فصل داغ ناترازی
محمد انوشه‌ئی: برنامه هفتم توسعه برای بهبود و رفع کسری در صنعت برق کشور در دست اجرا است. هدف این برنامه افزایش ظرفیت نیروگاه‌ها از ۹۳ هزار مگاوات به ۱۲۴هزار مگاوات تا پایان دوره مذکور است. برای این افزایش، به‌میزان سالانه ۲۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه و منابع نیاز است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد باتوجه به رشد حدود ۱۰ درصدی مصرف برق در هر سال، تا سال ۱۴۱۴ میزان ناترازی برق به ۳۷هزار مگاوات می‌رسد که این مقدار یک‌سوم مصرف کل برق کشور را تشکیل می‌دهد.
در فصل گرم سال، مشکل ناترازی انرژی و به‌ویژه کسری برق بیشتر به‌چشم می‌خورد. این موضوع می‌تواند منجر به قطع برق در بخش‌های مختلف صنعتی کشور شود و در صورت افزایش ناترازی به حداکثر، ممکن است به قطعی برق در شهرها و خانه‌ها منجر شود.
تابستان امسال نیز با افزایش مصرف و ناترازی دوباره، قطعی برق در مناطق مختلف شروع شده است؛ اگرچه این موضوع نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته و بهتر کنترل می‌شود، اما هنوز صنایع به زحمت ناترازی‌های برق را تحمل می‌کنند.
در حال حاضر طبق اظهارات معاون برنامه‌ریزی وزارت نیرو ، تقاضای برق در کشور بیش از ۷۷ هزار مگاوات است که در فصول غیرگرم به ۴۶ هزار مگاوات کاهش می‌یابد، گزارش‌ها نشان می‌دهد که تابستان امسال با تقاضای ۷۷ هزار مگاوات، کسری برق حدود ۱۷ تا ۱۸ هزار مگاوات است که باعث کاهش فشار در شبکه توزیع می‌شود. کارشناسان و فعالان صنعت برق هشدار می‌دهند که اگر این وضعیت ادامه یابد و باتوجه به رشد ۱۰ درصدی مصرف برق در هر سال، تا سال ۱۴۱۴، ناترازی برق به ۳۷ هزار مگاوات می‌رسد که این مقدار نیز یک‌سوم مصرف برق کل کشور را تشکیل می‌دهد.
سیاست‌های غلط، بلای جان صنعت برق
ناترازی و قطعی برق ناشی از بیش از یک دهه اجرای سیاست‌های غلط در این صنعت است که مهم‌ترین آن به مسائلی همچون قیمت‌گذاری نامناسب، عدم‌جذب سرمایه‌های جدید، فرسودگی شدید زیرساخت‌ها و نیروگاه‌ها، مشکلات در شبکه توزیع برق، بی‌توجهی به قدرت نیروگاه‌های تجدیدپذیر و غفلت از سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر برمی‌گردد. این در حالی است که در 3 سال دولت سیزدهم تلاش‌هایی برای افزایش ظرفیت‌ها انجام گرفته و طبق گزارش وزیر نیرو، در ۳۲ ماه این دوره بیش از ۹ هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاهی کشور افزوده شده است و از شهریور سال ۱۴۰۰ تاکنون، ۳۱ واحد نیروگاهی جدید با ظرفیت ۵۱۹۶ مگاوات احداث شده است.
عامل اصلی ناترازی و کمبود برق عدم‌تمایل سرمایه‌گذاران به ورود به این صنعت و تولید برق به‌دلیل قیمت‌های تعیین‌شده توسط دولت است، در حالی که بخش خصوصی مسئولیت بیشتری در تولید برق کشور دارد. با این وجود، همچنان عدم‌تمایل سرمایه‌گذاران به ورود به این صنعت و تولید برق به‌دلیل قیمت‌های دولتی، موجب ناترازی و کمبود برق می‌شود. در برنامه ششم، هدف احداث ۲۵هزار مگاوات نیروگاه جدید بود، اما بخش خصوصی به‌دلیل شرایط اقتصادی ترجیح داد، سرمایه‌گذاری نکند و افزایش ظرفیت تنها به‌اجبار انجام شود. این نیاز به سرمایه‌گذاری قابل‌توجه برای احداث نیروگاه‌ها و توسعه بخش برق است. افزایش ظرفیت ۵هزار مگاوات برق در سال نیازمند حدود ۴ میلیارد یورو سرمایه‌گذاری است.
باتوجه به محدودیت منابع دولتی، اجرای چنین پروژه‌هایی زمانبر خواهند بود و با تکیه بر بودجه دولتی نمی‌توان به‌طورکامل از خاموشی صنایع و شهر جلوگیری کرد. برای رفع نقص برق و جلوگیری از خاموشی‌های مکرر، لازم است دولت سیاست‌هایی را اجرا و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ را جذب، انرژی‌های تجدیدپذیر را توجیه اقتصادی کرده و قیمت‌گذاری را به شیوه‌ای منطقی و عادلانه تنظیم کند. این اقدامات می‌تواند به بهبود وضعیت تولید و توزیع برق و کاهش ناترازی و کمبود برق در کشور کمک کند.
تولید برق به‌سختی انجام می‌شود
حسین افضلی، کارشناس صنعت برق درباره مشکلات مرتبط با ناترازی برق در کشور به صمت توضیح داد: درست است که ناترازی برق از جهات گوناگون قابل‌بررسی است، اما باید قبول کنیم که نوع مصرف ما باید با فرهنگ‌سازی و راهکارهای مختلف اصلاح شود. تولید برق در کشور ما به‌سختی انجام می‌گیرد، اما از بسیاری کشورهای پیشرفته که مجهز به نیروگاه‌های اتمی هستند هم، شدت این دشواری بیشتر است. چند سالی است که استفاده از کولرهای گازی در مناطق مختلف کشور متداول شده است. شاید در مناطق شمالی و جنوبی به‌علت رطوبت هوا، کولرهای آبی جواب ندهند، اما ضرورت ندارد که در مناطق گرم و خشک از کولرهای پرمصرف گازی که برق زیادی هم مصرف می‌کنند، استفاده کرد.وی در ادامه خاطرنشان کرد: سیاست‌گذاری بخش انرژی در کشور ما باید به‌سمتی برود که قیمت‌ها واقعی‌سازی شود تا فشاری که دولت از بابت پرداخت سوبسید با آن روبه‌روست، سبک‌تر شود. تا زمانی که هزینه‌های انرژی در کشور ما واقعی نشود، مصرف بالا خواهد ماند. به‌علت هزینه بالای انرژی، گاهی در بسیاری از کشورها مشاهده می‌شود که بسیاری از افراد به‌صورت اینترنتی، تعرفه‌های برق را در ساعات مختلف مقایسه و وسایل برقی پرمصرف را در ساعاتی که هزینه کمتری دارد، روشن می‌کنند.
این کارشناس بیان کرد: دولت سیزدهم تلاش‌های گسترده‌ای برای حل مشکل ناترازی انجام داد، اما آن‌طور که باید و شاید، زیرساخت‌های تولید برق تقویت نشد و در عمل شاهد بودیم که سرمایه‌گذاری در صنعت برق با ضعف‌های مختلفی همراه شده است. در چند سال اخیر، مشکلات مالی شرکت‌های مرتبط با صنعت برق به‌گونه‌ای دیگر پیش می‌رود و دولت سیزدهم سعی دارد که با اجرای تعهدات خود، مطالبات بخش خصوصی را پرداخت کند.وی معتقد است: احداث نیروگاه‌های جدید می‌تواند به بخش اقتصادی کشور کمک شایانی کند، اما در بیشتر کشورهای دنیا، کنترل مصرف انرژی در ساعات اوج مصرف برق باعث شده تا احداث نیروگاه‌های جدید در دستور کار قرار نگیرد؛ چراکه در واقعیت این اقدام بسیار هزینه‌بر است و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلانی در حوزه‌های مختلف دارد. بهره‌وری انرژی در همه حوزه‌ها باید افزایش یابد و از سرمایه‌های ملی به‌بهترین‌نحو استفاده شود.
تولید برق تجدیدپذیر ضرورت دارد
افضلی خاطرنشان کرد: البته نباید ما از اهمیت استفاده از ظرفیت‌های تولید برق تجدیدپذیر غافل شویم، چراکه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی به‌طورمداوم در دسترس هستند و به این ترتیب می‌توانند به ایجاد پایداری و امنیت در تامین برق کمک کنند، همچنین در مناطقی که دسترسی به شبکه سراسری برق مقدور نیست، انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند به‌عنوان راه‌حلی مناسب برای تامین برق به‌شمار آیند؛ بنابراین، باتوجه به این مزایا، توسعه ظرفیت‌های تولید برق تجدیدپذیر در ایران می‌تواند نقش بسزایی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار و تامین انرژی پاک ایفا کند.
نگاه ویژه دولت به موضوع بهینه‌سازی انرژی
ولی‌الله اسدیان، کارشناس انرژی به صمت گفت: روند تولید برق در چرخه مناسبی قرار گرفته و مسیر رو به پیشرفتی را طی می‌کند. بنابراین، تمام تلاش‌ها در راستای رفع ناترازی و کاهش قطعی‌های احتمالی در فصل گرم سال است. وی افزود: با اتفاقات مثبتی که در صنعت برق کشور رخ داده است، امید می‌رود که دولت چهاردهم نیز در این راستا اقدامات مناسبی انجام دهد تا علاوه بر کاهش مصرف، شاهد رشد تولید باشیم.وی در ادامه توضیح داد: در سال گذشته، بدون وقفه در تولید، انتقال و توزیع انرژی از پیک تابستان بدون مشکلات عبور کردیم و امیدواریم که امسال نیز این اتفاق رخ دهد و مشکلات بخش انرژی برطرف و قطعی برق و آب شرب کم شود. تلاش‌های بسیاری برای حل مشکلات برق در کشور در حال انجام است و باوجود تمام چالش‌ها، پیشرفت‌های قابل‌توجهی نیز انجام گرفته، همچنین در زمینه احداث نیروگاه‌های جدید و انتقال برق، به خودکفایی نزدیک شده و با بومی‌سازی در بخش انتقال برق، هزینه‌ها کاهش یافته و سرعت پروژه‌ها افزایش یافته است.وی ادامه داد: ضروری است که در کنار تلاش‌های بخش‌های مختلف در تولید و توزیع برق، مصرف انرژی در بخش‌های خانگی و صنعتی نیز کاهش یابد تا با افزایش همکاری‌ها، منابع ملی حفظ و مشکلاتی که هر سال پیش می‌آید، ریشه‌کن شود. تاکنون تلاش‌های فرهنگ‌سازی مصرف برق به نتیجه مطلوب نرسیده است، زیرا در فصل تابستان بسیاری از مصرف‌کنندگان باعث هدررفت انرژی شده‌اند و در ساعات پیک مصرف، بدون‌توجه به ظرفیت‌های تولید برق، مصرف زیادی دارند، همچنین تجهیزات غیراستاندارد در بازار وجود دارد که نظارت کافی بر آنها انجام نمی‌گیرد.وی در خاتمه افزود: دولت باید در کنار تلاش‌های خود، از ظرفیت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کند تا در فصل‌های گرم سال به کمک نیروگاه‌های تجدیدپذیر بیاید؛ این اقدام می‌تواند فشار بر وزارت نیرو را کاهش دهد و منابع آبی را نیز حفظ کند.
کلام آخر
علاوه بر مواجهه با چالش‌های تولیدی، درصد تلفات شبکه توزیع برق کشور به نسبت ۹.۵ درصد از کل برق تولیدی می‌رسد، در حالی که این رقم در دوره ۹۲ تا ۱۴۰۰ حدود ۱۴.۸ درصد بوده است. برای جلوگیری از این اتلاف، نیاز به سرمایه‌گذاری حدود ۵۰ هزار میلیارد تومانی وجود دارد. عامل دیگر ناکارآمدی در این زمینه، هدررفت برق در شبکه توزیع و زیرساخت‌های فرسوده است. آمار و محاسبات اخیر نشان می‌دهد که بهبود و بهینه‌سازی شبکه فرسوده برق، نیازمند سرمایه‌گذاری حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان است.
برنامه هفتم توسعه ملی به‌منظور بهبود وضعیت صنعت برق کشور، مصوب شده است که ظرفیت نیروگاه‌های کشور تا پایان این برنامه از ۹۳ هزار مگاوات به ۱۲۴ هزار مگاوات افزایش یابد. این افزایش ظرفیت سالانه، نیازمند سرمایه‌گذاری بالغ بر ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است. به‌وضوح مشخص است که دولت قادر به تامین ۲۰۰ هزار میلیارد تومان در سال نیست، بنابراین، راه‌حل خروج از بحران ناترازی برق، تعامل با بخش خصوصی است. این اقدام ممکن است شامل تسهیلات برای صادرات برق، ارائه انگیزه‌ها برای سرمایه‌گذاری در منابع تجدیدپذیر یا اصلاح قیمت‌ها باشد. این اقدامات باید به صرفه‌جویی سرمایه‌گذاری در صنعت برق منجر شوند.
