بحران مواد معدنی حیاتی؛ زنگ خطر برای امنیت دفاعی غرب
در حالی که چین تسلط خود بر منابع حیاتی مورد نیاز برای فرآوری مواد معدنی مهم را افزایش داده، ناتو، ایالات متحده و متحدانش برای تأمین منابع جایگزین به تکاپو افتاده‌اند. گزارش از هری مک‌نیل.
چین بین ۶۰ تا ۹۰ درصد از ظرفیت فرآوری جهانی بسیاری از مواد معدنی حیاتی مورد استفاده در صنایع دفاعی را کنترل می‌کند. امروزه میدان نبرد مدرن تنها با سلاح‌های پیشرفته و فناوری‌های پیچیده شکل نمی‌گیرد، بلکه مواد معدنی حیاتی که این نوآوری‌ها را ممکن می‌سازند نیز نقش کلیدی دارند.
در دسامبر ۲۰۲۴، ناتو فهرستی از ۱۲ ماده خام حیاتی برای دفاع منتشر کرد: آلومینیوم، بریلیم، کبالت، گالیم، ژرمانیوم، گرافیت، لیتیوم، منگنز، پلاتین، عناصر کمیاب خاکی (REEs)، تیتانیوم و تنگستن. این مواد برای موتورهای جت جنگنده‌ها و نیمه‌رساناهای سیستم‌های هدایت موشکی غیرقابل جایگزین هستند. اما مشکلی بزرگ وجود دارد: چین ۶۰ تا ۹۰ درصد ظرفیت فرآوری جهانی بسیاری از این مواد را در اختیار دارد.
با توجه به محدودیت‌های صادراتی اخیر چین بر گالیم و ژرمانیوم – دو عنصر حیاتی برای تجهیزات الکترونیکی نظامی – رقابت برای یافتن منابع جایگزین شدت گرفته است.
این جنگ منابع در سایه‌ی درگیری روسیه و اوکراین اتفاق می‌افتد؛ جنگی که آسیب‌پذیری غرب را بیش از پیش آشکار کرده است. اکنون توافق بحث‌برانگیزی میان ایالات متحده و اوکراین برای تأمین این مواد معدنی شکل گرفته که هدف آن شکستن وابستگی به چین است.
سؤال اصلی این است: آیا ناتو و متحدانش واقعاً می‌توانند کنترل زنجیره تأمین خود را دوباره به دست آورند؟ و هزینه این رقابت جدید چه خواهد بود؟
تنگستن: فلز حیاتی جنگ
از میان مواد معدنی حیاتی فهرست ناتو، تنگستن به عنوان یکی از استراتژیک‌ترین فلزات برجسته شده است. در گزارشی از اداره حسابرسی دولت ایالات متحده (GAO) در سپتامبر ۲۰۲۴ آمده است که تنگستن برای کاربردهای نظامی، به ویژه در مهمات ضدزره و سیستم‌های موشکی، ضروری است.
لوییس بلک، مدیرعامل شرکت Almonty Industries، عرضه‌کننده تنگستن، می‌گوید: «اگر بخواهید از پهپاد چیزی بیندازید که خودرویی را متلاشی کند، به تنگستن نیاز دارید. اگر بخواهید هر نوع مهماتی تولید کنید، از گلوله‌های توپخانه تا کالیبرهای کوچک، تنگستن برای ساخت نفوذگرها حیاتی است.»
گزارش GAO هشدار می‌دهد که تنگستن از موادی است که زنجیره تأمین آن به شدت در معرض اختلال قرار دارد.
با وجود اهمیت نظامی تنگستن، ایالات متحده تقریباً هیچ تولید داخلی از این فلز ندارد.
چین بیش از ۵۰ درصد عرضه جهانی تنگستن را کنترل می‌کند و این باعث شده تولیدکنندگان غربی در معرض تهدید جدی قرار بگیرند. واردات تنگستن ایالات متحده طی سه سال گذشته عمدتاً از چین (۲۷٪)، آلمان (۱۴٪)، بولیوی (۸٪) و ویتنام (۸٪) بوده است.
بلک می‌گوید:«مشکل اینجاست که گزینه‌های زیادی برای تأمین تنگستن وجود ندارد. مدت‌ها در این صنعت نانوشته بود که تنگستن را سیاسی یا تسلیحاتی نکنیم، اما اکنون چین به وضوح قصد دارد مصرف‌کنندگان غربی را با کمبود تنگستن تحت فشار بگذارد.»
پنتاگون سعی کرده با انبارسازی و سرمایه‌گذاری در منابع جایگزین، این تهدید را مدیریت کند. با این حال بلک هشدار می‌دهد: «ما می‌توانیم پیشرفته‌ترین تجهیزات نظامی را بسازیم، اما بدون تنگستن هیچ چیزی نمی‌توانیم تولید کنیم.»
گالیم: نیروی خاموش در الکترونیک نظامی
گالیم یکی دیگر از مواد معدنی حیاتی برای دفاع است که در سیستم‌های راداری پیشرفته، هدایت موشک‌ها و جنگ الکترونیک استفاده می‌شود. بر اساس گزارشی از مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) در سال ۲۰۲۴، محدودیت‌های صادراتی چین در مورد گالیم تولیدکنندگان غربی را به شدت تحت فشار قرار داده است.
هاروی کی، مدیر شرکت US Critical Materials می‌گوید: «بیش از ۳۸۰۰ کاربرد نظامی برای گالیم وجود دارد – اما آمریکا فقط ذخایر اندکی دارد و تولید داخلی هم ندارد.» چین بیش از ۹۸٪ از تولید جهانی گالیم را در اختیار دارد. محدودیت‌های صادراتی چین در سال ۲۰۲۴ موجب آشفتگی بازارهای آمریکا شد.
گرچه منابع جایگزینی مانند اوکراین و گرینلند وجود دارد، اما غرب سال‌ها از ساخت زنجیره‌های تأمین مستقل برای گالیم عقب مانده است.
این تأخیر می‌تواند تولید سیستم‌های راداری، قابلیت‌های جنگ الکترونیک و سامانه‌های دفاع موشکی نسل آینده را دچار اختلال کند.
بر اساس گزارشی از GlobalData، چین در سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴ حدود ۳۳.۹ میلیارد دلار در پروژه‌های معدن‌کاری خارجی سرمایه‌گذاری کرده و کنترل مواد حیاتی چون لیتیوم، گرافیت، نیکل و کبالت را به دست آورده است.
آیدان نایت، تحلیلگر GlobalData می‌گوید: «بسیاری از تجهیزات دفاعی غربی به مواد معدنی تحت سلطه چین وابسته‌اند. اوکراین ذخایری از آنتیموان، گرافیت، گالیم و ژرمانیوم دارد که می‌تواند بخشی از کمبود ناشی از محدودیت‌های چین را جبران کند، ولی چین همچنان دست بالا را دارد.»
توافق آمریکا-اوکراین: قماری ژئوپولیتیکی
توافق جدید آمریکا و اوکراین بر سر مواد معدنی حیاتی و عناصر کمیاب خاکی، یکی از مهم‌ترین تحولات اخیر در این رقابت جهانی است. اوکراین با دارا بودن ذخایر فراوان تیتانیوم، عناصر کمیاب، لیتیوم و گالیم، می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای کاهش وابستگی غرب به چین باشد.
این توافق همچنین راهی برای بهره‌برداری اقتصادی و امنیتی از میلیاردها دلار کمک نظامی به اوکراین در خلال جنگ فعلی به شمار می‌رود. اما این توافق نگرانی‌هایی را درباره تأثیرات ژئوپولیتیکی آن ایجاد کرده است.
نایت می‌گوید: «توسعه معادن و زیرساخت‌های کافی در کشوری که درگیر جنگ است، زمان‌بر خواهد بود و ممکن است دهه‌ها طول بکشد. بنابراین این توافق نمی‌تواند به سرعت کمبود مواد حیاتی را جبران کند.»
جنگ جدید منابع: آیا غرب می‌تواند مقابله کند؟
با آگاهی از این آسیب‌پذیری‌ها، ناتو و متحدانش در حال تقویت زنجیره‌های تأمین مواد معدنی حیاتی هستند.
در ۲۱ مارس، ترامپ با صدور فرمان اجرایی، قانون تولید دفاعی (مصوب دهه ۱۹۵۰) را فعال کرد که به وزارت دفاع آمریکا اجازه می‌دهد پروژه‌های معدنی و فرآوری را در اولویت قرار دهد. این فرمان دستور می‌دهد که معادن قابل بهره‌برداری شناسایی شده و فرآیند صدور مجوز تسریع شود. همچنین وزارت کشور موظف شده تولید مواد معدنی در اراضی فدرال را در اولویت قرار دهد.
آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی (DARPA) نیز ابتکارهایی چون «اکتشاف قیمت باز برای امنیت ملی» را راه‌اندازی کرده که از فناوری هوش مصنوعی برای پیش‌بینی عرضه و تقاضای جهانی مواد معدنی بهره می‌برد.
شرکت Charles River Analytics قراردادی ۴.۵ میلیون دلاری برای توسعه مدل‌های پیش‌بینی بازار مواد معدنی دریافت کرده است.
یکی از جاه‌طلبانه‌ترین برنامه‌ها، طرح «از معدن تا آهنربا» است که وزارت دفاع آمریکا برای ایجاد زنجیره تأمین داخلی عناصر کمیاب دنبال می‌کند. با وجود این تلاش‌ها، آسیب‌پذیری‌های غرب در برابر اختلالات تأمین مواد حیاتی همچنان بالاست.
بلک هشدار می‌دهد: «ما سعی داریم این وابستگی [به چین] را ترک کنیم، چون مثل هر اعتیادی، ناسالم است. اما نمی‌توانیم یک‌باره ترک کنیم، چون هنوز به اندازه کافی قوی نیستیم.»
یک چیز مسلم است: امروز صنعت دفاعی بیش از هر زمان دیگری به صنعت معدن نیاز دارد.
در نهایت این سؤال مطرح است: آیا غرب می‌تواند پیش از آنکه چین تسلط خود را بیشتر کند، منابع حیاتی خود را تأمین کند؟ پاسخ این است که جنگ بر سر مواد معدنی تازه آغاز شده و سرنوشت قدرت نظامی جهانی را شکل خواهد داد.
