تولید و مصرف باریت در ایران با نوسان همراه شد

یک ماده معدنی سفیدرنگ متشکل از سولفات باریوم است که در صنعت‌های حفاری نفت و گاز، تولید رنگ و پوشش‌ها، ساخت شیشه‌های خاص و ضد اشعه و  داروسازی به‌ کار می‌رود. از خواص باریت می‌توان به چگالی بالا، پایداری شیمیایی در محیط‌های اسیدی و بازی و همچنین انحلال‌پذیری در آب اشاره کرد. خواص‌های این ماده، کابرد آن را در صنعت نفت و گاز مهم جلوه می‌دهد.

ایران؛ یک تولیدکننده مطرح باریت در جهان

روند تولید معدنی باریت دنیا در طول دوره مورد بررسی با میانگین هشت میلیون و ۱۱۰ هزار تن نوسانی بوده‌ است. بیشترین حجم تولید باریت دنیا در سال ۲۰۱۸ در سطح ۹ میلیون و ۱۸۰ هزار تن ثبت شد. در سال ۲۰۲۰، تولید باریت دنیا به هفت میلیون و ۲۰۰ هزار تن رسید؛ در حالی‌ که نسبت به سال قبل از آن ۱۸.۹ درصد افت داشت. علت این امر، شیوع بیماری کرونا و پیامدهای آن در این صنعت و صنایع مصرف‌کننده آن بود. در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۲۲، تولید باریت دنیا حدود ۷.۳ درصد رشد کرد و به هشت میلیون و ۸۶۰ هزار تن رسید.

ایران همواره یکی از تولیدکنندگان مطرح باریت شناخته شده‌ است. به‌ طور میانگین، سهم ایران از تولید باریت معدنی دنیا بالغ‌ بر ۴ درصد بوده‌ است. در سال ۲۰۲۳، این سهم به ۳.۴ درصد رسید؛ در حالی‌ که نسبت به سال قبل از آن، حدود ۰.۷ واحد درصد رشد کرد. بیشترین سهم ایران از تولید باریت دنیا در سال ۲۰۱۷ و حدود ۶.۳ درصد ثبت شد؛ در حالی‌ که کمترین سهم حدود ۲.۳ درصد و در سال ۲۰۱۹ بود.

روند تولید باریت معدنی ایران از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ با میانگین ۳۲۷ هزار تن، با نوسان همراه بوده‌ است. تولید باریت ایران در سال ۲۰۱۵، حدود ۳۰۰ هزار تن بود و در سال ۲۰۱۶، بالغ‌ بر ۴۸۰ هزار تن از آن تولید شد. بیشترین باریت معدنی تولید شده در طول دوره مورد بررسی، در سال ۲۰۱۷ با حجم ۵۵۰ هزار تن عنوان شد. در سال ۲۰۱۸، تولید باریت کشور ۴۹۰ هزار تن بود اما در سال ۲۰۱۹، با کاهش شدید به ۲۰۲ هزار تن رسید.

علت این کاهش، خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و اعمال دوباره حداکثر تحریم‌ها علیه ایران بود که باعث کاهش تولید نفت و گاز ایران و در نتیجه کاهش مصرف و تولید باریت در صنعت نفت و گاز کشور شد. ناگفته نماند که کمترین میزان تولید باریت در سال ۲۰۱۹ رقم خورد. در سال ۲۰۲۰ نیز تولید باریت حدود ۲۰۲ هزار تن باقی ماند اما در سال ۲۰۲۱ به ۲۲۴ هزار تن افزایش یافت. در سال ۲۰۲۳، حجم تولید معدنی باریت ایران به ۳۰۰ هزار تن رسید؛ در حالی‌ که نسبت به سال قبل از آن بالغ‌ بر ۳۶.۴ درصد رشد کرد.

مصرف و قیمت باریت در صنعت نفت و بازار ایران

به‌ طور میانگین نسبت مصرف به تولید باریت در ایران حدود ۶۵.۷ درصد برآورد شده‌ است؛ به این معنی که ۶۵.۷ درصد از باریت تولید شده در ایران مصرف می‌شود. بیشینه این نسبت در سال ۲۰۱۷ و حدود ۷۴.۱ درصد محاسبه شد. این شاخص در سال ۲۰۲۳ برابر با ۳۱.۳ درصد بود که نسبت به سال قبل از آن، حدود ۱۵.۵ واحد درصد افت داشت.

مصرف باریت در صنعت نفت و گاز اهمیت فراوانی دارد. نمودار ۲، مقایسه مصرف باریت در ایران با عملکرد صنعت نفت را نشان می‌دهد. کمینه تولید نفت خام ایران در سال ۲۰۲۰ و حدود یک میلیون و ۹۹۰ هزار بشکه در روز بود. در همین سال، مصرف باریت در کشور حدود ۱۱۰ هزار تن تخمین زده‌ شد. با این حال، کمینه مصرف باریت صنعت نفت کشور در سال ۲۰۲۳ حدود ۹۴ هزار تن بود و تولید نفت خام در سال مذکور به دو میلیون و ۸۶۰ هزار بشکه در روز رسید.

بیشترین میزان تولید نفت خام کشور نیز در سال ۲۰۱۷ و حدود سه میلیون و ۸۷۰ هزار بشکه در روز بود. مصرف باریت نیز در همین سال به ۴۰۸ هزار تن یعنی بیشینه مصرف این محصول در طول دوره رسید.

از سال ۲۰۱۴ تا سال ۲۰۲۰، میان روند تولید نفت خام و مصرف باریت ایران تشابه وجود داشته اما از سال ۲۰۲۱ با وجود افزایش تولید نفت خام، روند مصرف باریت ثابت بوده‌ است. این امر نشان می‌دهد که از سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۲۳، مصرف باریت برای تولید نفت خام نسبت به سال‌های قبل از آن کاهش یافته‌ است. قیمت باریت طی سال‌های متمادی با نرخ رشد مرکب منفی ۶.۲ درصد نزولی بوده‌ است. در سال ۲۰۱۴، بیشترین قیمت باریت در بازار ایران معادل با ۱۱۷ دلار بر تن بود و در سال ۲۰۱۵، به ۱۱۵ دلار بر تن کاهش یافت.

همان‌ طور که گفته شد، باریت مهم‌ترین محصول مورد استفاده در صنعت تولید نفت و گاز کشور است و در سال ۲۰۲۲، کمترین قیمت باریت در بازار ایران حدود ۶۴.۱ دلار به ازای هر تن عنوان شد. شاخص شدت مصرف باریت نیز در سال ۲۰۲۳ برابر با ۶۰.۲ واحد بود. با این حال، شاخص شدت مصرف باریت در سال ۲۰۲۳ به کمینه خود یعنی ۴۹ واحد رسید و هر تن از این محصول در بازار ایران حدود ۶۵.۷ دلار فروخته‌ شد.

شاخص شدت مصرف باریت در ایران از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷، روندی صعودی را طی کرده اما این شاخص از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳، روندی نزولی را در پیش ‌گرفته‌ است. تشابه روند‌های شاخص شدت مصرف باریت و قیمت آن از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که با کاهش تقاضای باریت، قیمت این محصول در بازار ایران کاهش یافته است. بنابراین در طول بازه مورد بررسی، می‌توان گفت که جانب تقاضای بازار تاثیرگذاری بیشتری بر قیمت محصول داشته و بر این اساس می‌توان ادعا کرد که قدرت چانه‌زنی خریداران باریت، بیشتر از قدرت چانه‌زنی عرضه‌کنندگان بوده‌ است.