وجود دو ظرفیت بی‌بدیل در کشور باعث شده است تا نگاه مدیران معدنی کشور به توسعه فناوری‌‌‌های این حوزه متمرکز شود. ذخایر عظیم معدنی که هم از نظر کمیت و هم از نظر تنوع ایران را به یکی از کشور‌‌‌های خاص معدنی تبدیل کرده است. دیگری وجود منابع انسانی تحصیل‌کرده و متخصص است که در حوزه‌‌‌های مختلف مخصوصا معدن و صنایع معدنی آموزش دیده‌‌‌اند. ارتباط صنعت با این قشر از جامعه می‌تواند نویدبخش توسعه معادن باشد. توسعه معدن و صنایع معدنی مستقیما روی توسعه پایدار کشور تاثیرگذار خواهد بود.
صنایع با چالش‌‌‌هایی روبه‌‌‌رو هستند که امکان برطرف کردن آنها وجود دارد. یکی از راه‌‌‌های رفع مشکلات موجود در بخش معدن و صنایع معدنی کشور ارتباط با دانشگاه و دانش تولید‌شده در دانشگاه است. اعمال تحریم‌‌‌های فراوان علیه ایران باعث شده فناوری صنایع معدنی با سرعت مناسبی رشد نکند. بومی‌سازی و داخلی کردن علوم و فناوری‌‌‌های این حوزه با به‌کارگیری توانایی دانشجویان و فارغ‌‌‌التحصیلان امکان‌‌‌پذیر است. انباشت روزافزون دانش در کشور می‌تواند روز‌‌‌های روشنی را در زمینه‌‌‌های مختلف معدن و صنایع معدنی کشور به ارمغان بیاورد.
طی سالیان اخیر ارتباط دانشگاه‌‌‌ها با صنایع بهبود یافته است اما همچنان مشکلاتی بر سر راه تقویت این رابطه وجود دارد. به همین دلیل شرکت‌های دانش‌بنیان و همچنین شتاب‌‌‌دهنده‌‌‌ها نقش حلقه واصل دانشگاه و صنعت را ایفا می‌کنند تا علوم تئوری تدریس‌شده در دانشگاه در صحنه عمل ظاهر شوند. فاصله تئوری دانشگاهی تا امور صنعتی، فاصله‌‌‌ای زیاد است. این فاصله با آشنایی دانشگاهیان با صنایع و کارخانه‌ها و نیاز‌‌‌های آنها قابل جبران است. اگر صنایع به دانشگاه‌‌‌ها اعتماد کنند و دانشگاه‌‌‌ها نیز به دنبال نیازهای صنایع باشند، رابطه‌‌‌ای استوار در جهت توسعه پایدار کشور شکل خواهد گرفت. در همین راستا ما در «روزگارمعدن» گفت‌وگویی با دو تن از اساتید و کارشناسان داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
حلقه مفقوده ارتباط دانشگاه و صنعت
سعدون مهدوی استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که چالش‌‌‌های پیش روی ارتباط دانشگاه با صنایع چیست؟ عنوان کرد: ظرفیت‌‌‌های دانشگاهی و نخبگان متخصصی در حوزه دانش‌بنیان داریم. هم شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی داریم که به نتایج خوبی دست یافته‌‌‌اند و هم پژوهشگران دانشگاهی داریم که با انجام پژوهش‌‌‌های راهبردی صورت گرفته، به راهکار‌‌‌های خوبی برای بهینه شدن تولید در صنایع دست یافته‌‌‌اند. اما ارتباط دانشگاه و صنعت بسیار محدود است. دلیل آن‌‌‌هم زبان متفاوت دانشگاه و صنعت است. در دانشگاه‌‌‌ها معمولا تحقیقاتی صورت می‌گیرد که بر لبه علم و فناوری حرکت می‌کند اما چالش‌‌‌ها و معضلات صنایع، امری عملی است. در این صورت باید یک حلقه واسط وجود داشته باشد تا زبان این دو گروه را به یکدیگر ترجمه کرده و تئوری را به عمل تبدیل کند. شرکت‌های دانش‌بنیان و همچنین شتاب‌دهنده‌ها امروز نقش حلقه واسط و واصل را ایفا می‌کنند.
مهدوی با اشاره به نبود ستاد نوآوری معدن و صنایع معدنی در سازمان‌های نوآوری دولتی، این معضل را یکی از بزرگ‌ترین موانع توسعه فناورانه معادن و صنایع معدنی دانست و اظهار کرد: موضوعی که بسیار حیاتی است و مغفول واقع شده است، این است که در مراکز نوآوری دولت هیچ اسمی از ستاد نوآوری معدن و صنایع معدنی وجود ندارد. درواقع بخش ‌خصوصی در دولت برای این حوزه تعریف نشده است.
ستاد نانو، ستاد زیست‌فناوری و دیگر ستادهای نوآوری درحال فعالیت هستند اما ستادی با عنوان نوآوری معدن و صنایع معدنی وجود ندارد. در حالی که معدن و صنایع معدنی بخش بزرگی از اقتصاد کشور را شکل می‌دهد و نوآوری در این حوزه منجر به پیشرفت و توسعه کشور خواهد شد. ایجاد این جایگاه در معاونت علمی دولت، می‌تواند در پیشبرد اهداف موثر باشد. شرکت‌های دیگری در این حوزه شروع به فعالیت کرده‌‌‌اند تا صنعت و پژوهش را به یکدیگر متصل کنند.
نقش کمرنگ شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت و معدن ایران
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: عمده مشکلی که مانع ارتباط و همکاری سیستماتیک و پایدار بین صنعت و دانشگاه در کشور است، فقدان یک باور قوی در مدیریت به خلاقیت و ظرفیت بالای جوانان دانشگاهی است که در تشکلهای دانش‌بنیان‌ها، پارک‌ها و برج‌های فناوری در دانشگاه‌ها آماده ارائه خدمات نوآوری هستند.
مهدوی گفت: توان بی‌نظیری که در مراکز علمی ما وجود دارد، در ساختارهای عملیاتی دانش‌بنیان‌ها و خلاقیت دانشجویان تبلور یافته که علی رغم محدودیت‌های موجود، از جهت دسترسی به اینترنت و سرعت ارتباط با دهکده جهانی اطلاعات، به دلیل استعدادهای ویژه این جوانان موفق شده‌اند با دانش و فناوری روز دنیا، کاملا آشنا شوند و با یافته‌هایی که از این طریق و دانشگاه کسب کرده‌اند به صورت گروهی یا فردی بسیاری از تست‌های آزمایشگاهی را با موفقیت انجام داده و در برخی موارد به کمک دانشگاه‌ها و یا شتاب دهنده‌ها مراحل پایلوت را هم به انجام رسانده‌اند و آماده هستند تا با جذب سرمایه از بخش صنایع مرتبط در کشور مرحله صنعتی و اصلاح فرآیندهای تولید را آغاز نمایند. در قسمت معدن و صنایع معدنی به صورت موردی نمونه‌هایی داشتیم؛ ولی علیرغم تمامی تلاش‌هایی که برای ارتباط سیستماتیک دانشگاه و معدن صورت گرفته، خیلی موفق نبودیم.
وی از نمونه‌های موفق استفاده از خلاقیت‌ها و مجموعه‌های دانش‌بنیان را در حل مشکلات صنعت صدای غیرقابل تحمل انفجار معادن برای استخراج دانست و گفت: صدای انفجارات معدنی در زمینه استخراجی همواره باعث آزار و سلب آسایش اهالی روستاهای نزدیک معادن می‌شود و به این دلیل معادن مجبورند زمان‌های فعالیت‌های انفجاری را برای استخراج محدود نمایند. خوشبختانه این جوانان خلاق توانستند با تکنیکهای ابداعی ضمن اینکه صدای انفجار را به حداقل برسانند، راندمان انفجاری را نیز بالا ببرند.
فقدان یک باور قوی در مدیریت
مهدوی گفت: نمونه موفق دیگر، تحقیق در گوگرد زدایی از زغال بود که بسیار با اهمیت است، چرا که با وجود اینکه استخراج از معادن زغال ما که عمدتاً زیرزمینی هستند، بسیار سخت است، مثل معدن زیر آب شاهرود کرمان که کارگاه آنها کارگاه زیرزمینی است؛ متاسفانه زغال استخراج شده هم که با این سختی به‌دست می‌آید، عمدتاً حاوی گوگرد زیادی بوده و اگر بخواهیم این زغال کک شو را در ذوب‌ها به خصوص ذوب آهن استفاده کنیم، بایستی گوگرد آن را به کمتر از یک درصد برسانیم و این فرآیند گوگرد زدایی در زغال می‌تواند یکی از کارهای بزرگ و ویژه‌ای باشد که به کمک تیمهای جوان و دانش‌بنیان در کشور کاملاً قابل انجام است. این موضوع می‌تواند از خروج ارز و واردات زغال کم گوگرد خارجی جلوگیری نماید.
وی افزود: بنظر من عمده مشکلی که مانع ارتباط و همکاری سیستماتیک و پایدار بین صنعت و دانشگاه در کشور است، فقدان یک باور قوی در مدیریت به خلاقیت و ظرفیت بالای جوانان دانشگاهی است که درحال‌حاضر در تشکل‌های دانش‌بنیان‌ها و پارک‌ها و برج‌های فناوری در دانشگاه‌ها تبلور یافته و آماده ارائه خدمات نوآوری هستند.
این استاد دانشگاه گفت: موضوع مهم دیگر این است که افراد دانشگاهی و خلاق و شرکت‌های دانش‌بنیان، همواره راه‌حل محور هستند؛ یعنی بایستی به آنها صورت مسئله داد تا آنها به کمک دانش و توان اطلاعاتی که دارند راه‌حل این مسئله را ارائه نمایند و به جرات می‌توانم بگویم این مفهوم هنوز در صنایع ما با دانشگاه‌ها جا نیفتاده است و به این باور نرسیده‌اند که ظرفیت موجود در دانشگاه‌ها و مراکز علمی بسیاری از مشکلات صنایع را می‌توانند حل نمایند، شاید اتکاء به اطلاعات افراد استخدام شده در شرکت‌ها و بخش‌های R&D مانع این ارتباط شده است ولی به هرحال بایستی این موانع به هر صورتی است برداشته شود تا شرکت‌های دانش‌بنیان فرصت پیدا کنند در صنایع کشور حضور فعال و راه‌حل محور داشته باشند. البته در این رابطه نبایستی همه ایرادها به بخش صنعت مربوط شود؛ بلکه دانشگاه‌ها هم متاسفانه یک برنامه‌ریزی جدی برای ورود به صنعت نداشته‌اند دانشگاه‌ها هم بایستی به این باور برسند که بدون حضور دانشجویان به‌خصوص فنی در صنایع تنها با تئوری دانشگاهی نمیتوانند آنها را از نظر علمی و عملی توانمند سازند.
لزوم حمایت معنوی از شرکت‌های دانش‌بنیان
وی افزود: دانشگاه با گرفتن اختیارات لازم باید واحدهای عملی و ویژه را طراحی کند که حتی فراتر از کارآموزی باشد تا باعث شود که دانشجویان به صنعت ورود رسمی کنند و از لحاظ عملیاتی با تمام پیچ و خم‌های صنعت آشنا شوند تنها با این روش میتوانیم متخصصین و مهندس‌های خوبی تربیت کنیم تا خلاقیت‌های آنها در پارک‌های فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان بروز بهتری نماید.
همچنین محمد فیروزی مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان معتقد است: امروز مشکل جدی دانش‌بنیان‌ها در صنایع معدنی، ضعف تسهیلات و حمایت‌ها برای توسعه فناوری و بومی‌سازی تکنولوژی به ویژه برای فعالیت‌هایی است که ریسک بالایی دارند و زمان‌بر هستند.
وی ادامه داد: در شرایط فعلی شرکت‌هایی که برای توسعه فناوری و کارهای عمیق پژوهشی ویژه برای شرکت‌های بزرگ معدن و صنایع معدنی انجام می‌دهند، بسیار محدود و ناکافی است. فیروزی افزود: پروژه‌های پژوهشی و توسعه فناوری مرتبط با صنایع معدنی مسیر طولانی چندساله و هزینه‌های سنگین تا چند ده میلیارد تومان را دارند و صندوق‌های ایجاد شده در این زمینه، قادر به پاسخگویی متناسب نیستند.
وی خاطر نشان کرد: توسعه صنعت فولاد کشور، تامین خوراک این صنایع را مورد توجه جدی قرار داده که بهره گیری از فناوری به منظور استفاده از آهن با عیار پایین، یک نیاز جدی است.موضوع سنگ آهن با عیار کم یا هماتیت‌های خاص در شرایطی که منابع سنگ آهن مگنتیت در کشور کم شده و در عین حال معادن هماتیت زیادی وجود دارد، نیازمند راهکار اجرایی است.به گفته فیروزی، جوان‌های متخصص کشور در مرحله آزمایشگاهی، به چگونگی بهره گیری از هماتیت‌ها دست یافته اند‌، اما برای عملیاتی و اجرایی‌سازی این مهم که ریسک زیادی دارد و هزینه‌ای بالغ بر ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد تومان خواهد داشت، به کمک و حمایت نیاز است.
وی یادآور شد: شکل گیری صندوق‌های پژوهش و فناوری یک گام موثر برای حمایت از دانش‌بنیان‌ها محسوب می‌شود، اما صنایع معدنی بزرگ و نیازهای پژوهشی و فناوری این بخش باید با نگرش متفاوتی توسط صندوق پژوهش و فناوری مورد توجه قرار گیرند. بنابر اطلاعات موجود، خروجی صندوق پژوهش و فناوری بیشتر صدور ضمانت نامه‌های بانکی است، در حالی که هدف از شکل گیری این صندوق، سرفصل دیگری است و باید به آن توجه شود.
 فیروزی در بخش دیگر این گفت‌وگو یادآور شد، سازمان ایمیدرو به عنوان سازمان بالادستی صنایع معدنی محسوب می‌شود و نسبت به شکل‌گیری تشکیلات ایمینو، یونیدرو و مرکز هوشمندی و... مبادرت ورزیده، اما انتظار می‌رود، نسبت به روند فعالیت این زیر‌مجموعه‌ها اهتمام بیشتری داشته باشد و موجب شتاب بخشیدن بیشتر و حرکت رو به جلوی آنها شود.
 فیروزی خواستار آن شد که سازمان ایمیدرو حمایت معنوی از شرکت‌های دانش‌بنیان را اجرایی سازد. مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در بخش پایانی این گفت‌وگو خواستار پیاده‌سازی قانون ترک تشریفات در مناقصه‌ها برای دانش‌بنیان‌ها شد و افزود، انتظار می‌رود این موضوع مورد پذیرش نهادهای نظارتی واقع شود تا بدین ترتیب بروکراسی حذف شود و شرکت‌های فناور بتوانند به راحتی به صنایع بزرگ کشور خدمت‌رسانی کنند.
سهم اندک بخش معدن در دانش‌بنیان‌ها
همچنین مجید وفایی فرد مجری طرح زیست بوم نوآوری و فناوری بخش معدن و صنایع معدنی (ایمینو) چندی پیش بیان کرد: در دنیا توسعه زیست بوم نوآوری بخش معدن و صنایع معدنی حائز اهمیت قرار گرفته است. در بخش معدن سهم شرکت‌های دانش‌بنیانی ما کم است و بیش از ۴۷۰ شرکت دانش‌بنیان در این عرصه شناسایی شده است.وی افزود: توجه بیشتر شرکت‌های دانش‌بنیان بخش معدن و صنایع معدنی به حوزه ماشین‌آلات و تجهیزات است و مزیت بالقوه ما این است که امروز رشته معدن در دانشگاه‌ها وضعیت بهتری دارد و رویکرد صنعت به سمت نوآوری سوق پیدا کرده است. وفایی‌فرد گفت: فقط ۵ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان کشور در حوزه معدن فعال هستند و رویکرد ایمینو از منظر مالی جهت‌دهی و جذب منابع دولتی در زیست بوم نوآوری بخش معدن و صنایع معدنی، ایجاد کانال‌های تامین مالی پایدار و ایجاد زمینه انتفاع ذینفعان و مشارکت‌کنندگان در زیست بوم است.
وی گفت: ایمینو درصدد است با هدف توسعه زیست بوم نوآوری و تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان، تشکیل یک CVC معدنی و ارائه آیین نامه مستقل حمایت از ایده‌های ارزش آفرین و کسب و کارهای نوپای بخش معدن و صنایع معدنی را تدوین و پیاده‌سازی کند. ایمیدرو آمادگی صد درصد برای حمایت از ایمینو و طرح‌های نوآوران و نخبگان کشور را دارد و می‌توان با هم افزایی و همکاری‌های بیشتر با مراکز نوآوری و شتاب دهنده‌ها، ظرفیت‌های بخش نوآورانه در داخل کشور و هم در سطح بین‌الملل را شکوفا کرد.
هدفمند کردن حوزه آموزش
در همین زمینه رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: یک اتفاق بسیار مهمی که در وزارت علوم در حال رقم خوردن است، هدفمند کردن حوزه آموزش به خصوص متناسب با نیازهای شغلی دانشجویان است.
محمدصادق خیاطیان با بیان اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان مهم‌ترین بستر برای جذب فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و نخبگان علمی هستند افزود: در صندوق پژوهش و نوآوری وظیفه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را بر عهده داریم.به گزارش مهر وی افزود: در حال برنامه‌ریزی هستیم تا اگر شرکت دانش‌بنیانی بیاید وارد فرآیند بورسیه تحصیلی دانشجویان شود بتوانیم مشوق‌ها و تسهیلات متناسبی را برای آنها قائل شویم تا در این برنامه خوبی که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری داده، مشارکت جدی داشته باشیم. اگر شرکت دانش‌بنیانی درخواست بدهد که در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا قصد بورسیه کردن دانشجویان را دارد متناسب با این مقاطع تحصیلی، تسهیلات ارزان نرخ (قرض‌الحسنه) به شرکت ارائه خواهیم کرد. با توجه به آنکه پایه حقوق هم‌اکنون حدود پنج و نیم میلیون تومان است بر این اساس تسهیلات ارزان نرخ سالانه برای آنها پرداخت خواهیم کرد. هم اکنون چند شرکت دانش‌بنیان در دفترچه صنعت تقاضای جذب دانشجویان بورسیه کردند ولی با توجه به آنکه برنامه هنوز مصوب نشده، تحت حمایت قرار نگرفتند و سال آینده این شرکت‌ها مشمول حمایت خواهند شد.
وی خاطرنشان کرد: از طرف شرکت‌ها قطعا استقبال خوب خواهد بود زیرا زمینه شرکت‌های دانش‌بنیان کار تخصصی و حرفه‌ای و فنی است و قاعدتا هیچ فردی بهتر از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نمی‌تواند پاسخگوی آنان باشد. از سوی دیگر نیاز داریم ظرفیت شرکت‌ها را به خوبی به دانشجویان معرفی کنیم.
کلام آخر
 درحال‌حاضر نیروهای متخصص و فارغ‌التحصیلان رشته‌های معدن و مرتبط با آن تعداد زیادی هستند اما از آنجایی که فرهنگ معدنکاری و روش فعالیت بیشتر معادن ایران سنتی یا همان استادکاری است باعث شده تا بازار کاری برای این افراد وجود نداشته باشد. گفتنی است که نیروهای ماهر ایرانی که از دانش روز دنیا بهره می‌برند طرفداران بسیاری در کشورهای پیشرفته و معدنی دارند و به همین دلیل این کشورها با ایجاد فضای مناسب برای فعالیت، ایجاد ثبات‌کاری، امنیت شغلی و همچنین حقوق‌های قابل توجه و مناسب انگیزه را برای ورود آنها بیشتر می‌کنند. حال با توجه به اینکه ایران از ظرفیت‌های معدنی بالایی برخوردار است در صورتی که نسبت به فعال‌سازی معادن اقدام نشود و زمینه برای فعالیت این افراد در بخش‌های مهم معدنی مهیا نشود شاهد خروج بیشتر نیروهای متخصص از ایران خواهیم بود.