روزهای سخت معدن در ایران
معادن ایران در سال‌های اخیر به دلیل ضعف سرمایه‌گذاری در زنجیره تولید و ناتوانی در تامین تجهیزات فناورانه برای استخراج در عمق‌های بالاتر با کاهش حاشیه سود مواجه شده‌اند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حکایت از این دارد که در چند سال اخیر میزان ارزش‌افزوده معادن کشور در چند سال اخیر نسبت به تولید ناخالص ملی کشور عقب بوده است. در حالی که صنعت و معدن کشور به عنوان پیشران صنایع کوچک محسوب می‌شود و حتی فولاد کشور به عنوان بخش صادراتی اهمیت بالایی در درآمد ارزی کشور دارد اما با مشکلات زیادی مانند کمبود مواد اولیه، ناترازی در تامین انرژی و همچنین استهلاک تجهیزات مواجه است.
به گزارش تحلیل بازار، بیژن پناهی‌زاده با اشاره به اینکه یکی از اصلی‌ترین مشکلات بخش معدن افزایش هزینه‌هاست، گفت: دولت برای معادن حقوق دولتی را بالا برده است، مثلا شرکت‌های بزرگی مثل گل‌گهر، چادرملو و گهرزمین که الان مجبورند هزینه زیادی بابت حق‌انتفاع معادن پرداخت کنند، این به معنای تحت فشار قرار دادن معادن است و باعث شده ارزش سهام این شرکت‌ها نیز تحت تاثیر قرار بگیرد.
او با تاکید بر اینکه اقتصاد معدن نقش مهمی در جبران افت درآمدهای نفتی ناشی از تحریم‌ها دارد، افزود: به ویژه در شرایطی که بازار مواد معدنی راکد است در صورتی که شرکت‌های معدنی زیر فشار هزینه‌های مالیاتی و غیره قرار بگیرند منجر به توقف پروژه‌های سرمایه‌گذاری حوزه معدن شده، در نتیجه صادرات و فرآوری مواد معدنی نیز با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود.
کاهش بهره مالکانه معادن از ۵۵ درصد به ۵۰ درصد
کمیسیون تلفیق مجلس تصمیم گرفته بهره مالکانه معادن را از ۵۵درصد به ۵۰درصد کاهش بدهد. این تغییر ۱۰درصدی می‌تواند تا حدودی فشار را از دوش شرکت‌های بردارد. در سال‌های گذشته شرکت‌های معدنی با چالش‌هایی مانند کمبود تجهیزات برای استخراج مواد معدنی از عمق‌های بالاتر و همچنین ضعف فرآوری روبه‌رو بوده‌اند.
در مقطع کنونی این کاهش هزینه شرکت‌های معدنی خلأ‌های ناشی از ضعف بهره‌وری را می‌تواند پوشش دهد. به همین دلیل می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری بیشتر کمک کند، حتی باعث رشد بیشتر اقتصاد معدن هم می‌شود. برای مثال، شرکت کگل سال گذشته حدود ۱۲هزار میلیارد تومان حق‌انتفاع پرداخت کرده است، در حالی که سود خالص این شرکت در همان سال حدود ۱۸هزار میلیارد تومان بوده که شامل حاشیه سود ۳۰درصدی می‌شود.
یکی از عواملی که دورنمای معادن را تار کرده است کاهش تقاضای مواد معدنی چین بوده که باعث شد قیمت سنگ‌آهن به زیر ۱۰۰دلار برسد. چند وقت گذشته معاملات آتی سنگ‌آهن نیز افت داشته و دلیل آن این است که اقدامات جدید دولت چین، مثل طرح مبادله بدهی، تاثیر زیادی روی تقویت اقتصاد نداشته، از طرفی تورم بالا باعث تضعیف بازار کامودیتی‌ها شده است. البته از وقتی جنگ اوکراین با روسیه شروع شده، تجارت سنگ‌آهن تغییرات زیادی داشته است. صادرات سنگ‌آهن اوکراین از ژانویه تا اکتبر۲۰۲۴ به حدود ۲۸میلیون تن رسیده که نسبت به سال قبل ۹۶درصد افزایش داشته و این مساله روی افت قیمت بی‌تاثیر نبوده است. اوکراین حالا به جز چین، مشتری‌های جدیدی مثل لهستان و اسلواکی در اتحادیه اروپا پیدا کرده که دیگر مشکلات لجستیکی در مسیرهای دریای سیاه را ندارد. ترکیه هم به عنوان یک شریک جدید و مهم ظاهر شده و در هفت ماه اول سال۲۰۲۴ واردات سنگ‌آهن‌اش از اوکراین نسبت به سال قبل ۱۷۸درصد بیشتر شده است. قیمت جهانی سنگ‌آهن نسبت به ۲۰۲۳ افت کرده و علت آن کاهش تقاضای چین و ذخایر بالا در بنادر این کشور است، بنابراین همچنان شرایط این بازار پیچیده باقی مانده است.
تغییرات در بازار سنگ‌آهن اوکراین و افزایش صادرات این کشور به اتحادیه اروپا و ترکیه، می‌تواند تاثیرات غیرمستقیمی روی بازار سنگ‌آهن ایران بگذارد. با ورود اوکراین به بازارهای اروپایی و ترکیه، رقابت برای صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران در این مناطق افزایش پیدا می‌کند. این موضوع باعث فشار روی قیمت‌های صادراتی و کاهش سهم ایران از بازار شده است. از طرف دیگر، کاهش قیمت‌های جهانی سنگ‌آهن و شرایط نامطمئن بازار جهانی به دلیل افزایش ذخایر چین و افت تقاضای این کشور، عامل افت قیمت‌های داخلی و صادراتی سنگ آن ایران است. در نتیجه صادرکنندگان ایرانی برای حفظ رقابت‌پذیری، مجبور به کاهش قیمت‌ها یا پیدا کردن بازارهای جدید خواهند شد.
شاخص دلار آمریکا هم روی قیمت سنگ‌آهن تاثیرگذار بوده و باعث شده قیمت مواد اولیه برای خیلی از خریداران جهانی گران‌تر شود. سنگ‌آهن امسال بین کالاهای صنعتی یکی از بدترین عملکردها را داشته و حدود یک‌چهارم ارزشش از دست رفت. پیش‌بینی می‌شود قیمت سنگ‌آهن و فلزات پایه در ماه‌های آینده با نوسانات زیادی روبه‌رو شود و بیشتر تحت تاثیر محرک‌های اقتصادی چین و سفته‌بازی‌هاست.
هزینه‌های تولید معدن ایران تحت تاثیر بهره‌وری پایین
براساس این گزارش، هزینه‌های تولید معدن ایران تحت تاثیر بهره‌وری پایین در یک روندی صعودی قرار گرفته است. معادن ایران در سال‌های اخیر به دلیل ضعف سرمایه‌گذاری و ناتوانی در تامین تجهیزات نمی‌تواند در بازار رکودی بفروشد. بنابراین بیشتر شرکت‌های معدنی روی بازار داخلی تمرکز کرده‌اند. البته برخی شرکت‌ها با شناسایی تقاضای بازار جهانی روی محصولات خاص تمرکز کرده‌اند، برای نمونه گندله جزو محصولاتی است که همچنان در بازار جهانی تقاضای خوبی دارد. در مقابل کنسانتره چندان مشتری ندارد، به همین دلیل شرکت‌هایی که بیشتر روی تولید کنسانتره برنامه‌ریزی کرده‌اند در یک سال اخیر با افت درآمد روبه‌رو شده‌اند.
از طرف دیگر دولت روی درآمد حقوق دولتی معادن برنامه‌ریزی کرده است. پس شرایط برای فعالیت شرکت‌های معدنی را تا حدودی تسهیل کرده تا بتوانند محصولات با فرآوری کمتر نیز عرضه و صادرات کنند اما فعلا بازارهای داخلی درگیر رکود و ابهام در سیاست‌های اقتصادی چین هستند. حالا باید منتظر استراتژی شرکت‌های معدنی بود که در صورت ادامه رکود بازار جهانی چه اقداماتی را اجرایی خواهند کرد.
