صنعت فولاد یکی از صنایع مهم و اثرگذار است که با توجه به پتانسیل‌های کشور در حوزه تولید این محصول و سایر محصولات وابسته قابلیت فراوانی برای ارز آوری و ایجاد اشتغال در داخل کشور دارد. به همین علت برنامه ریزی بلندمدتی برای رسیدن به تولید پایدار فولاد صورت گرفته است و در چشم انداز 1404 تولید بیش از 55 میلیون تن فولاد را پیش‌بینی کرده‌اند، این در حالی که کمتر از 2 سال را برای رسیدن به افق ۱۴۰۴ پیش رو داریم، صنعت فولاد دستیابی به ظرفیت ۵۵ میلیون تنی را هدف‌گذاری کرده است. تحقق این مهم، به عوامل زیادی متکی است که سنگ آهن از مهم‌ترین‌ها به‌شمار می‌آید.  مطالعات طرح جامع فولاد گویای آن است که در چشم‌انداز ۱۴۰۴، صنعت فولاد نیازمند ۱۶۲ میلیون تن سنگ آهن است و در برآوردهای خوشبینانه کمبود ۳۱ میلیون تنی تا آن زمان وجود دارد، اما برخی کارشناسان ۴۰ میلیون یا بیش از این میزان را هم تصویرسازی می‌کنند، اما انتظار نمی‌رود چندان ارقام بیشتر نیاز باشد.
واقعیت این است که دست‌اندرکاران صنعت فولاد بر این باورند که کمبود سنگ آهن چالش اصلی برای موازنه زنجیره فولاد در افق ۱۴۰۴ است، اما بی‌اعتنایی یا کم‌اعتنایی به توسعه صنعت حمل‌ونقل ریلی نیز می‌تواند در اتصال معدن به کوره‌های فولاد اختلال ایجاد کند.
لزوم توجه مجلس به دغدغه فولادسازان
اکنون که مجلس در حال بررسی برنامه هفتم توسعه است دغدغه فولادسازان بیشتر عمق پیدا می‌کند. حتی با برآورد فعالیت ۷۵ درصدی پیش‌بینی می‌شود که کمتر از دو دهه خوراک صنعت فولاد مهیا باشد، اما برای پس از آن زمان، چندان تصویر روشنی پیش روی قرار ندارد.
این گمانه‌زنی وجود دارد که چنانچه فولادسازان با ظرفیت ۱۰۰ درصدی فعالیت کنند، در دوره حدود ۲۰ سال افزون بر ۱.۲ تا ۱.۴ میلیارد تن سنگ آهن باید فراهم شود و تحقق این مهم چندان آسان به نظر نمی‌رسد. باوجود اینکه ذخایر شناسایی شده سنگ آهن ارقام ۳.۲ تا ۳.۵ میلیارد تن در فضای رسانه‌ای نقل شده و از این میزان ۲.۵ تا ۲.۸ میلیارد تن قطعی و بقیه احتمالی است.
شرط رسیدن به چشم‌انداز 1404
میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای دستیابی به ظرفیت ۵۵ میلیون تن فولاد در سال ۱۴۰۴ افزون بر ۸.۱ هزار میلیارد یورو برآورد می‌شود. حدود ۲.۸ هزار میلیارد یورو برای شمش فولاد، ۲ هزار میلیارد یورو برای آهن اسفنجی، ۱.۳ هزار میلیارد یورو برای گندله‌سازی و در نهایت ۱.۶ هزار میلیارد یورو برای کنسانتره سنگ آهن باید مهیا شود. هرچند نوسان نرخ ارز می‌تواند ارقام برآوردی را دستخوش تغییر کند و این موضوع به‌طور قطع مورد انتظار برنامه‌ریزان است. بنابراین انتظار نمی‌رود تامین منابع مالی مورد نیاز صنعت فولاد، بدون راهبرد صادرات امکان‌پذیر باشد، هرچند در دو ماه نخست امسال صادرات شمش و تولیدات فولادی به ترتیب ۵۴ و ۴۰ درصد کاهش نسبت به دوره مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد.  موضوع تحقق هدف چشم‌انداز ۱۴۰۴ در صنعت فولاد به شتاب در سرمایه‌گذاری برای زیرساخت‌های مورد نیاز صنعت فولاد نیاز دارد. با توجه به اینکه عموم پروژه‌های عمرانی در کشور با متوسط اجرای ۹ ساله (براساس برآورد سازمان برنامه و بودجه) که ۳برابر میانگین استاندارد جهانی است، انتظار نمی‌رود، زیرساخت مورد نیاز صنعت فولاد بتواند در فرصت باقیمانده تا سال ۱۴۰۴ فراهم شود. مشکلات تامین اعتبارات و مسائل حقوقی از دغدغه به هنگام اجرا نشدن پروژه‌های عمرانی است. ضمن اینکه تاخیرهای اجرا، افزایش هزینه را به‌دنبال دارد. براین اساس، دور از انتظار به نظر می‌رسد که در برنامه هفتم توسعه بتوانیم با تکمیل طرح‌های زیرساخت، همسو با طرح‌های ایجادی و توسعه‌ای صنعت فولاد به هدف چشم‌انداز دست یابیم، مگر اینکه همه نهاد‌های مسئول با الزام‌های قانونی و تامین اعتبارات مورد نیاز، با عزم جدی این مهم را محقق کنند.
سهم 50 درصدی ارزش صادرات فولاد
آمارها گویای آن است که سهم ارزشی صادرات فولاد در بخش معدن و صنایع معدنی حدود ۵۰ درصد است و چنانچه در این زمینه بستر‌سازی‌های لازم به عمل آید، ضمن تثبیت ارقام پیشین، در اندیشه دستاوردی بیش از رقم‌های گذشته باید به‌دنبال داشته باشد. امروز ده‌ها واحد فولادسازی کشور با توانمندی لازم، قابلیت عرضه تولیدات خود به بازارهای صادراتی را دارند، اما این مهم با صدور بخشنامه‌های بازدارنده و مصوبه‌های یک‌شبه همخوانی ندارد و باید نهاد‌های نظارتی قفل و سدهای پیش‌روی صادرات را از میان بردارند.
کلام آخر
امروز شرایط تحریم دشواری‌های زیادی را به بخش تولید و صادرات تحمیل کرده، اما تجربه ۴ دهه تحریم، گویای آن است که دشمن نمی‌تواند مردمان مصمم را با تحریم از پا بیندازد، اما همبستگی آحاد جامعه در شرایط کنونی بیش از هر زمان ملموس و مورد انتظار است.
تحقق اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ در بخش فولاد، نیازمند تکمیل زنجیره ارزش از معدن تا انتقال محموله‌ها به بازارهای هدف است، کشوری که در یک دهه گذشته سالانه ۵ تا ۷ میلیون تن واردات شمش و تولیدات فولادی داشته، امروز حدود ۱۰ میلیون تن صادرات فولاد در شرایط تحریم دارد؛ بنابراین عزم جدی تمامی کارگزاران جمهوری اسلامی می‌تواند دستیابی به هدف پیش‌بینی شده در چارچوب چشم‌انداز را امکان‌پذیر و اجرایی کند؛ هرچند صنعت فولاد کشور در سال‌های اخیر روند رو به رشدی را در بخش بالادست و میانی زنجیره داشته است اما در هرحال به رغم تمامی تلاش‌های صورت گرفته به‌علت نبود و یا عدم اجرای مستمر برنامه‌های تدوین شده، به نظر می‌رسد برای تحقق 55 میلیون تن فولاد در افق 1404 با کمبودهایی روبرو هستیم که نیاز به سرمایه گذاری بالایی
 دارد.