند از طریق تجربیات و دانش خود ارزش افزوده زیادی به بحث‌ها بیفزاید.
افزون بر این، ایشان علاوه بر اینکه یک تکنوکرات است، یک دیپلمات نیز به‌شمار می‌رود و نقش خود را به شیوه‌ای بسیار دیپلماتیک انجام می‌دهد که این موضوع برای رهبری سازمان بسیار حائز اهمیت است. ایشان دارای دیدگاه و چشم‌انداز است. با در نظر گرفتن ریاست ایران، برنامه‌ای را تدوین کرده‌ایم که اوپک چگونه باید در مورد مسائل مرتبط با تغییرات اقلیمی ازجمله آلودگی پلاستیکی اقدام‌های آینده را انجام دهد، بنابراین جنبه‌های زیادی وجود دارد و مشتاقانه منتظر همکاری با جمهوری اسلامی ایران در سال ریاست این کشور بر کنفرانس اوپک هستیم.
