فرصت‌‌‌های ناشناخته گردشگری معادن در ایران
یکی از برنامه‌‌‌های رشد ۱۳درصدی حوزه معدن که در برنامه هفتم توسعه بر آن تاکید شده، رشد «گردشگری معدنی» یا «ژئوتوریسم» است؛ فرصتی که با وجود منابع معدنی فراوان در ایران، همچنان مغفول مانده است؛ چراکه باید این موضوع را در نظر گرفت که ایران از لحاظ منابع معدنی یکی از کشورهای مطرح دنیا به‌‌‌شمار می‌رود که در کنار بهره‌‌‌برداری از معادن، می‌‌‌طلبد از فرصت‌‌‌های «گردشگری معدنی» آن نیز نهایت بهره را برد. حوزه گردشگری معدنی در سطح دنیا یک حوزه شناختهشده است، اما در ایران کماکان حوزه‌‌‌‌‌‌ای ناشناخته محسوب می‌شود که فعال شدن آن نیاز به یک نقشه راه دارد؛ البته در این مسیر به تازگی شاهد رونمایی از نقشه ژئوتوریسم ایران بودیم، نقشه‌‌‌ای که باید منتظر عملی شدن آن ماند.
رونمایی از نقشه ژئوتوریسم ایران
رئیس هیات عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) چندی پیش با اشاره به هدف‌‌‌گذاری تحقق رشد ۱۳درصدی بخش معدن در برنامه هفتم توسعه، عنوان کرد: توسعه ژئوتوریسم یکی از ارکان دستیابی به این رشد خواهد بود. «محمد آقاجانلو» در مراسم رونمایی از نقشه ژئوتوریسم ایران گفت: ایمیدرو و مجموعه سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور همکاری‌‌‌های دوجانبه و حتی چندجانبه و نقش موثری در فعالیت‌‌‌های اقتصادی داشته‌‌‌اند و هر جایی که همکاری کامل شده، برکت و نتیجه آن باعث توسعه کشور شده است.
آقاجانلو در ادامه خاطرنشان‌‌‌کرد: ظرفیت معدنی موجود در ایران یک مزیت خدادادی است که به‌‌‌طور قطع در زنجیره اقتصادی معدن می‌توانیم به موضوع جذب گردشگر بپردازیم و آن را توسعه دهیم. وی همچنین تصریح کرد: در سازمان ایمیدرو در حوزه جذب گردشگر چند فعالیت در مناطق «خور و بیابانک» و معادن «انگوران» انجام شده که برای جامع شدن این فعالیت‌‌‌ها می‌توان از نقشه ژئوتوریسم که در سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور تهیه شده، استفاده کرد. وی با بیان اینکه فعالیت جذب ژئوتوریسم در کنار فعالیت‌‌‌های معدن‌‌‌کاری حوزه اقتصاد را تقویت خواهد کرد، افزود: هدف ما در سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، رسیدن به رشد اقتصادی ۱۳درصدی است که توسعه ژئوتوریسم به رشد اقتصادی کشور و بالا بردن تولید ناخالص داخلی کمک خواهد کرد.
ژئو را داریم، اما توریست را نداریم
محمدحسین بصیری استاد دانشگاه و کارشناس حوزه معدن و صنایع معدنی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره ژئوتوریسم عنوان کرد: ما در کشور خود، «ژئو» را به واسطه نعمت‌‌‌های خدادادی بسیار داریم، اما توریسم یا همان گردشگر را قادر به ایجاد آن نیستیم و این موضوع نیز به سیاست‌‌‌های کلی در کشور ما بازمی‌‌‌گردد که باوجود محیط مناسب طبیعی، اما قادر به بهره‌‌‌برداری از آن نیستیم.
ایران بهشت زمینشناسی دنیا
بصیری در ادامه با تاکید بر این موضوع که ایران بهشت زمینشناسی است، گفت: به قول زمین‌‌‌شناسان دنیا، ایران بهشت زمینشناسی جهان است. کشورهای اروپایی و در آسیا ترکیه و حتی کشورهای عرب دارای جاذبه‌‌‌های زمینشناسی نیستند. معادن اکثر کشورهای دنیا در مناطق جنگلی واقع شده و دارای پوشش گیاهی هستند و امکان شناخت لایه‌‌‌های زمین در آنها وجود ندارد؛ این در حالی است که معادن ایران در فضای باز قرار دارد و همه چیز آن آشکار است، از این رو بهشت زمینشناسی دنیا محسوب می‌شود و بهترین دانشگاه برای این امر است که اتفاقی که چند میلیون سال طول کشیده است را می‌توان مطالعه کرد.
وی در ادامه عنوان کرد: در ایران جاذبه‌‌‌های گردشگری بسیاری وجود دارد که می‌تواند فرصت ژئوتوریسم را به فعالیت وا دارد، در این راستا می‌توان به ساحل نقره‌‌‌ای هرمز اشاره کرد که پوشیده از سنگ‌‌‌های کریستالی است که مانند الماس می‌‌‌درخشد. برخی ارگان‌‌‌ها این سنگ‌‌‌ها را صادر می‌‌‌کردند که در یک مقطعی مردم از این صادرات پیشگیری به عمل آوردند.
بهره‌‌‌گیری از معادن متروکه
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان از معادن متروکه در راستای گردشگری بهره‌‌‌برداری کرد، تصریح کرد: نه فقط معادن متروکه بلکه حتی به معادنی که در حال استخراج هستند نیز می‌توان به دید گردشگری نگریست. در این راستا خود من در ژاپن از یک معدن طلا بازدید به عمل آوردم که دارای تونل بود که از یک تونل، طلا استخراج می‌‌‌شد و در کنار آن یک تونل را توریستی کرده بودند که از تونل توریستی بیشتر از تونل استخراج طلا ، درآمد داشتند. در کشور ما نیز معادن بسیار زیبایی وجود دارد که می‌توان از آنها بهره‌‌‌برداری توریستی کرد. در این زمینه می‌توان معدن نخلک را مثال زد که می‌توان آن را تبدیل به موزه کرد. بصیری ادامه داد: در سال ۱۳۸۶ که سمت معاونت وزارت صمت را داشتم، قرار بود که طبقه اول این وزارتخانه را تبدیل به موزه کنیم که اقدامات اولیه این کار نیز انجام شده بود، اما به دلیل تغییر دولت و مدیریت، این اقدام نیمه‌‌‌تمام ماند و به فراموشی سپرده شد.
وی در ادامه با اشاره به این موضوع که نقشه ژئوتوریسم سازمان ایمیدرو اقدام مثبتی است، تاکید کرد: البته علاوه بر ترسیم نقشه راه ژئوتوریسم، باید زیرساخت‌‌‌های این امر نیز مهیا باشد که این موضوع نیازمند تغییر در مواضع سیاسی و فرهنگی است که کشور نسبت به گردشگر خارجی روی خوش نشان بدهد. این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که گردشگری معدنی در داخل نیز چندان شناختهشده نیست، برای این امر چه اقداماتی باید انجام داد، عنوان کرد: در ژاپن برای بچه‌‌‌های دبستانی تا دبیرستانی و دانشگاهی، اردوهای معدنی برگزار می‌کنند. در ایران نیز باید چنین اتفاقی روی دهد و برای مدارس و دانشگاه‌‌‌ها برنامه‌‌‌های آموزشی و تفریحی معادن برگزار شود تا مردم با منابع خدادادی خود آشنا شوند. از سوی دیگر، می‌توان معادن متروکه را تبدیل به موزه کرد و در این زمینه نیز بخش خصوصی می‌تواند سرمایه‌‌‌گذاری انجام دهد.
گردشگری معادن از درآمدزایی تا زیباسازی
همچنین رضا دستجردی کارشناس حوزه معدن و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی چندی پیش در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» ضمن برشمردن فرصت‌‌‌های معدنی در ایران عنوان کرد: چند‌هزار معدن متروکه در کشور وجود دارد که البته برخی از این معادن قابلیت این امر را دارند تا تبدیل به مکان گردشگری شوند. ویژگی‌‌‌‌‌‌های معادن نیز بر اساس سلیقه مخاطب تبدیل به مکان گردشگری می‌‌‌شوند. امکان دارد یک تونل معدنی یا یک معدن روباز بزرگ یا عمق معدن این جذابیت‌‌‌‌‌‌ها را برای این منظور ایجاد کند. همچنین برخی معادن با توجه به ویژگی‌‌‌‌‌‌های فنی و ویژگی‌‌‌‌‌‌های خاص خود می‌توانند جذابیت‌‌‌‌‌‌های خود را داشته باشند. برخی معادن نیز قابلیت تبدیل شدن به موزه را دارند. دستجردی در ادامه تصریح کرد: در ایران نیز معادن مختلفی تبدیل به مکان گردشگری شده‌‌‌‌‌‌اند که در این راستا می‌توان به دهکده نمکی «خور و بیابانک» در استان اصفهان، معادن «زغال‌‌‌‌‌‌سنگ البرز مرکزی»، معادن «سرب و روی نخلک»، معدن «انگوران» در استان زنجان، معادن «طلای زرشوران» و «طلای موته» اشاره کرد.
وی در ادامه بیان کرد: معدن سرب و روی انگوران به‌‌‌دلیل طبیعت زیبای منطقه و همچنین ویژگی‌‌‌‌‌‌ها و جذابیت‌‌‌‌‌‌های زمینشناسی، در حقیقت یکی از مراکز مهم گردشگری معدنی قلمداد می‌شود. دو معدن تاریخی «نمک چهرآباد» و «سنگ داش‌‌‌‌‌‌کسن» در ابتدای قرن هشتم هجری، فعال بوده و معماران دربار ایلخانی از سنگ خودتراش آن در ساخت ارگ و گنبد سلطانیه استفاده کرده‌‌‌‌‌‌اند. معادن دیگری که می‌توان از آن برای توسعه صنعت گردشگری استفاده کرد، معدنی واقع در منطقه «شهمیرزاد» است که با حفر تونل‌‌‌‌‌‌های زیرزمینی متعدد به استخراج سرب و روی می‌‌‌‌‌‌پرداختند.
این کارشناس حوزه گردشگری معدن همچنین با اشاره به مزایای گردشگری معادن و فرصت‌‌‌هایی که این حوزه می‌تواند ایجاد کند، خاطرنشان کرد: افکار عمومی چندان با مقوله گردشگری معدن آشنا نیستند، اما اگر گردشگری معادن راه‌‌‌‌‌‌اندازی شود، زمانی که مردم در معادن حضور یابند، از نزدیک با حوزه معدن آشنا می‌‌‌شوند. اگر این فرهنگ عمومی با رعایت استانداردها انجام بگیرد، این آشنایی تبدیل به فرهنگ می‌شود. از سوی دیگر، زمانی که یک معدن متروکه می‌شود به‌‌‌دلیل منظره نازیبایی که ایجاد کرده، با زیباسازی می‌توان آن را به مکان گردشگری مبدل کرد. از بعد اقتصادی نیز می‌توان از این معادن متروکه درآمدزایی کرد و باعث اشتغال‌زایی برای افرادی شد که پیش از این در معدن مشغول به کار بوده‌‌‌‌‌‌اند. از سوی دیگر، باعث تعامل بین افراد از منظر پیام کلی گردشگری می‌شود.
