ناظران نظام مهندسی؛ حلقه مفقوده معادن
نظام مهندسی همواره بازوی تخصصی حاکمیت برای شکل دهی صحیح یک صنعت است؛ بازویی که همچون واسطه و حلقه در بین برنامه‌ریزی‌ها و روش‌ها به پایش استانداردها می‌پردازد و از بروز کاستی‌های خسارت بار جلوگیری می‌کند. در این میان نظام مهندسی معدن اگرچه از ابتدا در نگاه قانونگذار مهم و ضروری جلوه کرده و در ذیل تبصره ۳۴ قانون معادن به آن پرداخته است، اما در اجرای کامل آن هیچ‌گاه اراده‌ای از سوی وزارت صمت را به خود معطوف نکرده است.
این نظام طی دهه‌های گذشته اگرچه در بخش طراحی و اجرا تا حدی امکان عرض اندام پیدا کرده؛ اما همچنان در بخش نظارت مهجور از عدم صلاحدید وزارت صمت به عنوان مجری قانون معدن است. کامل نبودن چرخه فعالیت نظام مهندسی، تبعات فراوانی از جمله عدم حضور نیروهای متخصص و آموزش دیده در بخش اجرایی معادن به ویژه در بین کارگران به عنوان اجرایی‌ترین بخش این صنعت را سبب شده است. «روزگار معدن» در گفت‌وگو با تقی نبئی؛ رئیس سازمان نظام مهندسی استان قزوین به بررسی نقش کنونی نظام مهندسی معادن و ضروریات دگردیسی در این نقش برای کاهش خسارت‌های مختلف در معادن پرداخته است.
با توجه به نزدیک شدن به فصل سرما چه مخاطراتی معادن و کارکنان شاغل در آنها را تهدید می‌کند؟ چه توصیه‌هایی به معدن داران دولتی و خصوصی برای حفاظت از معادن و معدنچیان دارید؟
اوج فعالیت معادن در فصل بهار، تابستان تا اواسط پاییز است و همواره در فصل سرما با افت فعالیت همراه هستند. این مسئله در معادن روباز به دلیل برودت هوا مشهودتر است؛ چون در فصل سرد فعالیت پرسنل و ماشین‌آلات به دلیل سرما مختل می‌شود و از آنجایی که اغلب معادن نیز در جغرافیای کوهستانی و صب العبور هستند مسئله تردد و ترابری نیز با مشکل مواجه می‌شود. در این میان یکی از حوادث و پیشامدهای احتمالی مسئله خطرات استفاده از وسایل گرمایشی در معادن است. استفاده از سوخت‌هایی مانند گازوئیل، نفت سفید و گاز برای ایجاد گرما همواره باید با رعایت مسائل ایمنی لازم همراه باشد. این حوادث اعم از گاز گرفتگی وانفجار مواد سوختی است و سالانه شاهد موارد متعدد از آن هستیم. حتی معادنی که تعطیل هستند در مواردی نگهبانان به دلیل استفاده از وسایل گرمایش غیرایمن مانند روشن کردن اجاق گاز به عنوان وسیله گرمایش در اتاقک نگهبانی یا انبار و در مجاورت مواد سوختنی دچار حادثه شده‌اند.
آیا در همه معادن خطرات به یک میزان است؟
در معادن زیرزمینی با توجه به اختلاف دما در سطح زمین و در تونل‌ها در فصل زمستان، شرایط معدن کاری قدری متفاوت‌تر از فصل گرم دنبال می‌شود. در این شرایط توقف معدنچیان در تونل‌ها برای کار و حتی برای طبخ غذا و استراحت بیشتر می‌شود. از این رو با توجه به خطرات داخلی معادن و انجام این گونه فعالیت‌ها و آشنا نبودن پرسنل با مسائل ایمنی، احتمال بروز حادثه در فصل سرد تشدید می‌شود.
توصیه‌های کلی برای حفظ ایمنی معادن چیست؟
بحث استخراج معادن چه در فصل سرد و چه در فصل گرم، چه در معادن روزباز و چه در معادن زیرزمینی باید بر اساس آیین‌نامه ایمنی معادن صورت گیرد که به تایید و تصویب وزارت کار و وزارت صمت رسیده است. همچنین دستورالعمل‌های مربوطه و دوره‌های آموزشی که برای پرسنل گذاشته می‌شود نیز باید به دقت اجرا و رعایت شود. همچنین در تهویه و آب کشی تونل‌ها باید نکات لازم مد نظر قرار گیرد. اما در این میان باید به مسائل ایمنی در زمستان دقت بیشتری شود، چراکه با غفلت ممکن است حوادثی رخ دهد و به پرسنل معدن آسیب وارد شود.
پیشنهاد شما چیست؟
پیشنهاد من این است که مسئولان ذی‌ربط به خصوص کسانی که در بخش نظارت هستند آمار معادنی که در فصل زمستان تداوم فعالیت دارند را احصا کنند و سپس فعالیت نظارتی خود را بیشتر کنند. همینطور عوامل درگیر در بحث اجرای معادن اعم از بهره برداران، پیمانکاران، مهندسین، سرپرستان و حتی کارگران باید نهایت دقت را در این فصل داشته باشند. همچنین می‌توانند در زمان برودت هوا و تعطیلی کار، برای آموزش‌های فنی و بازآموزی ایمنی کارکنان معدن اعم از کارگران، نگهبانان، کادر فنی و همینطور کادر مدیریتی و سرمایه‌گذاران معدن استفاده کنند.
مسئول نظارت بر معادن کدام مرجع است؟ با توجه به سرما و صعب العبور بودن معادن آیا امکان نظارت حضوری ناظران در معادن وجود دارد؟
قانون بحث نظارت بر فعالیت‌های معدنی را بر عهده وزارت صمت و زیرمجموعه آنها یعنی سازمان صمت استان‌ها گذاشته است که قانون به صراحت عنوان و موادی از آیین‌نامه اجرایی ماده ۳۴ را مورد تاکید قرار داده است. همچنین بخشی از بدنه وزارت کار مسئول نظارت بر ایمنی محیط کار و از جمله معادن هستند؛ البته به دلیل پراکندگی معادن و استقرار آنها در مناطق صعب العبور همواره ضعف هایی در رسیدگی و نظارت بر آنها وجود دارد.
نقش نظام مهندسی در نظارت بر معادن به چه میزان است؟
در قانون ظرفیت‌هایی دیده شده و این امکان داده شده است که نظارت بر فعالیت معادن از وزارت صمت به نظام مهندسی معدن در قالب قرارداد واگذار شود. این موضوع به صورت جزئی در چند سال گذشته اتفاق افتاده است. اما باید وزارتخانه این شهامت را داشته باشد که ناظران فنی را از بین اعضای نظام مهندسی انتخاب کند. این افراد می‌توانند از میان جوانان تحصیل کرده‌ای انتخاب شوند که تخصص و پروانه نظارت هم دارند، ولی در راس نظارت به کار گرفته نشده‌اند. چنانچه این افراد به کار گرفته شوند حلقه‌های نظارتی تکمیل می‌شود و ناظرین می‌توانند به صورت دوره‌ای به بخش نظارت وزارتخانه کمک کنند.
حضور ناظران نظام مهندسی چه تاثیری در بخش طراحی و اجرای نظام مهندسی دارد؟
هر چقدر نظارت قوی‌تر عمل کند، بخش طراحی و اجرای ما در حوزه معدن تقویت می‌شود؛ اما وقتی طراحی و اجرا بدون نظارت انجام می‌شود هم طراحی و هم اجرا تضعیف می‌شود. همچنین در بخش نظارتی آسیب هایی را در پی دارد که ضعف ایمنی، هدررفت منابع معدنی، عدم اجرای پروژه‌های معدنی به صورت مهندسی و بعضا به صورت سنتی و یا منفعت طلبانه خواهد بود. درحال‌حاضر بخش نظارت فنی و ایمنی معادن به دلیل نظارت صرفا دولتی و عدم امکان استفاده از ابزار لازم و کافی، دچار ضعف است.
معمولا کارگرانی در معدن به کار گرفته می‌شوند که فاقد تحصیلات هستند؛ همچنین اغلب از تجربه کاری و مهارتی نیز برخوردار نیستند.البته در معدن طبس در میان از دست رفتگان، شخصی با رتبه ۱۸۰ کنکور هم بود، اما می‌توان گفت که هیچ یک تخصص، تجربه لازم و مهارت کار ایمن در معدن را ندارند و متوجه آسیب‌های کار نیستند. آیا باید آموزش کارگران و گرفتن گواهینامه کار در معدن برای حفظ ایمنی معدنچیان، تجهیزات و معادن اجباری شود؟
بله؛ همینطور است. هر چقدر کارگر معدن آموزش دیده تر باشد و با یک دوره آموزشی و کاربردی حرفه‌ای وارد کار معدن شود، هم به نفع اقتصاد معدن و هم به نفع خود کارگر و خانواده وی است. چون بخش زیادی از حوادث کارگری در معدن، کشاورزی و سایر صنایع مربوط به اشتباه خود کارگران است. یعنی آیین‌نامه درست بوده، مسئول نظارت ابلاغ کرده، ولی یک اشتباه فردی سبب بروز حادثه شده که هم به پرسنل و هم به سرمایه معدن دار آسیب وارد شده است. بنابراین هر چقدر آموزش تقویت و تکمیل شود، به طور قطع تاثیرگذار است. پس باید کارگر صفر کیلومتر آموزش ببیند، مدارک و گواهینامه‌های لازم را بگیرد و بعد به محیط مملو از خطر معدن وارد شود. علاوه بر کارگران افرادی مانند راننده لودر، راننده بولدوزر، اپراتورهای دستگاه حفاری و سایر افرادی که به محیط کارگاه وارد می‌شوند باید آموزش‌های لازم را دیده باشند. این مسئله علاوه بر افزایش سطح ایمنی فرد و سایر فعالان، به افزایش بهره‌وری در معادن نیز کمک می‌کند.ضمن این که در نظام ساختمان نیز که توام با حوادث و خطر است همواره افراد اعم از کاشی کار، گچکار، نصاب، و... دوره می‌بینند و بعد وارد محیط کار می‌شوند.اما در نظام معدن هنوز این بخش نهادینه نشده و لازم است که بخش نظارت وزارتخانه اهتمام جدی بر آموزش تخصصی افراد از نگهبان معدن تا تکنسین‌ها و کارگران قبل از ورود به محیط کار را در دستور کار قرار دهد.
به نظر شما برای چنین برنامه‌ای چقدر زمان لازم است؟
زمان زیادی نمی‌خواهد؛ چنانچه اراده جمعی برای حل این مشکل وجود داشته باشد امکان اجرای آن در یک بازه ۶ ماهه تا یکساله وجود دارد تا پرسنل موجود را آموزش دهیم. همچنین برای ورود نیروی انسانی به معدن باید پروتکل تعریف شود و پس از آن دیگر هیچ پرسنل نابلد و دوره ندیده‌ای در معادن مشغول به فعالیت نشود.
نقش نظام مهندسی در این میان چه می‌تواند باشد؟
نظام مهندسی بازوی اجرایی توانمندی است که متاسفانه حداقل استفاده از ظرفیت آن شده است؛ از سال ۱۳۷۷ به دلیل ضرورتی که قانونگذار می‌دید، در قانون معادن تشکیل نظام مهندسی تصویب شد. پس از آن نظام مهندسی از سال ۱۳۸۱ تشکیل شد و و در سال ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ به‌تدریج به کار گرفته شد، اما تا به امروز که ۲۳ سال از عمر آن می‌گذرد تنها در بخش طراحی و اجرا ورود داده شده است. اما بخش نظارتی همواره به‌دست حاکمیت بوده است و با وجود درخواست‌های متعدد از سوی نظام مهندسی بسیار کُند و با اینرسی بالا به این مسئله پرداخته می‌شود. در صورتی که باید هر چه سریعتر ناظر فنی معدن را مانند ناظران نظام مهندسی ساختمان تعریف و به کارگیری کنیم. چون باید ناظر فنی هم سطح با مجری باشد تا بتواند نظارت دائم را در طراحی و اجرا به صورت تخصصی انجام دهد.
و آموزش چطور؟
موازی همین تصمیم باید به بحث آموزش‌های کاربردی، میدانی و تخصصی معدن بپردازیم و الزام آن را برای بهره بردار و کارفرمای معدن برای جذب نیرو ایجاد کنیم. در این مسئله می‌توانیم از بدنه متخصص وزارتخانه برای برنامه‌ریزی و اجرای دوره‌های آموزشی بهره‌مند شویم.
سخن آخر...
نظام مهندسی معدن درحال‌حاضر بسیار توانمندتر شده است و به جرات می‌توان گفت طی ۲۰ سال به اندازه ۵۰ سال رشد داشته است. این نظام در همه ابعاد دارای توانایی است؛ اما از توان آن بهره‌برداری نشده است.حاکمیت باید به این تشکل به دید بهتری نگاه کند و به آن بیش از گذشته اهمیت دهد. پذیرش ناظر نظام مهندسی همچنین کیفیت طراحی و اجرا را نیز بالا می‌برد. ضمن این که پایش عملیات معدنی در هر سه بخش اکتشاف، استخراج و فناوری با حضور ناظر به خوبی انجام می‌شود. ظرفیت قانونی این مسئله نیز در تبصره ذیل ماده ۳۴ قانون معادن وجود دارد وزارتخانه باید در راستای ارتقای بخش معدن بر اجرای این قانون اهتمام کند.
