رهبر معظم انقلاب سال‌های سال است که تاکید دارند خام‌فروشی را کنار گذاشته و به سمت صادرات محصولات فرآوری شده گام برداریم.اما این در حالی است که برخی از مسئولان و کارشناسان حوزه معدن معتقدند ما همچنان در حوزه معدن گرفتار خام‌فروشی هستیم، اعتقادی که برخی فعالان این صنعت با آن مخالف هستند. در دولت سیزدهم نیز اظهارنظرهای مختلفی از سوی مسئولان مطرح و اقداماتی نیز انجام شد، تا جایی که وزیر صمت در این خصوص اعلام کرد که خام‌فروشی در بخش معدن به زیر یک درصد رسیده و بیشتر در این حوزه نیمه خام‌فروشی داریم. با توجه به روایت و نظرات مختلف پیرامون خام‌فروشی در حوزه معدن، گفت‌وگوی خبرگزاری صنایع با دو فعال معدنی به شرح زیر است.

تعریف درست خام‌فروشی

 حسن حسینقلی، فعال معدنی در ابتدای این گفت‌وگو پیرامون آخرین وضعیت خام فروشی در ایران، اظهار کرد: رهبر معظم انقلاب فرمودند که جلوی خام‌فروشی را بگیرید و تا جایی که امکان دارد ارزش‌افزوده و اشتغال ایجاد کنید.این توصیه بسیار خوبی است و تمامی کارشناسان این اعتقاد را دارند، اما اینکه تعریف ما از ماده خام چیست و چگونه باید از خام‌فروشی دور دوری کنیم و به طرف ارزش افزوده بیشتر حرکت کنیم، موضوعی است که متاسفانه آقایان خیلی بد متوجه شدن و عملکرد مناسبی نداشتند.  وی در ادامه تصریح کرد: در ماده ۳۷ قانون رفع موانع تولید تعریف ماده خام آورده شده است. در قانون مذکور آمده است که هر ماده معدنی که از طبیعت استحصال می‌شود اگر هیچ‌گونه تغییر فیزیکی شیمیایی و کیفیتی در آن انجام نشود و به همان شکل کلوخه به واحد بعدی یا صادر شود آن ماده معدنی، ماده خام است. لذا برخلاف اظهارنظرات آقایان در رسانه‌ها و مطبوعات ما باید براساس قانون عمل کرده و حرف غیر‌قانونی نزنیم. رئیس اتحادیه صادرکنندگان سرب و روی ایران با اشاره به تعاریف و مصوبات مختلف درباره خام‌فروشی در حوزه معدن، این شرایط را عامل مشکلات مختلف برای معدنکاران و صنعت معدن دانست و گفت: بنابراین هر تعریفی در خصوص ماده خام از‌جمله تعاریفی که آقایان در این خصوص مطرح می‌کنند و حتی نیمه خام‌فروشی را نیز به آن اضافه کرده‌اند با استناد به ماده ۳۷ قانون رفع موانع تولید غیرقانونی است.

 ظلم به معدن با تعاریف غلط

این فعال معدنی با بیان اینکه ماده معدنی که پس از اکتشاف، استخراج می‌شود، به صورت کلوخه یا ماده خام است، بیان کرد: دولت براساس قانون اساسی مسئول انفال است و هر چیزی که در طبیعت وجود دارد متعلق به دولت است، اما زمانی که ماده معدنی از طبیعت استخراج و جدا شد، متعلق به کسی است که زحمت کشیده و آن ماده را استخراج کرده است، برای همین با توجه به اینکه آن ماده اولیه انفال و متعلق به دولت است فرد استخراج‌کننده باید حقوق دولتی پرداخت کند.

حسینقلی افزود: لذا با توجه به اینکه گفته شده خام فروشی انجام نشود که نکته کاملا درستی است، مسئولان با فشارهایی که به فعالان معدنی وارد می‌کنند مدعی هستند که حتی ماده دانه‌بندی نیز خام محسوب می‌شود که این نکته کاملا غلط است. حتی به اعتقاد مسئولان کنسانتره نیز خام و شمش نیمه خام محسوب است. وی گفت: با همین تعارفی که گفته شد زمانی که می‌خواهند برای صادرات محصولات خام و نیمه خام جریمه یا عوارض وضع یا از معافیت صادراتی معاف کنند باعث ظلم به فعالان معدنی می‌شوند. این فعال معدنی تصریح کرد: با این شرایط به جز مواد معدنی و برخی از مواد پتروشیمی تمامی محصولاتی که از کشور صادر می‌شود معافیت مالیاتی دارند.

تعریف خام‌فروشی اصلاح شود

مجید سروش، فعال معدنی پیرامون آخرین وضعیت صادرات مواد معدنی گفت: نخستین ایرادی که در زمینه صادرات محصولات معدنی داریم، تعریف خام‌فروشی است. وی ادامه داد: صادرات مواد معدنی یکی از ظرفیت‌های کشور و حوزه‌هایی است که در آن به دلیل تنوع محصولات معدنی، جامعه دانش‌آموخته، تخصصی که طی سال‌ها ایجاد شده و دسترسی به بازارهای منطقه‌ای و جهانی، مزیت نسبی داریم که این موضوع نیازمند حمایت در زمینه صادرات است. سروش تصریح کرد: تولید معدنی نخستین حلقه زنجیره است و مزیت‌های نسبی است که یک محصول را یک درجه دیگر فرآوری کنیم و یا آن را همان‌طور که برداشته می‌شود به فروش برسانیم و از درآمد آن برای توسعه کشور صرف کنیم.این یک موضوع اقتصادی است که نباید اجازه دهیم فاکتورهای غیراقتصادی در آن سهیم شود.

وی افزود: بعضی مواقع ممکن است سطوحی از فراوری صرفه نداشته باشد و در مواقعی نیز ممکن است خام فروشی صرفه نداشته باشد و ایجاد زنجیره ارزش بتواند درآمد بیشتری را برای کشور داشته باشد؛ این است که باید دید منفعت کشور در آن حوزه‌ها چیست و به آن ترتیب عمل کرد.

وی تصریح کرد: موضوعی که در یکسال گذشته با آن مواجه بودیم بند (ص) تبصره(۶) بودجه است که فهرست بلندی از کالاها را مشمول عدم معافیت مالیاتی کرد و صادرات یکسری از محصولات معدنی معافیت مالیاتی را از دست داده است.

موضوع این است که در تهیه فهرست مواد خام و نیمه خام دقت کافی نشده است و بسیاری از محصولاتی که فرآوری بالاتر صرفه اقتصادی ندارد یا امکان‌پذیر نیست در فهرست مواد خام ذکر شده است.

دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی با اشاره به اینکه در فرآوری بالاتر برخی محصولات معدنی صرفه اقتصادی وجود ندارد یا امکان‌پذیر نیست از عدم دقت کافی در تهیه فهرست مواد خام و نیمه خام معدنی کشور انتقاد کرد.

دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی با اشاره به اینکه در فرآوری بالاتر برخی محصولات معدنی صرفه اقتصادی وجود ندارد یا امکان‌پذیر نیست از عدم دقت کافی در تهیه فهرست مواد خام و نیمه خام معدنی کشور انتقاد کرد.

سخن پایانی

حیات و بقای بسیاری از صنایع به بخش معدن وابسته است که باید با رفع چالش‌های بخش معدن، مسیر تولید و صادرات را تسهیل کرد. غفلت از تعریف صحیح از مواد خام موجب شده در صادرات ذخایر معدنی از سایر کشورها نظیر ترکیه عقب بمانیم. این درحالی است که ایران دارای ۷ درصد از ذخایر معدنی دنیا است و می‌تواند در بازارهای جهانی حرف اول را بزند.