فولاد ایران زیر تیغ بی‌برنامگی انرژی
صنعت فولاد ایران، به‌عنوان یکی از راهبردی‌ترین ارکان اقتصاد ملی، در آستانه بحرانی بی‌سابقه قرار گرفته است. تازه‌ترین گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نشان می‌دهد که از سال ۱۴۰۰ تا پایان سال ۱۴۰۳، مجموع خسارت وارده به این صنعت ناشی از قطع مکرر برق و گاز، از مرز ۱۴ میلیارد دلار عبور کرده است. رقمی که نه‌تنها زنگ خطر را برای اقتصاد کشور به صدا درمی‌آورد، بلکه عمق ناترازی و بی‌برنامگی در مدیریت انرژی را نیز آشکار می‌سازد.
در نشست اخیر این انجمن، بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، با ارائه آمار و تحلیل‌های دقیق از وضعیت زنجیره تولید، صادرات و واردات، به روشنی نشان داد که ظرفیت بالقوه صنعت فولاد کشور عملاً به یک‌سوم ظرفیت بالفعل تنزل یافته است. در حالی‌که بیش از ۵۰ میلیون تن ظرفیت نصب‌شده برای تولید فولاد در کشور وجود دارد، تنها حدود ۳۰ میلیون تن آن به مرحله تولید رسیده که علت اصلی آن، محدودیت‌های فزاینده و ناگهانی در تامین برق و گاز عنوان شده است.
افزایش واردات محصولات فولادی و سقوط ارزش صادرات، در کنار رشد صادرات غیررسمی و اعمال تعرفه علیه فولاد ایران در کشورهای منطقه، زنجیره ارزش این صنعت را با تهدیدهای جدی مواجه کرده است. از سوی دیگر، کاهش ۵.۷ درصدی تولید فولاد خام در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل، آن‌هم در شرایطی که ظرفیت نصب‌شده رشد داشته، به‌وضوح بیانگر اختلال در زیرساخت‌های تولیدی است.
این بحران تنها به مسائل فنی یا اقتصادی محدود نمی‌شود، بلکه معیشت میلیون‌ها کارگر مستقیم و غیرمستقیم شاغل در این صنعت را نیز در معرض تهدید قرار داده است. کارشناسان و اعضای هیئت‌مدیره انجمن در این نشست با لحنی صریح هشدار دادند که تداوم این روند نه‌تنها موجب تعطیلی واحدهای فولادی خواهد شد، بلکه کشور را از درآمدهای ارزی، اشتغال پایدار، و امنیت صنعتی نیز محروم خواهد ساخت.
در شرایطی که صنعت فولاد می‌توانست با تکیه بر مزیت فناوری در تولید آهن اسفنجی و موقعیت جغرافیایی ایران، به یکی از موتورهای پیشران اقتصاد کشور تبدیل شود، اکنون با خطر جدی خروج از مدار رقابت جهانی مواجه شده است؛ خطری که اگر به‌سرعت چاره‌اندیشی نشود، پیامدهایی غیرقابل جبران به‌دنبال خواهد داشت.
کاهش دومین سال تولید فولاد
رئیس انجمن فولاد گفت: مجموع خسارت وارده به صنعت فولاد ناشی از قطعی برق از ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ بالغ بر ۱۴ میلیارد و ۹۹ میلیون دلار بوده است. بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، در نشست خبری این انجمن، گزارشی از وضعیت تولید، صادرات و واردات در زنجیره آهن و فولاد کشور طی سال ۱۴۰۳ ارائه داد و آن را با سال ۱۴۰۲ و همچنین عملکرد فروردین ۱۴۰۴ در مقایسه با فروردین سال گذشته مورد بررسی قرار داد.
وی با اشاره به ادامه‌دار بودن افت تولید در این صنعت راهبردی اظهار داشت: برای دومین سال متوالی، تولید فولاد در کشور با کاهش مواجه بوده است. به گفته سبحانی، بررسی عملکرد سالانه و حتی آمار تولید فروردین‌ماه دو سال اخیر نشان می‌دهد که روند نزولی تولید همچنان ادامه دارد.
افت تولید در بخش‌های مختلف زنجیره فولاد
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با اشاره به جزئیات عملکرد بخش‌های مختلف زنجیره فولاد عنوان کرد: در بخش مقاطع طویل شامل تیرآهن، میلگرد، نبشی و ناودانی، تولید سال ۱۴۰۳ به ۱۲ میلیون و ۴۵۱ هزار تن رسید؛ رقمی که نسبت به ۱۲ میلیون و ۶۹۳ هزار تن در سال ۱۴۰۲، کاهشی معادل ۰.۳ درصد را نشان می‌دهد.
در مقابل، تولید محصولات تخت نظیر ورق‌های گرم، سرد و پوشش‌دار، با رشد ۶.۹ درصدی از ۹ میلیون و ۹۲ هزار تن در سال ۱۴۰۲ به ۹ میلیون و ۷۱۸ هزار تن در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است.
اما در بخش فولاد خام (بیلت و اسلب)، کاهش معنادار ۵.۷ درصدی به ثبت رسیده و تولید از ۲۰ میلیون و ۱۹ هزار تن در سال ۱۴۰۲ به ۱۹ میلیون و ۵۲ هزار تن در سال ۱۴۰۳ رسیده است. سبحانی علت این افت را اعمال گسترده‌تر محدودیت‌های انرژی نسبت به سال گذشته عنوان کرد؛ به‌طوری‌که برخلاف گذشته، محدودیت‌های گاز و برق در سال ۱۴۰۳ همزمان و در مقیاس وسیع‌تری اعمال شد.
ظرفیت بالقوه‌ای که بالفعل نشد
سبحانی خاطرنشان کرد: علی‌رغم وجود بیش از ۵۰ میلیون تن ظرفیت نصب‌شده برای تولید فولاد، تنها حدود ۳۰ میلیون تن آن به تولید واقعی تبدیل شده است؛ یعنی یک‌سوم ظرفیت تولید بلااستفاده باقی مانده که علت آن را باید در محدودیت‌های زیرساختی جست‌وجو کرد.
صادرات؛ صعود و سقوط در بخش‌های مختلف
وی تصریح کرد: در حوزه صادرات، برخلاف وضعیت تولید، برخی بخش‌ها با رشد مواجه شدند. بر اساس آمار ارائه‌شده، صادرات مقاطع نوردی در سال ۱۴۰۳ به ۳ میلیون و ۳۷۱ هزار تن رسید که رشد ۱۴ درصدی نسبت به سال پیش از آن را نشان می‌دهد. همچنین صادرات ورق‌های گرم، سرد و پوشش‌دار نیز با رشد ۱۹ درصدی از ۴۸۲ هزار تن به ۵۷۴ هزار تن رسیده است. سبحانی ادامه داد: در مقابل، صادرات فولاد خام شامل بیلت و اسلب با کاهش ۲۲ درصدی، از ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار تن به ۶ میلیون و ۹۳۰ هزار تن کاهش یافت.
وی این افت را ناشی از سیاست‌های ارزی دانست و تصریح کرد: الزام به عرضه ارز صادراتی با نرخ نیما تا پایان فصل سوم سال ۱۴۰۲، انگیزه صادرکنندگان را به‌شدت کاهش داد.
کاهش درآمدهای ارزی علی‌رغم رشد وزنی
رئیس انجمن فولاد ایران اظهار کرد: ارزش صادرات فولاد خام در سال ۱۴۰۳ با افتی ۲۸ درصدی از سه میلیارد و ۷۵۸ میلیون دلار به دو میلیارد و ۷۷۰ میلیون دلار رسید که علت آن، کاهش قیمت‌های جهانی بوده است. همچنین ارزش صادرات محصولات زنجیره بالادستی (شامل گندله، آهن اسفنجی و سنگ‌آهن) نیز با کاهش ۱۳ درصدی مواجه شد.
جهش واردات ورق‌های فولادی
سبحانی با انتقاد از سیاست‌های ارزی حاکم بر واردات، گفت: واردات ورق‌های گرم، سرد و پوشش‌دار در سال ۱۴۰۳ با رشد قابل توجهی از ۳۹۷ هزار تن به یک میلیون و ۴۷۱ هزار تن رسید؛ این در حالی است که به‌رغم این رشد حجمی، ارزش دلاری واردات فقط سه درصد کاهش یافت که ناشی از افت جهانی قیمت‌هاست. وی افزود: واردات عمدتاً با استفاده از ارز نیمایی انجام شد و نیاز واقعی کشور را پوشش نمی‌داد؛ بنابراین باید این واردات را غیرضروری و مخل تولید داخلی دانست.
آمار فروردین ۱۴۰۴ و هشدار نسبت به صادرات غیررسمی
سبحانی به آمار فروردین ۱۴۰۴ نیز اشاره کرد. بر این اساس، تولید مقاطع طویل با کاهش ۱.۱ درصدی به ۹۸۵ هزار تن رسید و تولید محصولات تخت نیز با افت ۴.۲ درصدی به ۸۱۹ هزار تن کاهش یافت. با این حال، تولید فولاد خام با رشد ۴.۶ درصدی به سه میلیون و ۲۱۲ هزار تن رسید. وی افزود: در حوزه صنایع بالادستی، تولید آهن اسفنجی و سنگ‌آهن به‌ترتیب با رشد ۷ و ۱.۱ درصدی همراه بود، در حالی که تولید گندله افت ۱.۴ درصدی داشت.
افت صادرات مقاطع نوردی و جهش در صادرات خام
بر اساس گزارش رئیس انجمن فولاد، صادرات مقاطع طویل در فروردین ۱۴۰۴ با افت ۱۸ درصدی از ۲۱۵ هزار تن به ۱۷۶ هزار تن کاهش یافت. اما صادرات فولاد خام رشد ۵۰ درصدی داشته و از ۳۴۳ هزار تن به ۵۱۵ هزار تن رسیده است. همچنین صادرات آهن اسفنجی ۱۳ درصد و کنسانتره ۱۴۵ درصد افزایش داشته‌اند.
سبحانی نسبت به افزایش صادرات غیررسمی هشدار داد و گفت: استفاده از کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف موجب شده تا صادرات از مسیرهای غیراصولی صورت گیرد؛ این محصولات معمولاً با قیمت‌هایی پایین‌تر از نرخ بازار جهانی صادر می‌شوند که مصداق دامپینگ است و موجب شده برخی کشورها همچون عراق و افغانستان تعرفه‌هایی علیه فولاد ایران وضع کنند.
نوسان در ارزش صادرات
وی همچنین اظهار کرد: در بخش ارزش صادرات نیز، صادرات مقاطع طویل از ۱۰۳ میلیون دلار به ۷۷ میلیون دلار کاهش یافت که افتی ۲۶ درصدی محسوب می‌شود. اما صادرات ورق‌ها با رشد ۵۰ درصدی از ۱۲ به ۱۸ میلیون دلار رسید. ارزش صادرات فولاد خام نیز از ۱۶۲ میلیون دلار به ۲۱۶ میلیون دلار افزایش یافت (رشد ۳۴ درصدی).
سبحانی در ادامه عنوان کرد: در فروردین‌ماه امسال نیز، همچون سال گذشته، واردات ورق‌های فولادی رشد قابل توجهی داشته و نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۱ درصد افزایش یافته است. وی این مسئله را برخلاف مصالح تولید داخلی دانست.
بحران انرژی و خطر تعطیلی گسترده در صنعت فولاد
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با اشاره به تشدید محدودیت‌های برق در سال ۱۴۰۴ گفت: کاهش ۹۰ درصدی سهم برق صنایع به معنای توقف کامل تولید است. فرآیندهای پیچیده و مداوم فولادسازی نیازمند برق پایدار است و قطع ناگهانی برق منجر به آسیب‌های جدی به تجهیزات، مواد در حال ذوب و حتی نابودی کامل خطوط تولید می‌شود.
سبحانی افزود: صنعت فولاد از وزارت نیرو انتظار دارد به تعهدات خود پایبند باشد. توافق‌نامه‌ای میان وزارت صمت و نیرو امضا شده بود که بر اساس آن قرار بود تنها ۲۰۰۰ مگاوات از مصرف برق صنایع کاهش یابد؛ اما در عمل این میزان به کاهش ۹۰ درصدی برای برخی صنایع رسیده است که نه‌تنها غیرمنطقی، بلکه نشان از بی‌برنامگی در سیاست‌گذاری دارد.
خسارت‌های سنگین ناشی از ناترازی انرژی
وی اضافه کرد: در سال ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۲ تولید فولاد به میزان ۵.۷ درصد کاهش یافته است که دلیل اصلی آن محدودیت انرژی برای صنایع فولادی کشور بود.
رئیس هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران بیان کرد: در سال ۱۴۰۳ دامنه قطعی‌های برق و گاز افزایش یافت بطوری که در سال ۱۴۰۳ اولین سالی بود که برق و گاز در کارخانه‌های فولاد با هم قطع شد.
وی گفت: ارزش تولیدات از دست رفته آهن و فولاد از محدودیت انرژی در سال ۱۴۰۰ به ارزش ۳ میلیارد و ۴۲۱ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ به ارزش ۲ میلیارد و ۵۶۳ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲ به ارزش ۲ میلیارد و ۵۴۲ میلیون دلار و در سال ۱۴۰۳ به ارزش ۵ میلیارد و ۵۷۳ میلیون دلار بوده و در مجموع ارزش تولیدات از دست رفاه آهن و فولاد طی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ در مجموع ۱۴ میلیارد و ۹۹ میلیون دلار بوده است.
سبحانی ضمن تاکید بر لزوم ساخت نیروگاه‌های اختصاصی برای صنایع بزرگ، عنوان کرد: احداث نیروگاه‌های هزار مگاواتی یا چندگانه کوچک‌تر می‌تواند راهکار منطقی برای رفع مشکل کمبود برق در صنایع باشد.
راهکارهای حمایتی برای گذر از بحران
رئیس انجمن فولاد ایران خواستار حمایت‌های واقعی از صنایع آسیب‌دیده شد و پیشنهاد داد: در شرایطی که تولید متوقف است، دولت نباید از کارفرمایان مالیات یا حق بیمه طلب کند. همچنین پرداخت اقساط بانکی باید دست‌کم برای یک سال به تعویق افتد تا فشار مالی غیرقابل تحملی بر صنایع وارد نشود.
رقابت ناعادلانه با کشورهای منطقه
سبحانی گفت: صنعت فولاد ایران در رقابتی ناعادلانه با کشورهای منطقه گرفتار شده است. در حالی‌که کشورهای همسایه برق را با نرخ ۶ سنت و گاز را با ۱۲ سنت در اختیار صنایع قرار می‌دهند، ما هم با کمبود مواجهیم و هم قیمت بالاتری می‌پردازیم. نرخ بهره بانکی برای تولیدکننده ایرانی تا ۴۰ درصد است، در حالی‌که در منطقه زیر دو درصد است.
وی با اشاره به مشکلات لجستیکی افزود: هزینه حمل‌ونقل داخلی برای کارخانه فولاد مبارکه از چادرملو تا خوزستان، گاه بیشتر از هزینه حمل سنگ‌آهن از استرالیا به خلیج فارس است. در چنین شرایطی، حتی اگر انرژی رایگان شود، تولید فولاد باز هم اقتصادی نخواهد بود.
بزرگ ترین تولیدکننده آهن اسفنجی جهان هستیم
سید رسول خلیفه سلطانی، دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در این نشست گفت: تصور غالب این است که اگر در محدودیت انرژی با یک بخش (فولاد) برخورد شود تبعات کمتری دارد در حالی که ۳۰ میلیارد دلار ارزش جایگزینی صنعت فولاد کشور است، در این شرایط جریانی علیه صنعت فولاد با تاکید بر ضعیف بودن فناوری و بالا بودن مصرف حامل های انرژی در افکار عمومی علیه فولاد شکل می گیرد در حالی که کشور ما در اهن سازی مزیت مطلق فناورانه دارد.
وی افزود: ما بزرگ ترین تولیدکننده آهن اسفنجی جهان هستیم و در حالی که تولید دی اکسید کربن از آهن اسفنجی بسیار کمتر از کوره بلند است، این ثروت ملی ماست اما دولتی ها دقت نظر ندارند و اقدام به تخریب صنعت فولاد می کنند، پتروشیمی و معدن و صنایع معدنی صنایع پیشرو هستند و نباید مورد بی اعتنایی قرار گیرند.
حرف‌های پوپولیستی در خصوص صنعت زیان‌بار است
احسان دشتیانه، عضو هیات رئیسه انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در سخنان خود در این نشست گفت: سفره ای که نان ندارد چراغ نیاز ندارد. ما به عنوان نمایندگان کارگران می گوییم که صدها هزار کارگر صنعت فولاد در معرض بیکاری هستند و سیاستگذار باید بداند که اگر صنعت فولاد تعطیل شود دیگر مالیاتی هم نیست که پرداخت شود و دولت با کسری بودجه رو به رو می شود، ما در جلسه اخیر با وزیر صمت متوجه نگرانی شدید ایشان در این زمینه شدیم. اوضاع خیلی بحرانی است در این شرایط آسان ترین کار قطعی برق کارخانه ها است در حالی که ۲میلیون نفر اشتغال مستقیم و غیرمستقیم صنعت فولاد است.
وی افزود: این حرف‌ها را برای ثبت در تاریخ می‌گوییم؛ اگر کارخانه‌ها تعطیل شوند دیگر روشن نمی‌شوند. اگر صنایع تعطیل شوند؛ خانه‌ها هم برق نخواهند داشت. اگر دولت به داد صنعت فولاد نرسند؛ اگر صنایع تولید نکنند؛ امکان مالیات‌گیری نیست. اگر صنایع تولید نکنند، امکان ارزآوری نیست.
صنعت فولاد به مرحله شکننده خود رسیده است
احرامیان عضو دیگر هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در این رویداد اظهار کرد: به صنایع فولاد و سیمان در نیمه اردیبهشت ابلاغ شد که تا اطلاع ثانوی برق ندارند در حالی که اگر قرار است قطعی باشد همه صنایع با هم باید محدودیت را متحمل شوند در این شرایط فولادسازان معترض شدند که چه کسی با چه دیدی که این محدودیت تبعیض آمیز را به صنعت تحمیل می کند.
وی تصریح کرد: صنعت فولاد در موقعیت شکننده تری نسبت به دیگر صنایع قرار دارد. آمار فولاد نشان می دهد که ظرفیت نصب شده سال به سال اضافه شده و ما دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد هستیم و حدود ۵۰ میلیون تن ظرفیت نصب شده داریم در این شرایط ایران باید سالانه ۴۰ میلیون تن فولاد تولید می کرد و از جایگاه ششم برخوردار می بود و جایگاه کنونی آلمان را در اختیار می داشت.
احرامیان خاطرنشان کرد: سال گذشته درصد پوشش ظرفیت تولید فولاد ایران زیر ۶۰ درصد بود که رقمی بی سابقه است. نباید تصور اشتباه از تاب آوری صنعت پیش بیاید در حالی که شرکت های کوچک و متوسط شرایط سختی را سپری می کنند، این درست نیست که به طور مستمر تاکید می شود که صنعت فولاد از گاز و برق ارزان استفاده می کند زیرا صنعت فولاد پیش از اینکه انرژی بر باشد سرمایه بر است.
تولید نکن! آنچه در واقعیت به تولیدکننده گفته می‌شود
جهاندار شکری، عضوی دیگر از هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نیز در جمع خبرنگاران گفت: فولادسازان بیش از اینکه دغدغه سرمایه خود را داشته باشند دغدغه کسانی را دارند که در کارخانه های فولاد کار و درآمدزایی می کنند در حالی که در واحدهای فولادی ایران بیش از نُرم جهانی نیروی انسانی کار می کنند. امروز جنگ، جنگ اقتصادی است اما در این جنگ برق نیست. اگر کارگر بیکار شود اما خانه او برق نداشته باشد این برق به چه کار او می آید؟ کارخانه های فولادی برای این مملکت است این اما اگر کسی تصمیم به تعطیلی آنها گرفته فرمان خوبی پیش گرفته و دارد بزرگ ترین خیانت به کشور صورت می گیرد.
فولادسازان کوچک و متوسط بنیه مالی ضعیفی دارند
محسن خراسانی، عضو دیگر هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نیز در این نشست گفت: وقتی فولادسازان از سودآوری می گویند از آنها مطالبه سود می شود در حالی که همه فولادسازان ما فولاد مبارکه نیستند و شرکت های کوچک و متوسط فعال در بخش خصوصی بنیه مالی ضعیفی دارند که تولید را با سرمایه شخصی پیش می برند.
کلام آخر
آنچه در صنعت فولاد ایران امروز می‌گذرد، صرفاً بحران یک بخش تولیدی نیست؛ بلکه نشانه‌ای هشداردهنده از فروپاشی تدریجی یکی از ارکان اقتصاد کشور است. صنعتی که می‌توانست با اتکا به دانش فنی بومی، ذخایر غنی، و ظرفیت انسانی گسترده، ایران را در تراز تولیدکنندگان برتر جهانی نگاه دارد، اکنون با خاموشی کوره‌ها، کاهش تولید، سقوط صادرات و خطر تعطیلی سراسری مواجه است. اگر سیاست‌گذاران امروز برای نجات فولاد ایران تصمیمی شجاعانه و کارشناسانه نگیرند، فردا نه‌تنها دیگر کارخانه‌ای برای نجات باقی نخواهد ماند، بلکه چراغ خانه‌ها نیز در خاموشی این صنعت، خاموش خواهد شد. اکنون زمان عمل است؛ نه وعده.
