صادرات فولاد روسیه و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع اخیراً افت قیمت شدیدی را تجربه کرده‌اند، به طوری که قیمت شمش صادراتی از دریای سیاه طی دو هفته تنها 12 درصد کاهش یافته و در اوایل ماه اوت سال جاری به 445 دلار در هر تن رسیده است. قیمت شمش صادراتی روسیه اکنون بیش از 25 درصد پایین‌تر از سقف خود در امسال است. چه تحولاتی در مسیر صادرات فولاد روسیه در جریان است و چه خطرات بزرگی صادرات فولاد ایران را تهدید می‌کند؟

پیامدهای جنگ اوکراین و تحریم‌های روسیه به سرعت جریان تجارت جهانی فولاد را دگرگون می‌کند. بررسی این تغییرات برای صنایع معدنی و فولاد ایران به شدت حیاتی است؛ چرا که در سال 1401، صادرات زنجیره آهن و فولاد ایران (از کنسانتره تا محصولات فولادی) به 18.1 میلیون تن رسید و بخش مهمی از فولاد تولیدی در ایران مازاد نیاز داخل است که حتماً باید به بازارهای صادراتی عرضه شود.

روسیه سالانه بیش از 70 میلیون تن فولاد تولید می‌کند که حدود 40 میلیون تن آن در داخل مصرف می‌شود و 30 میلیون تن باقی‌مانده در شرایط عادی به بازارهای جهانی صادر می‌شود. در شرایطی که حلقه تحریم‌های روسیه توسط غرب تنگ‌تر می‌شود، تغییرات در جریان صادرات فولاد روسیه کل تجارت جهانی فولاد از جمله صادرات فولاد ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

نگاهی به تاثیر تحریم‌های صنعت فولاد در روسیه

صادرات فولاد روسیه در دور چهارم، هشتم و یازدهم تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه این کشور قرار دارد. این تحریم‌ها از این جهت مهم هستند که پیش از جنگ اوکراین، تجارت اصلی فولاد روسیه با اروپا بود. زمانی که فولاد روسیه بازار صادراتی بزرگ خود را بر اثر تحریم‌ها از دست می‌دهد، چاره‌ای جز فروش ارزان و ارائه تخفیف‌های بزرگ (گاهی تا 15 درصد) به مشتریان خارجی ندارد و این روندی است که از سال گذشته آغاز شده است. بر اساس این گزارش دور هشتم تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، صادرات محصولات فولادی این کشور به این اتحادیه ممنوع شده است.

اتحادیه اروپا محصولات فولادی میانی (شمش، بلوم و اسلب) را از روسیه وارد می‌کند، و اعمال تحریم علیه روسیه در این حوزه‌ها مشکلات خاص خود را دارد. کارخانجات نورد اتحادیه اروپا از ممنوعیت واردات شمش و اسلب فولاد از روسیه متضرر می‌شوند، و به همین دلیل ممنوعیت واردات شمش و اسلب فولاد روسیه توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال 2023 اجرا نخواهد شد.

طبق دور هشتم تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، واردات شمش فولاد توسط اعضای این اتحادیه از روسیه از اول آوریل 2024 به طور کامل ممنوع خواهد بود و واردات اسلب از روسیه نیز از اول اکتبر 2024 به طور کامل ممنوع خواهد شد. تا این تاریخ‌ها فرا رسند، سهمیه‌ای برای واردات شمش و اسلب از روسیه تعیین شده و کشورهای اروپایی ملزم هستند واردات شمش و اسلب از روسیه را در چند مرحله تا صفر نهایی در تاریخ‌های مذکور کاهش مداوم دهند.

بنابراین تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه صنعت فولاد روسیه در حال شدت گرفتن است و با گذر زمان، صنعت فولاد روسیه مجبورتر می‌شود برای خود بازارهای جدید پیدا کند، و اهرم ورود و نفوذ به بازارهای جدید عمدتاً فروش ارزان و ارائه تخفیف‌های بزرگ است.

30 سپتامبر 2023؛ یک تاریخ مهم: طبق دور یازدهم تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، از 30 سپتامبر 2023 به بعد واردات محصولات فولادی به اتحادیه اروپا که در آنها از مواد اولیه تولید روسیه استفاده شده باشد، ممنوع است و شرکت‌های واردکننده از این تاریخ باید مستنداتی ارائه دهند که مواد اولیه فولاد روسیه در محصولات وارداتی آنها وجود ندارد. هدف از این تحریم‌ها بستن راه‌های دور زدن تحریم‌ها توسط صنعت فولاد روسیه است.

در بخش بزرگی از سال 2022، به دلیل افزایش قیمت انرژی، وارد کردن شمش و اسلب از روسیه به قیمت ارزان برای فولادسازان ترکیه (و حتی چین) صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به خرید قراضه (یا سنگ آهن) و تولید محصولات فولادی داشته است. از 30 سپتامبر امسال مقررات سختگیرانه‌تری برای ورود محصولات فولادی به اتحادیه اروپا وضع می‌شود و به ویژه شرکت‌های فولاد ترکیه که صادرات قابل توجهی به اتحادیه اروپا دارند، به دلیل ترس از تحریم‌های اتحادیه اروپا محتاط‌تر عمل خواهند کرد.

این موضوع می‌تواند باعث شود فولادسازان روسیه صادرات خود را به جای مناطق همسایه به آسیای شرقی، آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه و شمال آفریقا افزایش دهند. بنابراین فولادسازان ایرانی ممکن است در این بازارها با رقابت شدیدتری از سوی فولادسازان روسیه مواجه شود.